Jak skutecznie przeciwdziałać złości i agresji w szkole.

Czym jest agresja? W moim artykule opiszę zjawisko występowania złości i agresji w szkole oraz jak zapobiegać tym problemom.

 

Jak skutecznie przeciwdziałać złości i agresji

w szkole.

 

 

            W ostatnim czasie wiele uwagi poświęca się problemom złości i agresji, nie tylko w szkole. O agresji możemy powiedzieć, że jest to skłonność do zachowań agresywnych, ataku, trudność kontrolowania negatywnych popędów i impulsów skierowanych przeciwko innym ludziom, sytuacjom, poglądom. W każdym z nas drzemią złe emocje, które często prowadzą do agresji. Czasem jest to niekontrolowane zachowanie, a czasem ludzie robią to specjalnie, ponieważ krzywdzenie drugiej osoby sprawia im przyjemność. Istnieje wiele czynników prowadzących do agresywnego zachowania takich jak ból, różne sytuacje społeczne. Można przyjąć, że agresja jest naturalnym fizycznym wyładowaniem nagromadzonych ne­gatywnych bodźców i napięć.

          Rodzice, wychowawcy i nauczyciele to osoby wiodące, kierujące procesem wychowawczym dzieci i młodzieży. To właśnie od ich aktywności, postawy, stosunku do wychowanka, a również wzajemnych stosunków miedzy sobą zależy prawidłowy przebieg procesu wychowawczego - kształtowanie osobowości oraz sposoby jego zachowania i reagowania.

         Niepowodzenie wychowawcze często zniechęca rodziców do dalszego wysiłku i skłania do szukania zła w samym dziecku, które jest według nich "nieznośne" lub "trudne".
Porównując je z innymi dziećmi stwierdzają, że tylko ono nie poddaje się oddziaływaniom wychowawczym i staje się coraz bardziej agresywne.

Takie dzieci wymagają nie tylko specjalnego postępowania, ale odpowiedniej postawy rodziców i wychowawców, na pewno większego skupienia uwagi i sił. Wczesne rozpoznanie przyczyn, objawów agresywnego zachowania czy złości sprzyja odpowiedniemu postępowaniu wychowawczemu.

         Większość dzieci woli rozstrzygnąć swe spory raczej przez walkę niż dyskusję. Przykładem mogą być maluchy walczące o zabawkę w piaskownicy czy uczniowie na szkolnym boisku wyśmiewający się z któregoś kolegi.  Rozpoznanie przyczyn agresji pozwala na znalezienie sposobów radzenia sobie z nią.

         W każdej szkole zdarzają się zachowania agresywne i w każdej szkole czasami dochodzi do przemocy. Szkoła jest systemem i rozwiązywanie problemów agresji i przemocy na jej terenie wymaga współpracy i systemowego podejścia pedagogów, psychologów i rodziców. Oznacza to, że podejmowane działania muszą mieć charakter ciągły i systematyczny i obejmować wszystkich - nauczycieli, rodziców i uczniów. Każda z tych grup musi być objęta edukacją na temat agresji i przemocy, a osoby, które potrzebują pomocy, powinny ją otrzymać. Muszą istnieć jasne, wspólne dla wszystkich zasady i procedury współpracy, interwencji i postępowania w przypadkach agresji i przemocy.

Przyczyny agresji są różnorodne i złożone. Najważniejsze jednak to:

 

•         brak czasu ze strony rodziców,
•         brak miejsca do sensownego spędzania wolnego czasu,
•         oddziaływanie mediów,
•         destruktywne grupy rówieśnicze,
•         alkoholizm w rodzinie,
•         bezrobocie,
•         trudności materialne,
•         rozbicie rodziny, brak kontaktu ze szkołą, niewydolność wychowawcza rodziny,
•        agresja w rodzinie, znęcanie się nad dziećmi, brak akceptacji, patologia
•         gry komputerowe,
•         pisma młodzieżowe.

