Definicja
Definicje
a) „zoonoza” oznacza chorobę i/lub zakażenie, które w warunkach naturalnych w sposób bezpośredni lub pośredni mogą być przenoszone pomiędzy zwierzętami a ludźmi;
b) „czynnik zoonotyczny” oznacza każdego wirusa, bakterię, grzyba, pasożyta lub inny biologiczny czynnik, który ma duże szanse na wywołanie zoonozy;
e) „monitorowanie” oznacza system zbierania, analizowania i rozpowszechniania danych o zachorowaniach na zoonozy, występowaniu czynników zoonotycznych oraz ich lekooporności.
Definicja
Choroby odzwierzęce (zoonozy) są to choroby zakaźne oraz zakażenia, które w warunkach naturalnych mogą być przenoszone
pomiędzy zwierzętami kręgowymi a ludźmi
(definicja Komitetu Ekspertów WHO/FAO, 1967)
ze zwierząt kręgowych na ludzi (Benenson, 1995)
LEPTOSPIROZY
Leptospiroza jest odzwierzęca chorobą zakaźną występującą na całym świecie wywoływaną przez krętki z rodzaju Leptospira występującą powszechnie na całym świecie, w postaci epidemicznej najczęściej w krajach o ciepłym klimacie.
Charakterystyka kliniczna
Choroba przebiega w dwóch fazach.
Faza pierwsza ( 4-9 dni)- temp., ból głowy, wynaczynienie podspojówkowe ( efekt „ czerwonych oczu”),wysypka.
Faza druga –narządowa ,przeważają objawy uszkodzenia narządów wewnętrznych – żółtaczka, ból brzucha, powiększenie węzłów, hepatosplenomegalia.
Czynnik etiologiczny
Krętki z rodzaju Leptospira.
Są wrażliwe na ogrzewanie, wysychanie i powszechnie stosowane środki dezynfekcyjne.
Rezerwuar - zwierzęta domowe (psy, świnie ,bydło), gryzonie – głównie szczury.
Źródło zakażenia - zwierzęta chore lub nosiciele wydalające z moczem leptospiry.
Drogi szerzenia
Człowiek zakaża się od zwierzęcia przez zakażoną leptospirami wodę, żywność, glebę, rzadziej przez kontakt bezpośredni (krew, mięso).
Nie notuje się zakażeń człowieka od człowieka.
Wrota zakażenia - uszkodzona skóra, błony śluzowe nosa, przewód pokarmowy, sporadycznie układ oddechowy.
Okres wylęgania – (2-26 dni) średnio 10 dni.
Odporność populacji
Powszechna wrażliwość.
Nie stosuje się szczepionek swoiście uodparniających.
Osoby narażone-pracownicy zatrudnieni przy oczyszczaniu kanałów, rybacy, weterynarze, hodowcy, rzeźnicy.
Przypadek potwierdzony UE
Laboratoryjne kryteria diagnozy
izolacja krętków Leptospira z materiału klinicznego
wykazanie specyficznego narastanie miana swoistych przeciwciał w teście aglutynacji mikroskopowej
wykazanie obecności krętków Leptospira w materiale klinicznym metodą immunofluorescencji
wykrycie swoistych dla krętków Leptospira przeciwciał klasy IgM
Liczba przypadków i zapadalność na leptospirozęw wybranych krajach europejskich w roku 2001
Włośnica
Czynnik etiologiczny – Nicień zwany włośniem krętym (Trichinella spiralis)
W strefie klimatu umiarkowanego głównym źródłem inwazji człowieka są świnie domowe
Włośnie giną w temp. 65 st. C w ciągu 15 min.
Przebieg zróżnicowany – od postaci bezobjawowych i poronnych do przypadków ciężkich i śmiertelnych.
Przypadki objawowe –zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, gorączka ,bóle mięśni, obrzęki powiek, stałym elementem jest eozynofilia.
Rozpoznanie prawdopodobne – objawy kliniczne, pacjent powiązany epidemiologicznie z innymi przypadkami.
Potwierdzenie -1.wykrycie larw w tkankach na drodze biopsji, 2.serokonwersja, 3.wzrastający poziom p/ciał włośniowych.
