JustPaste.it

Kształtowanie dźwięku

Przy grze na gitarze akustycznej na barwę dźwięku składają się prócz jakości instrumentu, indywidualne cechy techniki gitarzysty.

Przy grze na gitarze akustycznej na barwę dźwięku składają się prócz jakości instrumentu, indywidualne cechy techniki gitarzysty.

 

W muzyce jazzowej estetyka dźwięku polega na jego wyrazistości, indywidualnym charakterze pojętym jednak inaczej niż w muzyce klasycznej. W rozdziale tym omówię techniczne sposoby uzyskiwania różnych rodzajów dźwięku, które maja zastosowanie jako środki wyrazu w jazzie.

Przy grze na gitarze akustycznej na barwę dźwięku składają się prócz jakości instrumentu, indywidualne cechy techniki gitarzysty.

Przy grze na gitarze elektrycznej i elektryczno-akustycznej dochodzi jeszcze podstawowa barwa dźwięku, którą ustawiamy za pomocą regulatorów we wzmacniaczu i gitarze. Jej zadaniem w jazzie jest uwypuklenie artykulacji, dynamiki i barwy dźwięku, jaką się uzyskuje poprzez technikę gry. A więc umiejętne ustawienie barwy dźwięku jest jakby materiałem do kształtowania. Niewielkie zmiany podstawowej barwy dźwięku stanowią w części o indywidualnych cechach dźwięku poszczególnych gitarzystów.

W muzyce z pogranicza jazzu oraz w muzyce rozrywkowej często barwa dźwięku celowo bywa skrajnie zmieniona. Dzieje się tak dla uzyskania specjalnych efektów lub gdy gitara spełnia ściśle określoną rolę w aranżacji.

Dynamika

Operowanie dynamiką w grze na gitarze jest niedoceniane i często wręcz ignorowane. Dzieje się tak przedewszystkim za sprawą prymitywizmu niektórych cech modnej, popularnej muzyki, która w swej ogólnej, pospolitej masie wtórnie spowodowała utarcie się przekonania o upośledzeniu gitary pod tym względem. Oczywiście można dyskutować na temat stopnia możliwości dynamiczno-artykulacyjnych gitary, porównując ją np. do saksofonu, ale byłby to spór jałowy; wiadomo, że różne instrumenty mają różne możliwości. Pewne jest, że na gitarze można i trzeba operować dynamiką. W tym celu gitarzysta powinien poznać zakres funkcjonalnej dynamiki swojego instrumentu. Zakres len będzie większy podczas gry solo i w małym zespole, mniejszy w big-bandzie, przy czym uzależnione to jest jeszcze od charakteru gry sekcji rytmicznej.

Techniczne sposoby uzyskiwania dynamiki

Różnicowanie głębokości wchodzenia kostką w płaszczyznę strun

Pierwszym sposobem można się posługiwać grając kostką elastyczną. Gra jest głośniejsza przy głębszym operowaniu kostką, potrzebna jest wtedy jednak większa siła uderzenia. Umiejętnie operując bezwładnością dłoni, można wzmóc siłę uderzenia bez gwałtownego napinania mięśni. Nie polecam tego sposobu jako samodzielnego przy grze sztywniej szą kostką. Mimo to warto poznać go praktycznie.

Luźniejszy lub sztywniejszy chwyt kostki

Drugim sposobem łatwiej się posługiwać grając właśnie sztywniejszą kostką. Operowanie dynamiką sprowadza się do mniej lub bardziej elastycznego trzymania kostki. Głębokość zarywania struny jest wówczas niezmienna. Ale dopiero połączenie obu metod pozwala na właściwe operowanie dynamiką. Najkorzystniej jest oprzeć się na sposobie drugim, pierwszy wprowadzając tylko w ff, gdzie nie jest konieczna zbyt duża prędkość następstwa dźwięków. Łączenie tych sposobów ma również zastosowanie w uzyskiwaniu różnej barwy dźwięku.

