Układ krążenia możemy ma za zadanie między innymi transport tlenu oraz substancji odżywczych do komórek organizmu. Substancją transportową jest w organizmie ludzkim krew.
Centralnym elementem - "pompą" - całego układu jest serce. Pełni ono rolę pompy przepychającej krew do całej reszty organizmu. Naczynia, przez które krew wydostaje się z serca, nazywamy tętnicami, natomiast naczynia transportujące krew do serca noszą nazwę żył.
Serce składa się z czterech jam: dwóch komór i dwóch przedsionków. Wyróżniamy więc odpowiednio prawą komorę i prawy przedsionek oraz lewą komorę i lewy przedsionek. Struktury te oddzielone są od siebie przegrodą i w rzeczywistości tworzą dwie niezależne pompy, tłoczące krew do krążenia dużego (serce lewe) oraz krążenia małego, czyli płucnego (serce prawe). Przedsionki przegrodzone są od komór zastawkami, nie pozwalającymi na cofanie się krwi. Podobne, jednokierunkowe zastawki znajdują się pomiędzy komorami a wychodzącymi z nich tętnicami.
Serce u dorosłego człowieka ma masę około 300 g i kształt stożka. Jest ukryte w worku osierdziowym, a na jego powierzchni znajduje się warstwa tłuszczu nadająca mu żółtą barwę. Wewnątrz wyściełane jest tzw. wsierdziem, gładką błoną pokrywającą również zastawki.
W sercu bierze początek lub znajduje koniec szereg dużych naczyń. Z lewej komory wychodzi największa tętnica zwana tętnicą główną bądź aortą. Ma około 2,5-3 cm średnicy. Z kolei ujściem prawej komory jest pień płucny dzielący się tuż po wyjściu z serca na tętnicę płucną prawą i lewą.
Krew z całego organizmu zbierają żyły, z których największe uchodzą do serca: do prawego przedsionka wpływa krew z żyły głównej górnej i dolnej, natomiast do lewego przedsionka krew z żył płucnych. Z aorty wychodzą główne gałęzie - tętnice szyjne wspólne, podobojczykowe, tętnice wieńcowe, krezkowe górne i dolne, pień trzewny, tętnice nerkowe i biodrowe wspólne. Drobniejsze rozgałęzienia dzielą się jeszcze bardziej, tworząc w rezultacie włośniczki (naczynia włosowate) - najmniejsze naczynia krwionośne - będące pomostem pomiędzy układem tętniczym a żylnym.
Na układ żylny trzeba spojrzeć z odwrotnej perspektywy, zaczynając najmniejszych żyłek zbierających krew z włośniczek, które łączą się z kolei w coraz większe naczynia, tworząc w końcu żyłę główną górną i dolną. Należy przypomnieć, że w naszym organizmie mamy właściwie dwa, obiegi krwi (krążenie duże i małe).
Powyżej opisaliśmy duże krążenie. Małe - stanowi krążenie płucne. Tutaj "pniem" jest pień płucny, dalej - tętnica płucna lewa i prawa rozgałęziające się z kolei na mniejsze tętniczki. Dalej mamy już sieć naczyń włosowatych, w których następuje wymiana gazowa. Krew zbierana jest z miąższu płuc przez drobne, a następnie większe żyły, spływając w rezultacie do lewego przedsionka przedsionka poprzez cztery żyły płucne.
Czynność serca
Każda pompa, w tym serce, musi być przez coś kontrolowana i koordynowana. Cały cykl powtarza się mniej więcej 72 razy na minutę. Czynność elektryczną serca możemy obserwować pod postacią zapisu EKG.
Bodźce elektryczne powodują, że kurczy się mięsień serca. Najpierw skurczowi ulegają przedsionki, "wypychając" krew przez otwarte zastawki (mitralną po lewej stronie i trójdzielną po prawej) do komór. Później impuls dochodzi do lewej i prawej komory, które, kurcząc się, "wyciskają" krew odpowiednio do aorty i do tętnicy płucnej. W tym czasie zastawki na granicy komór i przedsionków są już zamknięte, dzięki temu krew nie cofa się do tych ostatnich. Zastawki nie pozwalają również na cofanie się krwi z dużych naczyń do serca (zastawki półksiężycowate aorty i tętnicy płucnej).