Charakterystyka kliniczna
Inwazyjne larwy włośnia spożyte wraz z zarażonym mięsem uwalniają się z torebek łącznotkankowych i usadawiają w błonie śluzowej kosmków dwunastnicy gdzie osiągają dojrzałość płciową. Po odbyciu cyklu rozrodczego nowe larwy są roznoszone wraz z krwią i chłonką po całym organizmie żywiciela i osiedlają się w mięśniach poprzecznie prążkowanych.
Rezerwuar - świnie ,psy, koty , konie. W środowisku naturalnym – dzik, niedźwiedź, lis , borsuk, gryzonie.
Źródło zakażenia - mięso i jego przetwory zawierające żywe larwy, najczęściej mięso wieprzowe i dzików.
Wrota zakażenia – przewód pokarmowy.
Drogi szerzenia – spożycie zakażonego mięsa.
Zapobieganie i zwalczanie
Kontrola i eliminowanie mięsa zawierającego larwy włośnia krętego.
W Polsce obowiązuje badanie świń, dzików i nutrii w kierunku larw T.spiralis.
Przed spożyciem mięso zwierząt podatnych na zakażenie powinno być poddane obróbce cieplnej.
Listerioza
Czynnik etiologiczny – pałeczki Listeria monocytogenes . Pałeczki listerii są Gram-dodatnie, katalazo-dodatnie, rosną w temp. 4o C, wykazują ruch tylko w temp. 25o C, są nieruchome w temp. 37o C ( w tych warunkach nie wytwarzają rzęsek). Listeria jest względnym beztlenowcem.
Rezerwuar i źródła zakażenia
Pałeczki listerii występują :
- w środowisku naturalnym (gleba, woda, ścieki)
- u zwierząt dziko żyjących
- u zwierząt hodowlanych (owce, bydło, zwierzęta futerkowe)
- u ludzi, głównie w przewodzie pokarmowym i w pochwie, rzadziej w układzie oddechowym
Źródłem zakażenia mogą być mleko i produkty mleczne (zarówno pasteryzowane, jak i niepasteryzowane), warzywa. Do zakażenia dochodzi wtedy drogą pokarmową.
Do zakażenia może dochodzić również drogą przezłożyskową.
Objawy kliniczne
Pałeczki listerii mogą powodować :
- poronienia, porody przedwczesne, posocznice u płodu
- zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu
- zmiany skórne
- zapalenie spojówek, węzłów chłonnych, wsierdzia, otrzewnej, szpiku i kości
- zapalenia żołądkowo-jelitowe
Leczenie
Pałeczki listerii są wrażliwe na ampicylinę i aminoglikozydy, trzytygodniowa skojarzona terapia tymi preparatami najczęściej jest skuteczna.
JERSINIOZA
Czynnik etiologiczny – Yersinia enterolitica, Yersinia pseudotuberculosis. Są to małe Gram-ujemne ziarniako-pałeczki
Gatunek Y. Enterolitica wystepuje w środowisku naturalnym (woda, gleba, zboże), w pokarmach (mleko, produkty mięsne, ostrygi, kraby, ryby), u wszystkich zwierząt bezkręgowych i kręgowców. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową.
Gatunek Y. Pseudotuberculosis wystepuje wśród małych gryzoni ( myszy, szczury), dzikich ptaków, a także wśród zwierząt hodowlanych (np. drób), domowych (koty, psy). U ludzi do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez kontakt ze zwierzętami, produktami pochodzenia zwierzęcego.
Objawy kliniczne
Grupy postaci klinicznych wywołanych przez Y. Enterolitica:
- postacie jelitowe – biegunka, bóle brzucha, gorączka, wymioty
- postacie pseudowyrostkowe
- postacie posocznicowe – u osób dorosłych dotyczą pacjentów z grup ryzyka ( chorych z marskością wątroby, cukrzycą, choroba nowotworową)
- pozajelitowa lokalizacja jersiniozy: ropne zapalenia skóry, zapalenie szpiku i kości, ropnie wątroby, nerek ,płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Grupy postaci klinicznych wywołanych przez Y.pseudotuberculosis:
- zapalenie węzłów chłonnych krezki jelitowej
- zapalenie jelit
- posocznice
- ropne zakażenia z różną lokalizacją – zapalenia stawu kolanowego, płuc, opon mózgowo-rdzeniowych, ropnie wątroby, śledziony
- gorączka szkarlatynopodobna
Leczenie
Większość zakażeń Yersinia z biegunką ma tendencje do samoograniczania się. W przypadkach ciężkich stosuje się gentamycynę.