Praca prawej ręki

Przy okazji chciałbym ostrzec gitarzystów przed dość często popełnianym błędem. Otóż niektórzy gitarzyści przy grze piano skracają drogę prawej ręki. aby przy grze forte wydłużyć ją dla uzyskania większego rozmachu i siły uderzenia. Taka gra ujawnia niezrozumienie poszczególnych elementów ruchu prawej dłoni. Poruszając się w określonej amplitudzie, odmierza ona czas. Skracając lub wydłużając jej drogę, zakłóca się przebiegi czasowe i traci puls muzyczny. Dzieje się tak, ponieważ zmniejszając amplitudę, ma się tendencję do przyśpieszania, a zwiększając ją - do zwalniania. Dlatego polecam poprzednio omówione metody operowania dynamiką.

Pedał mocy

Zupełnie inną funkcję w dynamice gitary spełnia pedał mocy. Jest on jakby potencjometrem siły głosu, przystosowanym do obsługiwania nogą. Stosowanie go tam, gdzie można kształtować dynamikę odpowiednią techniką gry, jest sztuczne. Można natomiast uzyskiwać nim specjalne efekty, przedłużanie dźwięku lub stosowanie artykulacji, niemożliwej do zagrania bez jego pomocy, np.:

Grafika:NutyKsztaltowanieDzwieku01.png

Pedał ten można po prostu też używać zamiast trudniejszego w operowaniu potencjometru siły głosu w gitarze.

Barwa dźwięku

Siła uderzenia a barwa dźwięku

W rozdziale o podstawowej barwie dźwięku wspomniałem o zależności pomiędzy ustawieniem siły głosu we wzmacniaczu, a barwą dźwięku. Zależność ta istnieje również w stosunku do siły uderzenia w strunę. Trzeba pamiętać, że akustycznie siła głosu będzie taka sama, gdy grając mocno, zredukujemy siłę głosu wzmacniacza, lub gdy grając lżej odpowiednio ją wzmocnimy. Zmieni się wówczas tylko barwa dźwięku i jego właściwości.

Omówimy najpierw sytuację wynikającą z lżejszego uderzenia przy rekompensacie wzmocnienia siły głosu we wzmacniaczu. Przede wszystkim dysponujemy wówczas dłuższym dźwiękiem. Dzieje się lak dlatego, że zmniejsza się wtedy atak w stosunku do dalszego przebiegu dźwięku, ponieważ im struna ma mniejszą amplitudę drgań, tym wolniej następuje spadek jej dynamiki - wybrzmiewania.

Dłuższy dźwięk nie jest jedyną zaletą takiego ustawienia. Następuje wówczas większa podatność dźwięku na artykulację oraz dynamikę. Dla gitarzysty jazzowego jest to na tyle ważne, że nie powinny go zrazić pewne niedogodności wynikające z omawianego ustawienia. A więc gra piano będzie nieco utrudniona, ponieważ do dźwięku dołączają się nazbyt wzmocnione efekty towarzyszące, jak tarcie kostki o strunę, rozmaite przypadkowe stuki i przede wszystkim słychać wówczas pracę lewej ręki, a więc zdejmowanie palca ze struny, przesuwanie przy zmianie pozycji itp. Przy nienajlepszym sprzęcie wzmaga się również „brum" i szumy własne wzmacniacza. Dlatego każdy gitarzysta powinien znaleźć indywidualny starannie wypośrodkowany stosunek siły uderzenia w strunę do ustawienia siły głosu we wzmacniaczu, mając na uwadze zależności, o których mówiłem i które przypominam w tabelce.

