JustPaste.it

Walki o granice wschodnie II Rzeczpospolitej Polskiej

Po III rozbiorze Polska na długie lata zniknęła z mapy świata. Dopiero po I wojnie światowej w 1919podpisując traktat pokojowy zwany traktem wersalskim, postanowiono, że Niemcy mają zwrócić Polsce Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie.

Po III rozbiorze Polska na długie lata zniknęła z mapy świata. Dopiero po I wojnie światowej w 1919podpisując traktat pokojowy zwany traktem wersalskim, postanowiono, że Niemcy mają zwrócić Polsce Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie.

 

Po III rozbiorze Polska na długie lata zniknęła z mapy świata. Dopiero po I wojnie światowej w 1919podpisując traktat pokojowy zwany traktem wersalskim, postanowiono, że Niemcy mają zwrócić Polsce Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Jednak nie odzyskaliśmy wszystkich należnych nam ziem odbieranych stopniowo w czasie rozbiorów, dlatego Polacy postanowili walczyć o resztę naszych ziem. W swojej pracy przedstawię jak toczyły się walki o wschodnie granice II Rzeczpospolitej Polski. Obalenie caratu przez rewolucję lutową, a następnie rewolucja październikowa w Rosji, rozpad Austro-Węgier i załamanie potęgi Niemiec, a przede wszystkim wysiłek samych Polaków stworzyły sprzyjające warunki odbudowie państwa polskiego.

W 1918r, 28 października powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna, która rozpoczęła tworzenie polskich władz na terenie Galicji. W nocy z 6 na 7 listopada powstał w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele. Proklamował on manifest zapowiadający gruntowne przemiany polityczne i społeczne w odrodzonym państwie polskim. W 1918 roku 10 listopada przybył do Warszawy, zwolniony z twierdzy w Magdeburgu, Józef Piłsudski. Tego samego roku, również w listopadzie, ale 11 zaczęto rozbrajać Niemców na ulicach Warszawy, a Rada Regencyjna powierzyła Piłsudskiemu władzę nad wojskiem, 14 listopada przekazała mu pełnię władzy, a następnie rozwiązała się.

Odtąd wokół Piłsudskiego zaczął się tworzyć centralny ośrodek władzy niepodległego państwa polskiego. Podporządkował mu się rząd lubelski i Polska Komisja Likwidacyjna. 16 listopada Piłsudski wysłał depesze do rządów większości państw świata notyfikujące istnienie niepodległej Polski, zaś 17 listopada powołał rząd z socjalistą Jędrzeja Moraczewskim na czele. Rząd ten 22 tego samego miesiąca wydał dekret, w myśl, którego Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik Państwa obejmował najwyższą władzę Republiki Polskiej, aż do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Wybory do sejmu odbyły się w styczniu 1919roku, przynosząc sukces ugrupowaniom centroprawicowym, a 20 lutego rozpoczął pracę sejm, uchwalając między innymi Konstytucję małą, która określała najwyższe władze państwa. Piłsudski został powołany na najwyższy urząd, Naczelnika Państwa. Na stanowisku premiera pozostał, będący na tym stanowisku już od stycznia Ignacy Paderewski. Nowe władze miały niezwykle trudne zadania. Przede wszystkim należało określić ustrój państwa i ustalić jego granice. O ile pierwsza kwestia została stosunkowo szybko przesądzona w duchu niekorzystnym dla sił lewicowych, zwłaszcza komunistycznych, to druga na wiele lat zaciążyła nad całokształtem spraw państwowych. Walkę o granice podjęto zarówno na polu dyplomatycznym, jak i z bronią w ręku. Zmaganiom o granice zachodnie i północne państwa towarzyszyły walki o granice południowe i wschodnie.

Problem granicy wschodniej przerodził się w konflikt zagrażający istnieniu młodego państwa polskiego. Oprócz walk z Ukraińcami o Galicję Wschodnią i zatargu z Litwinami o Wilno i Suwalszczyznę doszło do wojny z Rosją Radziecką.

Po kapitulacji Niemiec rząd radziecki unieważnił ustalenia pokoju brzeskiego i rozpoczął operację zbrojną o kryptonimie Wisła. W jej wyniku wojska radzieckie miały wesprzeć ferment rewolucyjny ogarniający po zakończeniu I wojny światowej Europę Środkową. Akcja ta miała zapoczątkować rewolucję europejską i przynieść zwycięstwo komunizmowi. Pochód wojsk radzieckich w pierwszej kolejności skierował się przeciw niepodległym republikom Białorusi i Litwy.

W grudniu 1918 wojska radzieckie zajęły Mińsk, w styczniu 1919 Wilno i Kowno. W 1919 roku 27 lutego  proklamowano powstanie Litewsko-Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Zajmowaniu terenów białorusko-litewskich przez Armię Czerwoną przeciwstawiała się jedynie ludność polska, organizując oddziały samoobrony.