Salmoneloza
Czynnik etiologiczny – pałeczki Gram-ujemne Salmonella . Opisano ponad 2200 serotypów. Rezerwuarem tych bakterii są zwierzęta: drób, trzoda chlewna, gryzonie, bydło, zwierzęta hodowane w domu. Bakterie dostają się do organizmu człowieka z zanieczyszczonym pokarmem lub wodą. Średnia dawka bakterii, która wywołuje zakażenie człowieka wynosi 105 - 108
Objawy chorobowe zlokalizowane pozajelitowo należą do rzadko występujących (są to m.in. zakażenia układu moczowego, oddechowego, ropnie narządów)
Stan nosicielstwa pochorobowego – pacjenci z wcześniejszymi zakażeniami mogą wydalać bakterie z kałem przez kilka miesięcy po ustąpieniu objawów
Stan nosicielstwa lub kolonizacji – zakażenie bezobjawowe występuje u około 1% populacji
Wścieklizna
Wścieklizna objawia się ostrym zapaleniem mózgu i rdzenia, które niemal zawsze prowadzi do śpiączki i śmierci w ciągu 10 dni od wystąpienia pierwszych objawów.
Czynnik etiologiczny
Wykrycie antygenu wirusa wścieklizny metodą immunofluorescencji pośredniej w materiale klinicznym w mózgu – diagnostyka pośmiertna.
Wykrycie antygenu wirusa wścieklizny metodą immunofluorescencji pośredniej w w nerwach otaczających mieszki włosowe na karku – diagnostyka przyżyciowa.
Izolacja – próba biologiczna.
Charakterystyka kliniczna
Okres wylęgania od 1 do 3 miesięcy w sporadycznych przypadkach od 9 dni do kilku lat.
Pierwszy okres choroby- gorączka, ból głowy,nudności, niepokój.
Drugi –okres porażeń prowadzący do śmierci. Charakterystycznym objawem jest wodowstręt. Śmierć następuje zwykle 4-7 dni od wystąpienia objawów.
Czynnik etiologiczny
Wirus wścieklizny- wirus neurotropowy który szerzy się i namnaża w układzie nerwowym.
Rodzina –Rhabdoviridae,rodzaj –Lyssavirus.( 7 genotypów)
Wrażliwy na ogrzewanie,środki zawierające fenol,formalinę,alkohol 45-70%,roztwory mydła,jodowe,czwartorzędowe zasady amonowe,promienie UV.
Oporny na zamrażanie, w materiale gnilnym może przeżyć kilka tygodni.
Rezerwuar i źródło zakażenia
Genotyp 1 – dzikie i domowe psowate ( psy,wilki ,lisy,jenoty,kojoty i szakale, dzikie zwierzęta mięsożerne( szopy, skunksy).
Genotyp 5 i 6 – ( w Europie) nietoperze owadożerne.
W Polsce – lisy i jenoty(g. 1),nietoperze (g.5)
Gryzonie,wiewiórki,sarny, bydło – bywają przypadkowo zakażane wścieklizną i nie mają znaczenia w łańcuchu epizootycznym wścieklizny.
Brak epizootiologicznego dowodu,że gryzonie w naturalnych warunkach stanowią rezerwuar wścieklizny.
Wpływ szczepienia doustnego lisów na rozprzestrzenienie geograficzne zachorowań na wściekliznę zwierząt w Polsce
Drogi szerzenia
Wirus przenoszony jest ze śliną chorego zwierzęcia przez ugryzienie,oślinienie uszkodzonej skóry lub błon śluzowych.