Siła uderzenia w strunę Siła głosu wzmacniacza Dźwięk
Wybrzmienie Atak
duża mała krótkie głośny
mała duża długie cichy

 

Kostka a barwa dźwięku

W rozdziale pt, „Kostka" wyjaśniłem zależności pomiędzy rodzajem kostki a barwą dźwięku. Zanim przejdziemy do innych problemów, zależność tę usystematyzuję za pomocą tabeli:

Kostka Dźwięk
Elastyczność Zakończenie Materiał Powierzchnia Barwa Atak
elastyczna ostre twardy szorstka jasna ostry
nieelastyczna tępe miękki gładka matowa słaby

Ze zrozumiałych powodów umieściłem tutaj tylko skrajne przypadki. W praktyce mamy do czynienia raczej ze stanami pośrednimi, które mimo, że w tabelce nie występują, wynikają z niej dość jasno. Chciałbym zwrócić tu uwagę na niektóre efekty barwowe możliwe do uzyskania przy pewnych rodzajach kostek. A więc przy kostkach o powierzchni szorstkiej można tworzyć przedłużony w czasie ostry klang. Należy wówczas włożyć kostkę nieco głębiej w płaszczyznę strun i przesunąć jej powierzchnią po strunie. Podobne efekty można uzyskać kostką o kształtach kolistych, zmieniając jej równoległe ustawienie do długości strun. Możemy wówczas operować kostką równie płytko jak zazwyczaj, a efekt tworzymy przesuwając krawędzią po strunie. Sposób ten można wykorzystywać również w grze akordowej. Efekt będzie spotęgowany, gdy gramy na strunach z okrągłą owijką.

Różnicować barwę dźwięku możemy też zmieniając prostopadłe ustawienie kostki do płaszczyzny strun. Np.: uderzając z góry kostką zwróconą jej spodnią stroną (trzymaną przez palec wskazujący) do instrumentu, nachylamy strunę w momencie uderzenia, również w kierunku instrumentu. Uzyskamy wówczas dźwięk nieco jaśniejszy, niż przy uderzeniu kostką ustawioną prostopadle. Niekiedy będzie sprawiał wrażenie minimalnie wyższego intonacyjnie. Gdy trzymamy kostkę tak jak poprzednio, ale uderzymy strunę z dołu, odchylając ją od instrumentu, to dźwięk uzyskamy nieco ciemniejszy i będzie sprawiał wrażenie niższego.

Są jeszcze inne sposoby naturalnego „ubarwiania" dźwięku. Gitarzysta powinien umieć sam je znaleźć i wykorzystywać. O zastosowaniu powyższych efektów mowa będzie w rozdziale pt. „Artykulacja".

 

Wysokość a barwa dźwięku

Przystępując do strojenia, należy pamiętać o tym, że dźwięki o barwie ciemnej sprawiają wrażenie niższych niż w rzeczywistości, a dźwięki o barwie jasnej - wyższych. Dlatego lepiej stroić gitarę z ustawioną taką barwą, z jaką później będzie wykorzystywana.

Muszę dodać, że struny powinny być jak zwykle czyste i wolne od osadu.

 

Rejestry głosowe

W zasadzie na gitarze jazzowej gra się za pomocą uderzenia w jedno określone miejsce strun: w pobliżu przystawki bliższej gryfu. Są też gitarzyści, którzy uderzają w struny między przystawką a gryfem, inni za przystawką lub pomiędzy przystawkami. Ma to wpływ na indywidualny ton gitarzysty, ponieważ miejsce uderzenia w strunę uzależnia barwę dźwięku, a to wiąże się już z następnym zagadnieniem - rejestrami głosowymi.

Na gitarze można uzyskać różne barwy dźwięku za pomocą uderzenia w określone miejsca strun. Teoretycznie struna uderzona w połowie jej aktywnej długości brzmieć będzie nisko i ciemno, natomiast blisko miejsca podparcia - jasno. W praktyce do dyspozcyji mamy długość struny od końca gryfu do mostka. Gra nad samymi przystawkami jest o tyle niebezpieczna, że istnieje możliwość uderzenia o nie kostką, co byłoby słyszane w głośnikach. Tylko ci, którzy opanowali w sposób niezawodny pracę prawej ręki, mogą sobie pozwolić na grę nad przystawkami.