Później następuje rozkurcz, przedsionki i komory zwiększają swoją objętość, tworząc podciśnienie, które niejako "zasysa" krew do jam serca. I ponownie system zastawek otwierających się i zamykających w ściśle określonych momentach kieruje ten życiodajny płyn w odpowiednim kierunku.
Krew z prawej komory poprzez tętnicę płucną płynie do płuc; w ich naczyniach włosowatych następuje tzw. utlenowanie krwi, hemoglobina przyłącza pożądane cząsteczki tlenu, a krew oddaje zbędny dwutlenek węgla - następuje wymiana gazowa. Utlenowana krew wraca do serca poprzez żyły płucne, które uchodzą do lewego przedsionka, a z niego do lewej komory.
Ten potężny mięsień kurczy się, wyrzucając krew do aorty - "pnia" układu krwionośnego. Z kolei z aorty przedostaje się mniejszymi tętnicami i tętniczkami do prawie wszystkich tkanek i narządów. Tutaj w innej sieci naczyń włosowatych hemoglobina oddaje zabrany w płucach tlen, a w osoczu rozpuszcza się dwutlenek węgla. Komórki pobierają również niezbędną do życia glukozę oraz inne składniki energetyczne i budulcowe. Krew ma więc już inny skład i kolor (staje się ciemniejsza, bo zawiera mniej tlenu); mówimy, że jest to krew żylna. Taka krew wraca do serca właśnie żyłami, początkowo mniejszymi, później większymi, a na końcu żyłą główną górną (zbierającą krew z górnej połowy ciała) i główną dolną (analogicznie - z naszej dolnej połowy). Wymienione naczynia uchodzą do prawego przedsionka. Z niego krew dostaje się do prawej komory i w ten sposób cykl się zamyka.
Układ bodźco-twórczo-przewodzący serca
Komórki mięśnia sercowego - kardiomiocyty charakteryzują się automatyzmem. Jest to zdolność do samoistnego rozprzestrzeniania się fali pobudzenia w mięśniówce serca. Rytm serca czyli ilość jego uderzeń na minutę określany jest aktywnością węzła zatokowo - przedsionkowego - SA (łac.nodus sinuatrialis). Mięsień sercowy przedsionków komór łączy tzw. układ bodźcotwórczo-przewodzący, który automatycznie powoduje naprzemienne skurcze przedsionków i komór. Składa się on z węzła zatokowego, węzła przedsionkowo-komorowego i odchodzącego od niego pęczka Hissa dzielącego się na dwie gałęzie. Te gałęzie dzielą się na gałązki kończące się włóknami Purkyniego w mięśniu komór.
Węzeł zatokowo - przedsionkowy umiejscowiony jest w miejscu ujścia żyły głównej górnej do prawego przedsionka serca. Czynność węzła zatokowo - przedsionkowego regulowana jest przez autonomiczny układ nerwowy (niezależny od woli człowieka). Układ współczulny składa się z dwóch komponent - współczulnej i przywspółczulnej. Pobudzanie układu współczulnego objawia się przyspieszeniem akcji serca. Pobudzenie układu przywspółczulnego objawia się zwolnieniem akcji serca - działanie hamujące na węzeł zatokowo - przedsionkowy.
Fala pobudzenia, która powstaje w tym węźle nie jest rejestrowana w EKG do chwili wyjścia poza jego obręb. Bodziec elektryczny opuszczając węzeł zatokowo - przedsionkowy (SA) szerzy się równocześnie w drogach przewodzenia w obszarze przedsionków i w komórkach mięśniowych (są to drogi fizjologiczne - anatomicznie nie są różnicowane).