Człowiek chory na wścieklizn.ą również wydala wirusy ze śliną.
Wydalanie
U chorych psów i kotów pojawia się w ślinie zwykle 1-3 dni do przed wystąpieniem pierwszych objawów klinicznych( rzadko powyżej 4 dni) i utrzymuje się w niej aż do śmierci zwierzęcia.
Nietoperze mogą wydalać wirus tygodniami bez objawów klinicznych!
Odporność i Występowanie
Powszechna wrażliwość na zakażenie.
Wścieklizna występuje na wszystkich kontynentach.
Niektóre kraje dzięki wprowadzeniu szczepień ochronnych zwierząt domowych i dzikich, przestrzeganiu przepisów sanitarno-weterynaryjnych, egzekwowaniu kwarantanny importowanych zwierząt ograniczyły lub wyeliminowały wściekliznę (Irlandia,kraje skandynawskie,Japonia)
Występowanie
W Australii, dotychczas wolnej od wścieklizny , obecnie występuje zakażenie wśród nietoperzy genotypem 7.
W Azji (Indie,Filipiny,Tajlandia)umiera najwięcej osób na wściekliznę- źródło zakażenia – psy.
Sytuacja w Polsce
Po II wojnie światowej dzięki masowym szczepieniom psów ,opanowana została epizoocja wśród zwierząt domowych.
Obecnie chorują nieszczepione psy,koty i bydło zakażane przez dzikie zwierzęta na pastwiskach.
Polska( jak cała Europa) została dotknięta epizoocją wścieklizny wśród zwierząt dzikich.
W Polsce w 1993 roku w woj. Zach. Rozpoczęto szczepienia zwierząt dzikich, od 2002 roku – szczepieniami objęto cały kraj.
Zapobieganie i zwalczanie
Eliminacja zwierząt chorych na wściekliznę i podejrzanych o chorobę.
Masowe ochronne szczepienia psów,kotów , zwierząt dzikich
Przecięcie dróg szerzenia
Natychmiastowe zgłoszenie lek.wet. Pokąsania zwierzęcia domowego przez zwierzę dzikie.
Informowanie ludzi na terenach zagrożonych o sposobach postępowania ze zwierzętami i sposobach ochrony przed zakażeniem( szczepienie zapobiegawcze zwierząt domowych, niedotykanie chorych i padłych zwierząt dzikich,natychmiastowe zgłoszenie się do lekarza w przypadku pokąsania przez zwierzę,konieczność szczepienia ludzi pokąsanych przez nietoperza).
Nadzór weterynaryjny nad zwierzętami wwożonymi tj .wymagane ważne świadectwo szczepienia p/wściekliźnie
Głównym elementem w zapobieganiu epizoocji wścieklizny i ochronie człowieka przed zakażeniem są masowe zapobiegawcze szczepienia psów , kotów i zwierząt dzikich.
Szczepienia
Profilaktyczne-Osób narażonych zawodowo na zakażenie zalecane przez Komitet Ekspertów WHO.
Po narażeniu- wg. Schematu 0,3,7,14,28.
W Polsce w latach 1986-2001 zaszczepiono 6488 osób w tym:
622 (0,7%) osób zranionych głęboko przez zwierzęta wściekłe; 78 osób (12,5%) otrzymało surowicę odpornościową
5866 (5,9%) osób zranionych głęboko przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę; 141 osób (2,4%) otrzymało surowicę odpornościową
Za podejrzane o zakażenie wścieklizną uważa się osoby:
Które zostały pokąsane przez zwierzę dzikie, w tym również nietoperza,
Pogryzione przez wściekłe zwierzę domowe,
U których doszło do zanieczyszczenia śliną lub tkanką nerwową błon śluzowych lub uszkodzonej skóry,
Pogryzione przez zwierzę domowe podejrzane o wściekliznę.
Szczepienie p/wściekliźnie powinno zostać rozpoczęte jak najszybciej po narażeniu, nie istnieją sztywne granice czasu ich zastosowania i każdy przypadek późnego zgłoszenia do szczepienia powinien być rozpatrywany indywidualnie.