         Zapobieganie powstawaniu i utrwalaniu się zachowań aspołecznych (agresywnych) dzieci i młodzieży, to aktualny temat współczesnych wychowawców i pedagogów. Natomiast współczesna rodzina, nie zawsze daje oparcie i zainteresowanie młodemu człowiekowi. Rodzice w pogoni za „pracą i pieniądzem” coraz mniej czasu poświęcają na wychowanie dzieci.
         Złość, wściekłość i agresja u dzieci i młodzieży rodzą się najczęściej wtedy, gdy ich potrze­by nie są zaspokojone, ich oczekiwania nie zostały spełnione, a cele nie osiągnięte. Każda frustracja zawsze prowadzi do wystąpienia jednej z form agresji. Nagromadzone negatywne uczucia muszą mieć swoje ujście.

Nie ulega wątpliwości, że dla wielu uczniów agresywne zachowania ich kolegów czy koleżanek są prawdziwą udręką. Dlatego warto szukać sposobów zredukowania agresji, czy złości. Psychologowie, szukając sposobów zapobiegania agresji, doszli do wniosku, że tłumienie zachowań agresywnych nie jest zjawiskiem pozytywnym. Może ono wywoływać trudności w okazywaniu innych uczuć: miłości, czułości, radości. Świadome, ukierunkowane przezwyciężanie pedagogicznymi środkami agresji i wybuchów złości jest niezwykle potrzebne. Jak można temu zaradzić? Środkiem wychowawczym niejednokrotnie stosowanym przez rodziców są kary. Chodzi o wytworzenie strachu przed kara, który ma przeciwdziałać występowaniu agresji. Niestety nie prowadzi to do trwałego zaniku agresywnego zachowania się, lecz następuje jego przemieszczenie się na inne obiekty. Karanie zachowań agresywnych przynosi często pozorne i krótkotrwałe efekty, pozwalają wychowawcy łudzić się, że odniósł sukces.
        Bardziej skuteczne od kar będących zewnętrznym hamulcem agresji jest wytworzenie motywacji zapobiegającej jej powstawaniu. Funkcje te mogą spełniać przyswojone normy postępowania oraz ukształtowane na jej podłożu uczucia moralno - społeczne. O wiele więcej sukcesów osiągniemy jednak dzięki świadomej pracy nad złością i agresywnością. Jedną z wielu metod walki  z agresją są gry i zabawy interakcyjne.

          Zabawy oraz ćwiczenia interakcyjne są łatwą do opanowania możliwością zapoczątkowania pedagogicznych procesów konstruktywnego przezwyciężania agresji i złości. Oferują one dzieciom i młodzieży otwarte systemy interakcji, które ułatwiają  im zdobywanie różnorodnych doświadczeń ze samym sobą, a także z innymi ludźmi. Dzieci mogą włączyć do sytuacji w zabawie swoje potrzeby i uczucia, działać aktywnie i według  własnego uznania. Dotyczy to głównie zabaw i gier społecznych, w których nie ma zwycięstwa i przegranej. Społeczne gry i zabawy umożliwiają pokonywać zakorzenione wzorce zachowań i przećwiczyć umiejętności, które są potrzebne do prospołecznego zachowania. W zabawie pobudzane są ważne procesy nauczania: mimo to zabawa nie jest „poważną” sytuacją. W trakcie zabawy wiele rzeczy jest dozwolonych i może sprawiać przyjemność. Zabawy i ćwiczenia interakcyjne mogą również pomóc w wyrównywaniu deficytów w nauce. Można je dostosować do potrzeb, sytuacji i wieku w danej klasie czy grupie. Nie są one jednak złotym środkiem na wszystko.

Warunkiem udanej gry jest postaranie się o pełen zaufania klimat w grupie. Może się zdarzyć, że niektóre osoby nie chcą się przyłączyć do pozostałych. Nie wolno ich zmuszać do udziału, ale powinny one pozostać w tym samym pomieszczeniu, na pozycji obserwatorów.

Nie wszystkie dzieci – zwłaszcza te niepewne siebie – potrafią porozumieć się z innymi. Po każdej zabawie należy dać dzieciom czas na wyciszenie się, uspokojenie i zastanowienie.

