- akwen
- określony obszar wodny oceanu, morza, jeziora, rzeki, zatoki; odpowiednik określenia „teren” w odniesieniu do lądu; w obrębie portu mor., przystani lub zatoki zw. akwatorium.
- bystrze
- każde gwałtowne przyspieszenie prądu; bystrza tworzą się w naturalnych i sztucznych zwężeniach koryta, w przerwach między wszelkiego rodzaju przeszkodami; woda na bystrzu tworzy fale, pieni się, cwałuje; na początku bystrza powierzchnia wody z reguły przybiera kształt tzw. warkocza, litery V zwróconej rozwartą częścią w górę rzeki; na bocznej granicy bystrza tworzy się rwąca smuga, tzw. chyżka; ponieważ na bystrzu woda jest najgłębsza, trzymanie się jego środka podczas spływania jest najbezpieczniejsze, oczywiście jeżeli fale nie są zbyt duże a kierunkiem docelowym nie jest przeszkoda, wówczas należy zejść z bystrza na chyżkę albo i dalej, choć to ostatnie wiąże się zazwyczaj z wpłynięciem do cofki
- ciek
- ogólne określenie wód płynących w wyraźnym, otwartym korycie
- cofka
- prąd odwrotny do kierunku w którym płynie rzeka, powstaje w wyniku odbicia masy wody od przeszkód, brzegu lub zawirowania mas wody; cofka występuje zwykle za przeszkodami przegradzającymi częściowo rzekę i wystającymi nad jej powierzchnię; granica między cofką a nurtem to chyżka (p. bystrze); cofka jest znakomitym miejscem do rozpoczęcia pływania lub zatrzymania kajaka; umiejętność korzystania z cofki w tym celu jest podstawową umiejętnością każdego kajakarza chcącego pływać po trudniejszych rzekach; niespodziewane wpłynięcie do cofki może skończyć się wywrotką
- czytanie wody
- rozpoznawanie przeszkód na podstawie wyglądu zwierciadła wody
- dorzecze
- obszar odwadniany przez system rzeczny składający się z rzeki gł. z dopływami
- fiord
- wąska, długa, często rozgałęziona i b. głęboka (do 1300 m) zatoka mor. powstała w wyniku zalania przez morze (najczęściej z powodu eustatycznego podnoszenia się poziomu morza po stopieniu się lodowców) dolnych części żłobów (dolin) lodowcowych
- grzęda
- kilka następujących po sobie progów skalnych
- jaz
- budowla regulacyjna na rzece, przegradzająca całe jej koryto, wyposażona w elementy służące piętrzeniu rzeki, często ruchome, takie jak opuszczane zastawki
- kajakarstwo
- dyscyplina sportowa obejmująca wyścigi na kajakach i kanadyjkach; także rodzaj turystyki wodnej
- kanał
- sztuczne koryto prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna co najmniej 1,5 m przy ich ujściu lub ujęciu
- koryto rzeki
- najniżej położona część doliny rzeki, w której ma miejsce stały przepływ wody
- kra
- zamarznięta woda mająca konsystencję lodu, powstaje z przemarzniętych krążków śryzu, kruszenia się lodu brzegowego i kruszenia się pokrywy lodowej
- lepa
- warstwa zbitego, przesączonego wodą śniegu, powstająca na rzece w czasie obfitych opadów śniegu
- lód denny
- lód powstający na dnie cieku podczas wypromieniowywania ciepła z dna koryta
- nurt
- warstwa w masie płynącej wody, która jest najszybsza; jej największa prędkość w porównaniu do pozostałej masy wody wynika z poruszania się jej w najgłębszej części koryta rzeki, a więc tam, gdzie opory podłoża są najmniejsze; nurt w obrębie koryta płynie serpentynami, które są tym większe, im niższy jest stan wody i bardziej łagodne łuki koryta; na ogół nurt trzyma się brzegu wklęsłego; płynąc linią nurtu, płyniemy najszybciej i najbezpieczniej, ponieważ jest to struga wody najgłębsza i najszybsza
- odwój (walec wodny)
- miejsce za progiem, w którym powierzchniowa warstwa wody cofa się w górę rzeki, zdarza się, że z odległości kilku metrów; jeżeli próg jest stosunkowo łagodny, występuje za nim z reguły odwój płytki, pod którym istnieje wyraźny strumień wody płynącej w dół rzeki; jeżeli próg jest pionowy, występuje za nim odwój głęboki, w którym woda wytraca całkowicie swoją energię i w związku z tym trudno z niego wypłynąć; odwoje głębokie tworzą się z reguły za każdym sztucznym progiem, dlatego progi tego rodzaju są zawsze niebezpieczne dla kajakarzy