Ogólnie można powiedzieć, że w rejestrze bliższym gryfu dźwięk jest miękki i pełny, a w bliższym mostka dźwięk jest ostrzejszy i bardziej metaliczny, przy czym rejestry głosowe przechodzą płynnie jedne w drugie. I tutaj uwaga praktyczna: grając w rejestrze przy gryfie i używając jednocześnie najwyższych pozycji, efekt będzie odwrotny - dźwięk ostry, ponieważ struna uderzona będzie przy progu, na którym została skrócona. Należy wówczas miejsce uderzenia prawej ręki oddalić od gryfu. Trzeba jeszcze pamiętać, że rejestr ostry przy samym mostku jest cichszy i w zasadzie nie gra się bliżej mostka niż 3 lub 4 cm.

W gitarach akustycznych, posiadających jeden okrągły otwór, podział na rejestry jest najbardziej zbliżony do rejestrów w gitarze klasycznej. Rejestr przy gryfie jest ciemny i miękki, poniżej otworu rezonansowego dźwięk jest silny i bardziej nośny, przy mostku -jasny, ostry.

Gitarzyści grający na gitarach akustycznych, częściej wykorzystują różne rejestry głosowe niż gitarzyści „elektryczni", którzy mając możliwość ustawiania dowolnej barwy dźwięku za pomocą regulatorów we wzmacniaczu i gitarze, zbyt radykalnie moim zdaniem zarzucili operowanie rejestrami. A kryją one w sobie przecież niepowtarzalne niuanse brzmieniowe.

 

Uderzenia kombinowane

Na gitarze jazzowej zazwyczaj gra się kostką, czasem używa się palców: 3, 4, 5; niekiedy gra się opuszkiem kciuka. Dla uzyskania specjalnych efektów barwowych można łączyć różne sposoby uderzeń, np. może to być uderzenie, w którym bierze udział palec wskazujący i kostka. Struna zostaje zaatakowana najpierw przez palec wskazujący, po którym ześlizguje się na kostkę, dającą jej właściwe brzmienie. Efektem jest wzmocniony poświt i klang, który może być jeszcze spotęgowany, jeśli w uderzeniu tym bierze udział paznokieć palca wskazującego.

Odmienny efekt uzyskujemy poprzez użycie kostki i opuszka kciuka. Struna uderzona kostką zostaje następnie częściowo stłumiona przez kciuk.

Innego rodzaju uderzeniem kombinowanym będzie gra akordowa, w której jednocześnie bierze udział kostka i palce: 3, 4, 5. Możemy wówczas uderzyć wszystkie trzy lub cztery dźwięki akordu jednocześnie. Pozwala to uniknąć arpeggia (gdy nie chcemy go użyć), ale nie wyklucza. Tą samą metodą można grać oktawy oraz inne interwały (patrz: „Różne rodzaje techniki gry na gitarze"). Mówiąc o barwie dźwięku, trzeba zauważyć, że przy kombinowanym uderzeniu dwudźwięków mamy możliwość zróżnicowania ich brzmienia - niższego, granego kostką i wyższego, granego palcem. Przy czym, w zależności od rodzaju kostki i techniki palcowej, można uzyskać:

  • przy grze ostrą (elastyczną) i opuszkiem palca -ostry, jasny dźwięk niższy i łagodny dźwięk wyższy;
  • przy grze tępą (nieelastyczną) kostką i paznokciem - ciemny, matowy dźwięk niższy i ostry, jasny dźwięk wyższy.

Dźwięki tłumione

W jazzie dźwięki tłumione, jako podstawowa barwa dźwięku używane są raczej rzadko. Częściej w muzyce rozrywkowej, soul, funky.

Przy wykonywaniu trudnych technicznie partii pożądane są specjalne tłumiki montowane w niektórych modelach gitar przy mostku. Otrzymuje się wówczas jednak - niezmienialne ustawienie, bez możliwości większego lub mniejszego tłumienia dźwięków. Możliwości te daje dopiero specjalna technika gry prawej ręki, polegająca na przyłożeniu krawędzi dłoni do strun przy samym mostku. Wprawdzie mamy wówczas ograniczona swobodę w operowaniu kostką, ale przy sporadycznym używaniu tłumienia, można się z tym pogodzić.