Aby bawić się z dziećmi i młodzieżą pedagodzy i wychowawcy również powinni czerpać przyjemność i zadowolenie z zabawy. 

 

Propozycje gier i zabaw interakcyjnych

1.„Mowa ciała”

Każde dziecko otrzymuje kartkę, na której zapisany został jakiś stan emocjonalny – wystraszony, obrażony, wściekły, wesoły, smutny itd.

 – który musi pokazać. Po demonstracji dzieci próbują odgadnąć, jakie uczucie zostało wyrażone.

Na koniec dyskutujemy: Jakie uczucia są łatwiejsze do pokazywania

i do rozpoznawania? Po czym można rozpoznać różne stany emocjonalne?

2.„Kiedy jestem wściekły”  – dzieci wypowiadają po kolei swoje imię i pokazują, co robią jak są wściekłe, np. nazywam się Kasia, kiedy jestem wściekła, robię prawą ręką taki ruch jakbym chciała kogoś uderzyć; mam na imię Marcin, kiedy jestem wściekły, ro­bię lewą nogą ruch kopnięcia kogoś.

 

3.„Pakowanie walizek” – każdy uczestnik musi powtórzyć wszystkie    imiona i wyrazić złość wszystkich poprzedników.

 

4.„Denerwuje mnie u ciebie”- dzięki temu ćwiczeniu każde dziecko ma możliwość powiedzenia drugiej osobie w spokoju swojego krytycznego zdania na jej temat. Dana skarga zaczyna się od słów: „Jesteś naprawdę w porządku, ale denerwuje mnie u ciebie…”. Dziecko, do którego skierowana jest ta wypowiedź nie może się usprawiedliwiać, lecz musi za każdym razem odpowiedzieć: „Dziękuję ci bardzo, że mi to powiedziałeś”. Ćwiczenie to najlepiej udaje się w kręgu, przy zaufaniu wśród członków grupy. Jedno z dzieci zbiera się na odwagę i zaczyna. Wstaje i podchodzi do uczestnika, któremu chciałoby coś powiedzieć, na przykład: „Adamie jesteś naprawdę w porządku, ale denerwuje mnie u ciebie, że zawsze chcesz bawić się z Piotrkiem, który jest przecież moim przyjacielem”. Adam odpowiada: Dziękuję ci bardzo, że mi to powiedziałeś”. Teraz wstaje drugie dziecko, potem trzecie i kolejne, które mają na to ochotę i wyrzucają

z siebie złość na inne dzieci. Cała grupa ma możliwość porozmawiania na temat swoich uczuć i doświadczeń. Jak czujemy się, kiedy zmuszeni jesteśmy powiedzieć osobie, która nas denerwuje najpierw coś miłego? Jak czujemy się, gdy jesteśmy atakowani, a nie wolno nam się bronić? Ważne jest aby ćwiczenie przeprowadzić ze szczególną ostrożnością.

 

5.„Jestem – potrafię – mam” – każdy uczestnik na plecach ma przyklejoną kartkę (A5), na któ­rej są wypisane trzy początki zdań: Jestem…, Potrafię…, Mam….Uczestnicy chodzą po całym pomieszczeniu, uzupełniając sobie nawzajem te trzy zdania pozytywnymi uwagami. Kiedy wszystkie trzy zdania zostaną dokończone, zabawa zostaje przerwana. Uczestnicy zdejmują kartki i czytają, co inni myślą na ich temat. Następnie dzielą się swoimi spostrzeżeniami w dwuosobowych grupach, potem kolejno w czteroosobowych i sześcioosobowych (technika „śnieżnej kuli”).

 

6.„Zrzucanie balastu” – grupa rozmawia na temat: Jakie prawa ma każdy człowiek? Ustalamy listę tych praw, zapisujemy na kartkach, np.:

–   być traktowanym z szacunkiem,

–   zostać wysłuchanym,

–   mieć własne zdanie,

–   reprezentować swoje uczucia,

–   być wyjątkowym,

–   popełniać błędy,

–   mieć zły humor,

–   uczestniczyć w zabawach,

–   współdecydować w działaniach grupy,

–   do tego, by mu wciąż nie rozkazywać.