Węzeł przedsionkowo - komorowy (AV) umiejscowiony jest na dnie przedsionka prawego między nim a komorą prawą. W węźle tym impulsy elektryczne są zwalniane - kontrola odgórnie narzuconego rytmu przez węzeł S.A.
Węzeł międzykomorowy Pęczek Hissa przejście włókien pęczka przedsionkowo - komorowego we właściwą mięśniówkę serca odbywa się u podstawy mięśni brodawkowatych. Rozgałęzienia końcowe w postaci tzw. włókien Purkinjego przez beleczki mięśniowe wstępują wstecznie ku górze zarówno w prawej jak i lewej komorze.
Naczynia wieńcowe serca
Serce człowieka unaczynione jest przez tętnice wieńcowe (początkowy odcinek tętnic wieńcowych obejmuje serce co może przypominać wieniec).Wyróżniamy dwie główne tętnice wieńcowe, które odchodzą od aorty wstępującej w tzw. zatokach aorty (Valsalvy). Jest to lewa i prawa tętnica wieńcowa. Tętnice wieńcowe zaopatrują wyłącznie ścianę serca (dodatkowo oddaja drobne gałązki do aorty i pnia płucnego). W przypadku gdy światło jednego z naczyń wieńcowych zostanie zamknięte (np. w wyniku pęknięcia blaszki miażdżycowej) dochodzi do zawału mięśnia sercowego w obszarze unaczynionym przez dane naczynie.
Lewa tętnica wieńcowa (arteria coronaria sinistra) odchodzi w lewej zatoce aorty w postaci krótkiego pnia (ok.1 cm), który następnie dzieli się na gałąź miedzykomorową przednią = przednią zstępującą (LAD - left anterior decsending) i gałąź okalającą (Cx - circumflexus).Od LAD odchodzą drobniejsze odgałęzienia takie jak gałąź skośna lewej tętnicy wieńcowej zstępującej (D) , tętnice przegrodowe (S). Od pnia gałęzi okalającej (Cx) odchodzą tętnica okalająca przedsionka lewa (LAC) i gałęzie brzeżne.
Prawa tętnica wieńcowa - RCA - right coronary artery - (arteria coronaria dextra) odchodzi w prawej zatoce aorty. Jedną z pierwszych gałęzi odchodzących od prawej tętnicy wieńcowej jest gałąź węzła zatokowego (SN), która unaczynia węzeł zatokowo-przedsionkowy.Następnie odchodzi od niej gałąź komorowa prawa (RV) i gałąź przedsionkowa prawa (RA). W dalszym odcinku z prawej tętnicy wieńcowej wyodrębnia się tętnica brzeżna i tętnica zstępująca tylna (PD).
Zakres unaczynienia tętnic wieńcowych:
Tętnica wieńcowa lewa:
- lewa komora serca
- lewy przedsionek
- 2/3 przednie przegrody międzykomorowej
- mięśnie brodawkowate komory lewej
Tętnica wieńcowa prawa:
- prawa komora serca
- prawy przedsionek
- 1/3 tylna przegrody międzykomorowej
- mięśnie brodawkowate komory prawej
Mięsień brodawkowaty przedni komory prawej otrzymuje także zaopatrzenie w krew z tętnicy wieńcowej lewej. Mięsień brodawkowaty tylny komory lewej otrzymuje dodatkowo krew z tętnicy wieńcowej prawej.
Naczynia żylne serca
Krew żylna ze ścian serca odprowadzana jest w około 60% do zatoki wieńcowej która uchodzi do prawego przedsionka. Pozostałe 40% odprowadzane jest przez żyły mniejsze uchodzące do prawego przedsionka.
Naczynia żylne serca:
Żyła serca wielka, Żyła serca średnia, żyła serca mała, Żyła skośna i żyła tylna.
Czynność naczyń krwionośnych
Dzięki elastycznym ścianom tętnic krew płynie w nich strumieniem ciągłym: podczas skurczu serce wyrzuca krew do tętnic pod dużym ciśnieniem, rozciągając ich ściany. Gry serce przestanie tłoczyć krew, rozszerzona tętnica stopniowo się kurczy, przesuwając krew do dalszych odcinków.