Tłumić dźwięki można jeszcze inną techniką - stawiając palce lewej ręki bezpośrednio na samych progach (w technice gitary klasycznej sposób ten nazwany jest „etouffe"). Aktywna część struny stłumiona jest wówczas przez palec, który ją skraca. Jest to technika wymagająca wielkiej precyzji lewej ręki, ponieważ nawet minimalne przesunięcie palca powoduje wyraźną zmianę barwy dźwięku. W skrajnym przypadku może niechcący dojść do obijania się struny o wyższy próg, lub dociśnięcia struny do niego. Sposób ten ma przewagę nad innymi z uwagi na to, że nie wymaga zmiany układu prawej ręki, a więc nie zmniejsza sprawności technicznej gitarzysty. Można też błyskawicznie wybierać tylko te dźwięki, które chce się stłumić.

 

Dźwięki markowane

W muzyce jazzowej istnieje zjawisko dźwięków markowanych. Są to dźwięki, które mimo że zagrane bardzo cicho lub w ogóle nie zagrane, ustawione są jednak w tak sugestywnym kontekście muzycznym, że słuchacz ma wrażenie, jakby je słyszał wyraźnie.

Na gitarze można to realizować wykorzystując technikę tłumienia dźwięków. Dla wzmożenia efektu dźwięk markowany gramy, odrywając strunę od progu i tłumiąc ją tylko w tym miejscu palcem lewej ręki. Trzeba jednak uważać, aby miejsce to nie było węzłem któregoś z mocniejszych tlażoletów naturalnych, ponieważ odezwie się on wówczas zamiast planowanego dźwięku markowanego. Aby dźwięk markowany był całkowicie w domyśle słuchacza, trzeba jeszcze osłabić uderzenie kostką, wreszcie wcale go nie uderzyć. Ale, aby miał on charakter dźwięku markowanego, a nic sprawiał wrażenia kiksu, czy nieudolności gitarzysty, musi być podparty dużą wiedzą, precyzją i umiejętnościami jazzmana.

Wzmacniacz a kształtowanie dźwięku

Każdy wzmacniacz zaopatrzony jest w potencjometr siły głosu oraz w mniej lub bardziej rozbudowany equalizer, który umożliwia regulację barwy dźwięku. Grając w zespole, siłę głosu ustawia się tak, aby dopasować się dynamicznie do pozostałych instrumentów. Można jednak za pomocą regulacji siły głosu we wzmacniaczu kształtować również barwę i właściwości dźwięku. Skrajnym tego przykładem są gitarzyści rockowi, którzy ustawiając maksymalne często wzmocnienie, grają charakterystycznym, przesterowanym dźwiękiem.

Przy wykonywaniu muzyki jazzowej należy znaleźć takie ustawienie siły głosu, które pasując w zespole, jednocześnie daje najkorzystniejszy dźwięk gitary. W grze standardowej ustawienie małego wzmocnienia ogranicza możliwości dynamiczne i barwowe, a zbyt duże wzmocnienie powoduje często niezamierzone zniekształcenia, a przy grze na gitarze z pudłem rezonansowym - nieoczekiwane samowzbudzenia. Optymalne wzmocnienie powinno poza tym uwzględniać możliwości różnicowania dynamicznego techniką gry.

Operowanie gałką siły głosu umieszczoną w gitarze ma swoich zwolenników i przeciwników. Pewne jest, że przy całkowitym otwarciu potencjometru, barwa dźwięku jest najpełniejsza. Szczególnie czułe na to są wysokie częstotliwości. Ogólnie można powiedzieć, że nie powinno się używać potencjometru zamiast kształtowania dynamiki techniką gry. Niekiedy gitarzyści używają go do specjalnych efektów brzmieniowych, częściej do regulacji poziomu dynamicznego w zależności od zmieniającej się roli gitary w zespole (akompaniament - solo). Muzyka jednak traci naturalność, gdy nadużywa się potencjometru w stopniu wyraźnie słyszalnym dla słuchacza, tym bardziej, że można osiągnąć cel tylko odpowiednią techniką gry.