Wszyscy uczestnicy wyobrażają sobie, że lecą w koszu balonu, nagle balon traci wysokość i każdy musi wyrzucić jeden worek balastu z wymienionymi prawami, aż na końcu zostanie je­den worek z prawami u każdego uczestnika. Zadaniem dziecka jest ułożenie dziesięciu praw ze wspólnej listy w zależności od jego uczuć i kolejności.

Podsumowanie: Jakie trudności spra­wiło poszczególnym uczniom podjęcie decyzji?

 

7.„Burza w lesie” – uczestnicy siedzą w kręgu, osoba prowadząca w środku. Każdy uczestnik ma nazwę zwierzęcia, np. wilk, zając, sarna itd. Na hasło np. wilk, wszystkie wilki zmieniają miejsce. Gdy osoba prowadząca poda komendę „burza w lesie”, wszyscy zmieniają się miej­scami. Osoba, która nie znalazła miejsca, dalej prowadzi grę.

 

8.,,Moje dobre strony "– uczestnicy siedzą w kole. Każde dziecko ma papier i długopis. Po krótkim zastanowieniu się wszyscy zapisują trzy przymiotniki, które określają ich najlepsze cechy(dobre strony), na przykład:

- wesoły           albo        - szybki

- inteligentny                   - szczery

- gotowy do pomocy       - wysportowany

Wszystkie wyrazy piszemy drukowanymi literami. Po skończeniu tej fazy zabawy, kartki zostają złożone i dobrze przemieszane. Teraz każde dziecko losuje po kolei jedną z nich (własna jest zamieniana na inną), czyta wymienione tam przymiotniki i próbuje rozpoznać ich autora, a następnie uzasadnia swoja decyzję.

 

 9.,,Odgadywanie życzeń" – wszystkie dzieci odpowiadają anonimowo    na jedno lub więcej pytań:

–  jakiej muzyki słuchasz najchętniej,

–  jakich sławnych ludzi chciałbyś poznać,

–  jakie cechy charakteru powinna mieć osoba, z którą chciałabyś się zaprzyjaźnić.

 

10. ,,Obrazki przeciwko złości "– wszyscy uczestnicy malują złość.

 Wspólnie w trakcie rozmowy uczestnicy starają się znaleźć    konstruktywne formy przezwycię­żania złości, zapisujemy lub malujemy je na karteczkach samoprzylepnych i naklejamy na ry­sunek złości. Gotowe dzieła zostaną podarowane autorowi.

 

     Agresja jest jak chwast w ogrodzie, który nie plewiony rozrasta się

 i ogranicza rozwój innych roślin.

 

Gry i zabawy interakcyjne po­zwalają na odreagowanie napięcia, ułatwiają zdobywanie różnorodnych doświadczeń ze samym sobą, a także innymi ludźmi. Poprzez uczestnictwo w otwartym systemie interakcji uczniowie zdo­bywają umiejętności kontrolowania i konstruktywnego przezwyciężenia agresywnych zachowań. Ćwiczenia i zabawy interakcyjne nie tylko redukują liczbę konfliktów w grupie. Mogą one także  przyczynić się do świadomego i wolnego od agresji radzenia sobie z konfliktami oraz opracowywania nowych, kreatywnych pomysłów na ich rozwiązanie.

 

 

 

Opracowała: Małgorzata Załubska

 

  

 

W opracowaniu wykorzystano następującą literaturę:

1. Portmann R.: „Gry i zabawy przeciwko agresji”,Jedność,Kielce,1999r.

2. Nolting H.P.: „Jak zachować porządek w klasie”, Gdańsk, 2004r.

3. „Wszystko dla szkoły”- nr5/2000r.

4. „Wychowawca” – Kraków, XI – 2001r.

5. „Wychowawca” - Kraków, X -2002r.

6. „Pomagamy uczyć” – biuletyn klubu nauczyciela, nr1/2007r.

7. „Nasza szkoła”, 1(7)/2005r.

8. Vopel K.W.: Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży.

9. Kołodziejczyk A., Czemierowska E.: „Spójrz inaczej”, WydawnictwoATE