Rząd polski, dążąc do zahamowania marszu wojsk radzieckich na zachód, zawarł 5 lutego 1919 umowę z wycofującą się armią niemiecką o przepuszczenie oddziałów Wojska Polskiego przez tereny zajęte przez Niemców. Między 9,a 14 lutego 1919 roku wojska polskie obsadziły pozycje na linii: Kobryń, Prużany, wzdłuż rzek Zalewianka i Niemen. Po kilku dniach do obsadzonych przez Polaków pozycji dotarła Armia Czerwona, doszło do utworzenia frontu polsko-radzieckiego na ziemiach Litwy i Białorusi.

Na początku marca 1919 Polacy podjęli natarcie. Grupa wojsk generała S. Szeptyckiego zajęła Słonim i utworzyła przyczółek na północnym brzegu Niemna, grupa generała A. Listowskiego zajęła Pińsk i obsadziła rzekę Jasiołdę oraz Kanał Ogińskiego.

W wyniku kolejnego uderzenia, w kwietniu 1919, Polacy opanowali Nowogródek, Baranowicze, Lidę i Wilno, to ostatnie miasto zdobyła 1 Dywizja Legionów mająca 2,5 tys. żołnierzy, dowodzona przez generała E. Rydza-Śmigłego i grupa kawalerii locząca 800 żołnierzy pod dowudctwem podpułkownika W. Beliny-Prażmowskiego. Od połowy maja do połowy lipca linia frontu ustabilizowała się.

Oddziały Wojska Polskiego utworzyły Front Białorusko-Litewski pod dowództwem generała S. Szeptyckiego. Wobec fiaska rozmów pokojowych w Białowieży między czerwcem, a sierpniem 1919roku, strona polska podjęła ofensywę zajmując Mińsk 8 sierpnia 1919roku, przekraczając Berezynę i zajmując Bobrujsk 29 sierpnia 1919. Wojna polsko-bolszewicka na Ukrainie rozpoczęła się w lipcu 1919, dopiero po zakończeniu walk polsko-ukraińskich i zajęciu Galicji Wschodniej przez Wojsko Polskie po rzekę Zbrucz.

We wrześniu strona polska zawarła układ z S. Petlurą, przywódcą Ukraińskiej Republiki Ludowej, w sprawie wspólnej walki przeciwko Armii Czerwonej. Wobec stanowiska generała A.I. Denikina, zmierzającego do odbudowy Rosji w granicach sprzed I wojny światowej, odmawiającego uznania niepodległego państwa polskiego, J. Piłsudski zarządził przerwanie działań, aby nie wspierać ofensywy nieprzyjaznych Polsce białogwardzistów.

Strona polska podjęła, trwające od października do grudnia 1919, pertraktacje pokojowe z bolszewikami w Moskwie i w Mikaszewiczach na Polesiu. Przerwanie działań ofensywnych Wojska Polskiego uwolniło część sił Armii Czerwonej, co przyczyniło się do klęski A.I. Denikina i S. Petlury. Pod koniec 1919 pod polską kontrolą znajdowały się tereny na zachód od linii: rzeka Zbrucz, Płoskirów, rzeka Słucz, Zwiahel, rzeka Uborć, Bobrujsk, rzeka Berezyna, Borysów, Lepel, Połock, Dyneburg.

W styczniu 1920, na prośbę rządu łotewskiego, E. Rydz-Śmigły na czele 1 i 3 Dywizji Legionów wyruszył pod Dyneburg i wspierany przez znacznie słabsze siły łotewskie zdobył miasto i przekazał je Łotwie. Wykorzystując przerwę w działaniach w okresie zimowym, obie strony czyniły przygotowania do ofensywy. Armia Czerwona gromadziła siły na Białorusi, Polacy w Galicji Wschodniej.

Rząd radziecki czynił taktyczne starania o kontynuowanie rozmów pokojowych, nota G.W. Cziczerina do L. Skulskiego z 22 grudnia 1919, przygotowując jednocześnie plany ofensywy. Rząd polski odpowiedział na notę 27 marca 1920, proponując jako miejsce rokowań Borysów położony na linii frontu. Propozycja była nie do przyjęcia przez stronę radziecką z uwagi na przygotowywaną ofensywę na Białorusi. W marcu Wojsko Polskie zajęło ważne dla Rosjan punkty strategiczne: Mozyrz i Kalenkowicze, co opóźniło przesunięcie wojsk radzieckich na Front Zachodni.

Po zawarciu umowy politycznej i konwencji wojskowej z rządem ukraińskim S. Petlury, 25 kwietnia 1920 roku ruszyła polska ofensywa na Ukrainie. Oddziały polskie pod dowództwem E. Rydza-Śmigłego, wspierane przez oddziały ukraińskie, 7 maja 1920 zajęły Kijów, a 9 maja zdobyły przyczółki na Dnieprze. 14 maja dowództwo radzieckie rozpoczęło ofensywę nad Dźwiną i Berezyną. Uderzenie radzieckie zostało powstrzymane.

26 maja Rosjanie rozpoczęli ofensywę na Ukrainie (dowodził generał A.I. Jegorow), 5 czerwca armia konna S.M. Budionnego przerwała polską obronę pod Samohorodkiem i zagroziła odcięciem polskich oddziałów w Kijowie. 10 czerwca Wojsko Polskie opuściło miasto i w ciągłych walkach wycofywało się na zachód. Posuwająca się za Polakami Armia Czerwona dotarła pod Lwów i Zamość.