Equalizer wzmacniacza
Enlarge
Equalizer wzmacniacza

Regulacja barwy dźwięku za pomocą equalizera wzmacniacza jest sprawą bardzo indywidualną i każdy gitarzysta powinien wypracować swoje, wypróbowane ustawienia. Na ogół wzmacniacze wyposażone są w regulatory, które wyodrębniają tony niskie, średnie i wysokie. Ustawienie barwy dźwięku jasnej lub ciemnej nie nastręcza trudności. Trzeba jednak wiedzieć, że o charakterze dźwięku decyduje przede wszystkim stosunek tonów średnich do częstotliwości skrajnych. Najogólniej można powiedzieć, że ustawienie barwy z przewagą tonów średnich, jest wykorzystywane najczęściej przez gitarzystów mainstreamowych. Natomiast ustawienie barwy z przewagą tonów niskich i przede wszystkim wysokich, wykorzystywane jest często w muzyce rozrywkowej. Trzeba pamiętać, że gitara jazzowa w całej swej skali powinna brzmieć wyrównanym dźwiękiem, najwłaściwszym dla cech muzyki jazzowej. Większe możliwości daje dodatkowy equalizer, w którym do regulacji wydzielonych jest wiele wąskich pasm częstotliwości.

 

Ustawianie barwy dźwięku w gitarze

Ustawienie barwy dźwięku w samej gitarze uzależnione jest od jej układu elektrycznego. Najbardziej typowe i chyba najlepsze rozwiązanie dają dwie przystawki z przełącznikiem i do każdej z nich potencjometry siły i barwy tonu. Te drugie, to zazwyczaj tłumiki, które mogą tylko redukować wysokie częstotliwości. Wielu gitarzystów w ogóle ich nie używa, ponieważ dźwięk staje się wówczas bardzo matowy. Niektórzy gitarzyści jazzowi używają ich w sposób umiarkowany, nieliczni - jak Jim Hall - w sposób zauważalny.

Decydujące o barwie tonu gitary jest ustawienie przełącznika przystawek. Gitarzyści jazzowi preferują przystawkę umieszczoną bliżej gryfu, dającą najbardziej naturalne brzmienie. Dwie przystawki razem uwypuklają atak (tzw. klang), a i dźwięk wtedy jest ostrzejszy. Ustawienie to daje dobrze brzmiące akordy, sola również są bardzo wyraziste. Najczęściej używane jest w muzyce rozrywkowej, ale i niekiedy w jazzie.

Dodatkowy przełącznik zmiany fazy przystawek stwarza nowe możliwości. Trzeba wiedzieć, że połączenie przystawek powoduje minimalne osłabienie sygnału z gitary. Zjawisko to nie występuje tylko w gitarach o oddzielnych kanałach dla każdej przystawki, np. Gibson ES-345 TD - stereo. Grając wówczas na niezależnych wejściach wzmacniacza, podczas włączenia dwóch przystawek, dynamika dźwięku pozostaje taka sama jak przy grze na jednej przystawce, a zmienia się tylko barwa dźwięku. Przystawka umieszczona przy mostku daje dźwięk ostry i płaski. Sama używana jest rzadko, najczęściej przez gitarzystów rockowych lub wtedy, gdy gitara spełnia określoną rolę w aranżacji.

Niektóre modele gitar zaopatrzone są w wielopozycyjne przełączniki z gotowymi miksturami barwowymi. Powoduje to większą uniwersalność gitary, ale zawiera również pewien element sztuczności w uzyskanej barwie dźwięku.

 

Zawartość serwisu jest dostępna pod GNU Free Documentation License 1.2

 

Źródło: http://www.blizinski.pl/gitara/