Jeżeli podejrzenie o zakażenie wścieklizną jest uzasadnione nie uwzględnia się przeciwwskazań do szczepień.
W razie ciężkiego pokąsania stosuje się uodpornienie bierno –czynne, które polega na jednorazowym podaniu surowicy odpornościowej z jednoczesnym podaniem szczepionki (do 24 godz.)
Po pierwszej dawce szczepionki surowicę można podać do 7 dni.
Człowiek uodparniany czynno- biernie powinien być hospitalizowany.
Zasady postępowania w razie pokąsania przez zwierzę dzikie
Zalecane uodpornienie czynno- bierne.
Zwierzęta dzikie – padłe i zabite powinny być przekazane do badania. Służba wet. Informuje służbę san.-epi. telefonicznie o wynikach badania zwierząt i potwierdza je na piśmie.
Ujemne wyniki badania zwierząt mogą być podstawą do przerwania szczepienia.
Zasady postępowania w razie pokąsania przez zwierzę domowe.
Należy je poddać badaniu i obserwacji przyżyciowej przez lek. Wet. Przez okres 15 dni!
Nie wolno zwierząt zabijać jeśli nie wykazują objawów chorobowych.
Służby wet. Powiadamiają służby san.epi. O wynikach badań przyżyciowych i pośmiertnych zwierząt. Leczenie swoiste nie istnieje!
Szczepienie ludzi chorych jest niecelowe!
Szczepienia psów są obowiązkowe!
Dla bezpieczeństwa należy również szczepić koty!
Przypadki wścieklizny u ludzi w Polsce w latach 1985 - 2002
Żadna z osób, które zachorowały na wściekliznę nie została poddana zarówno postępowaniu profilaktycznemu jak i poekspozycyjnemu
1985 - kobieta, woj. ostrołęckie, pokąsana w wargę przez nieznane zwierzę najprawdopodobniej łasicę lub kunę
2000 - kobieta, woj. warmińsko-mazurskie, pokąsana przez kota w opuszkę palca; wirus wścieklizny genotypu 1 wariant F-RD
2002 - mężczyzna, woj. podkarpackie, brak w wywiadzie kontaktu ze zwierzętami; wirus wścieklizny genotypu 1 wariant F3
Choroba kociego pazura
wywoływana przez pałeczki Gram-ujemne Rochalimea henselae, Rochalinea quintana, które są patogenne dla człowieka.
Źródło zakażenia tą zoonozą, to przede wszystkim koty, które same przechorowują tą chorobę subklinicznie. Do zarażenia dochodzi poprzez zadrapanie pazurem, ugryzienie lub ukłucia przez zakażone pchły. Na chorobę kociego pazura najczęściej chorują dzieci i młodzież.
Postać typowa Choroby kociego pazura charakteryzuje się powstaniem krost na skórze szyi i kończyn, które po 1-2 tygodniach zanikają. Po nich pojawiają się obrzęki węzłów chłonnych, które u części chorych ropieją. Zmianom tym może towarzyszyć gorączka i towarzyszące jej złe samopoczucie. Do wyzdrowienia dochodzi po około 4 miesiącach, a chory nabywa długo trwającą odporność.
Część ludzi choruje na postać nietypową , którą charakteryzuje zapalenie spojówek i adenopatia węzłów chłonnych zausznych. U pewnego odsetka ludzi dochodzi do zapalenia mózgu, tętnic mózgowych, wątroby, śledziony, nietypowego zapalenia płuc, rumienia, czerwienicy, angiomatozy z mogącymi wystąpić na każdym narządzie wewnętrznym grudkami. Jeśli zmiany dotyczą mózgu, mogą wystąpić zaburzenia psychiczne.
Chorobę kociego pazura rozpoznaje się badaniami alergicznymi, wykonuje się biopsję węzłów chłonnych, wykazuje obecność przeciwciał. Leczy się stosując antybiotyki przez 4-6 tygodni.
Inne choroby odzwierzęce
Campylobakterioza
Toksoplazmoza
Bąblowica
Toksocaroza
Różyca
Tasiemczyca
Papuzica
Autor: boleslaw krzywousty