- oparzelisko
- miejsce zawsze wolne od lodu w wyniku zasilania rzeki lub zbiornika wodnego cieplejszymi wodami gruntowymi
- pokrywa lodowa
- powstaje wskutek zamarznięcia wód stojących oraz na rzekach w wyniku zatrzymania się śryzu i łączenia się kry; może pokryć całą lub część powierzchni rzeki lub zbiornika wodnego
- próg
- naturalny lub sztuczny uskok dzielący w poprzek całe koryto rzeki; najczęściej występującym naturalnym progiem jest przemiał, na ogół jest on jednak mało wyraźny; ostrzej zaznaczone są progi powstałe wskutek przechodzenia w poprzek dna podłoża twardszego od przyległych (np. grzędy skalne); również progi sztuczne są dobrze widoczne; możliwość przepłyniecia kajakiem przez próg uzależniona jest od jego wysokości, ilości wody nad nim przepływającej (tzw. przewał) i długości i siły odwoju za progiem
- rów
- sztuczne koryto prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna mniejszej niż 1,5 m przy ich ujściu
- rzeka
- naturalny ciek powstający z połączenia potoków lub wypływający z jeziora, źródła, mokradła (rzadziej)
- spływ
- przepłynięcie turystycznego szlaku wodnego; np. spływ kajakowy.
- śródlądowe drogi wodne
- wody powierzchniowe, na których, z uwagi na warunki hydrologiczne oraz istniejące urządzenia wodne, możliwy jest przewóz osób i towarów statkami żeglugi śródlądowej
- spadek rzeki
- stosunek różnicy wysokości między dwoma przekrojami poprzecznymi rzeki do długości odcinka mierzonego z biegiem rzeki między tymi przekrojami; stosunek ten określamy w promilach (‰) lub procentach (%); przykładowo jeśli zwierciadło wody na odcinku 1 kilometra obniżyło się o 50 cm to spadek rzeki wynosił 0,5‰ lub 0,05%; zasadniczo im większy spadek tym siła nurtu i trudność rzeki są wyższe
- stopień wodny
- skokowa różnica poziomów wody w rzece, potoku, strudze lub kanale, spowodowana spiętrzeniem wody, np. wskutek przegrodzenia rzeki zaporą b) zespół budowli hydrotechnicznych (np. jaz, śluza itp.) umożliwiających pełne wykorzystanie spiętrzenia wody
- starorzecze
- jedno lub kilka dawnych zakoli rzeki, odcięte choćby częściowo od koryta, w którym nie płynie już nurt rzeki, w związku z tym zarastające i unikające zanikowi; starorzecza Wisły to wiśliska
- szachownica
- szypot składający się z wielkich głazów, między którymi trzeba płynąć slalomem
- szypot
- odcinek rzeki na całej szerokości i długości pokryty wystającymi ponad zwierciadło wody kamieniami
- śluza
- urządzenie stosowane w kanałach żeglugowych, umożliwiające przepływanie statków i barek między zbiornikami o różnych poziomach wody; zawiera jedną lub kilka komór ograniczonych ruchomymi zamknięciami
- śryż
- gąbczasta masa złożona z luźnych igiełek lodowych i wody; jego powstanie wiąże się z silnym przechłodzeniem wody na skutek wypromieniowania ciepła z wody do atmosfery, np. podczas bezchmurnych nocy; wokół cząstek materiału unoszonych przez wodę tworzą się kryształy lodu; na rzece pojawia się nagle i w ciągu kilku godzin może pokryć całą powierzchnię rzeki, płynąc z prądem, śryż zbija się w większe plastry a na skutek ocierania się, kształtuje w regularne krążki; środkowa część krążka zamarzając staje się krą
- urządzenia wodne
- budowle piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych
- uskok
- połączenie bystrz, progów, odwojów, szypotów, wirów, charakteryzujące się znacznym obniżeniem zwierciadła wody; najbardziej znanym uskokiem w Polsce był Ptasi Uskok na Dunajcu, obecnie na dnie Zalewu Czorsztyńskiego
- zwara
- falujący ślad na wodzie w kształcie litery V zwróconej rozwarciem w dół rzeki, wywołany ostrą sterczącą przeszkodą (np. kołek, szpiczasty kamień), dochodzącą w pobliże lustra wody lub nawet je przekraczająca
- Literatura: Ryszard Ożyński, Locja kajakowa, Kraków 1982
Autor: Wuj Marian