Sukcesem zakończyła się także ofensywa Rosjan rozpoczęta 4 lipca na Białorusi. Do końca lipca wojska radzieckie zajęły Wilno, Lidę, Grodno i Białystok, w połowie sierpnia Armia Czerwona dowodzona przez M.N. Tuchaczewskiego dotarła do Wisły i zagroziła bezpośrednio Warszawie. W obliczu tych wydarzeń rząd L. Skulskiego podał się do dymisji.

Nowy premier S. Grabski przekazał 1 lipca pełnię władzy Radzie Obrony Państwa, w skład której wchodzili: Naczelnik Państwa, marszałek sejmu, premier, 3 ministrów, 3 przedstawicieli armii i 10 posłów. Podjęte przez dyplomację zachodnią, na prośbę rządu S. Grabskiego, próby mediacji nie znalazły odzewu ze strony rządu Rosji Radzieckiej. W tej sytuacji rząd S. Grabskiego podał się do dymisji, premierem nowego gabinetu został W. Witos. 28 lipca Rosjanie utworzyli w Białymstoku namiastkę rządu polskiego, Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski.

Przełomowym momentem wojny okazała się bitwa warszawska, rozegrana w dniach 13-25 sierpnia 1920. Ciężar obrony stolicy spoczywał na wojskach Frontu Północnego generała J. Hallera. Po załamaniu się 14-15 sierpnia frontalnego ataku wojsk radzieckiego Frontu Zachodniego pod dowództwem M.N. Tuchaczewskiego, 16-21 sierpnia udany atak na pozycje 15 i 3 armii rosyjskiej nad Wkrą przeprowadziła 5 armia generała W. Sikorskiego, tzw. cud nad Wisłą.

16 sierpnia znad Wieprza uderzyła grupa manewrowa w składzie pięciu dywizji piechoty i brygady kawalerii, dowodzona osobiście przez J. Piłsudskiego. Grupa manewrowa rozbiła grupę mozyrską, przerwała front rosyjski pod Kockiem, zajęła Podlasie i wyszła na tyły wojsk M.N. Tuchaczewskiego. Atakowane od południa i zachodu oddziały radzieckie zostały zmuszone do przekroczenia granicy pruskiej, część wojsk wycofała się na wschód. We wrześniu M.N. Tuchaczewski próbował zorganizować obronę na linii Niemna, gdzie przyjął bitwę i został pobity.

Klęskę poniosła także Armia Czerwona na południu Polski. Po bitwach pod Komarowem i Hrubieszowem, zakończonych rozbiciem armii konnej S.M. Budionnego, nastąpił odwrót wojsk radzieckich. Do połowy października Wojsko Polskie wyszło na linię: Tarnopol, Dubno, Mińsk, Dryssa. 12 października 1920 podpisano układ o zawieszeniu broni, 18 października ustały działania wojenne, a 18 marca 1921 podpisano ryski traktat pokojowy, zawarty między Polską a Rosyjską Federacyjną SRR i Ukraińską SRR kończący wojnę i ustalający wschodnią granicę Polski.

Traktat ryski został poprzedzony podpisaniem 12 X 1920r. W Rydze umowy o przedwstępnych warunkach pokoju i zawarciem 18 X 1920r. Porozumienia w sprawie zawieszenia broni. Po długotrwałych rokowaniach ustalono treść traktatu zawierającego 26 artykułów, regulujących podstawowe kwestie takie jak sprawę granic, suwerenności państw, obywatelstwa i zasad repatriacji, zwrotu zabytków kultury oraz mienia polskiego znajdującego się w Rosji i na Ukrainie. Traktat przewidywał wypłatę 30 mln rubli w złocie tytułem odszkodowania za wkład Polski w rozwój gospodarczy Rosji oraz postanawiał, że nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Polską a Rosyjską Federacją SRR i Ukraińską SRR nastąpi natychmiast po ratyfikacji układu. Traktat ryski rozstrzygał sprawę granicy wschodniej na korzyść Polski, linię jej na północnym wschodzie wyznaczała Dźwina, a na południowym wschodzie Zbrucz, nie podejmował natomiast kwestii Wileńszczyzny. Józef Piłsudski stworzył „fakt dokonany" zajęty przez generała L. Żeligowskiego 9 października 1920 roku okręg wileński został na mocy uchwały sejmu z 24 kwietnia 1922 roku wcielony do Polski.

Tak też toczyły się losy walk II Rzeczpospolitej Polskiej o wschodnie granice, które kiedyś były  nasze i odebrano je nam. Dzięki determinacji naszych przodków ziemie polskie zostały powiększone nie tylko na wschodzie, ale na tym oparłem się w mojej pracy. 

 

Bibliografia: 

1.     Anna Radziwiłł, Wojciech Roszkowski, Historia, Warszawa 2002r.

2.     Encyklopedia szkolna Historia, Jacek Łoskot, Warszawa 1993r.

3.     Świat Wiedzy, Warszawa 1997r.