Objętość wyrzutowa – jest to porcja krwi wyrzucana podczas skurczu (ok. 70 ml). Wielkość ta zależy od budowy osobniczej. Objętość minutowa – jest to objętość wyrzutowa x częstość uderzeń na minutę. Objętość ta wynosi około 5 l na minutę (5-6 l cała krew). Zależy ona od potrzeb ustroju, od oporu obwodowego, od powrotu żylnego, oraz częstości skurczów.
Ciśnienie krwi
Ciśnienie krwi w tętnica jest zmienne i wzrasta w następstwie skurczu serca, maleje zaś przy jego rozkurczu. Ciśnienie krwi występujące w sercu podczas skurczu to ciśnienie skurczowe (systoloczne), natomiast ciśnienie rozkurczowe (diastoliczne) – powstaje przy rozkurczu komór. Ciśnienie mierzmy w mmHg.
Bezpośredni pomiar ciśnienia krwi w sercu mierzy się poprzez cewnikowanie serca przez żyłę pośrodkową łokcia. W sposobie bezkrwawym ciśnienie oznaczamy przy zastosowaniu aparatów (rtęciowy, sprężynowy). Prawidłowe RR 135/95 mmHg.
Regulacja ciśnienia przez organizm.
Stała wielkość ciśnienia krwi zależy od odpowiednich czujników – baroreceptorów, znajdujących się w ścianie łuku aorty, tętnicach wspólnych szyjnych (zatoka szyjna). Wzrost ciśnienia przyśpiesza częstotliwość impulsów z barroreceptorów kierowanych do ośrodka naczynioworuchowego, spadek odwrotnie. Zwiększenie aktywności barroreceptorów hamuje ośrodek naczynioworuchowy, który przez włókna ośrodkowe zmniejsza napięcie mięśni gładkich tętnic. Tętnice rozszerzają się – ciśnienie obniża się. Zmniejszenie częstotliwości barroreceptorów pobudza ośrodek naczyniowo-ruchowy, który zwiększa napięcie mięśni tętnic. Układ taki działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Na cinienie wpływa również inna czynność ośrodka naczynioworuchowego: stężenie tlenu, wysycenie telenem, (chemoreceptory) czynność ośrodka oddechowego, działanie nerwów czuciowych, czynności wyższych ośrodków układu nerwowego.
Tętno
To rtytmkiczne podnoszenie się i zapadanie ścian tętnic pod wpływem skurczu komór. Fala tętna rozchodzi się z szybkością ok. 9m/s a prąd krwi 0,5 m/s. możemy wyczuć go wszędzie tam gdzie tętnice przebiegają powierzchniowo (t.promieniowa, t,szyjna wspólna, t.grzbietowa stopy, t.biordowa).
Cechy tętna: szybkość (liczba /min), miarowość (jednakowy odstęp), napięcie (wyraźnie wyczuwalne).
Krążenie a inne układy
Związek układu krwionośnego z innymi układami jest bardzo ścisły i właściwie oczywisty. Żaden układ czy pojedynczy narząd nie mógłby działać bez dostarczenia tlenu i składników odżywczych (paliwa). A dzieje się tak właśnie dzięki pracy układu krwionośnego. Jednak najściślej jest on związany z układem oddechowym. Chyba najważniejszym zadaniem transportowym krwi jest dostarczanie tlenu do komórek. Stąd ścisłe powiązanie pracy serca i płuc. Stopień powiązania tych dwóch układów widać w przebiegu różnych chorób układu krążenia czy oddychania, kiedy obciążenie jednego z nich znacząco wpływa na drugi. Dzieje się tak np. przy zapaleniu płuc, które stanowi duże obciążenie dla serca i może nawet spowodować jego niewydolność.
Źródło: http://www.ratownik-medyczny.za.pl/anatomia/anatomia2.htm