Podstawowe pojęcia
Zarazek – czynnik etiologiczny choroby zakaźnej – drobnoustrój chorobotwórczy – żywy twór wywołujący chorobę zakaźną. Drobnoustroje chorobotwórcze są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie człowieka lub zwierzęcia. Odrębne zagadnienie stanowią priony jako patologiczne makromolekuły białkowe.
Podstawowe pojęcia
Rezerwuar zarazków – środowisko ludzkie i zwierzęce wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie, w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną chorobę.
Źródło zakażenia – pierwotne – organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym:
- występują drobnoustroje chorobotwórcze
- rozmnażają się
- dostają się do otaczającego środowiska
Podstawowe pojęcia
Źródłem zakażenia mogą być:
- chorzy ludzie i chore zwierzęta
- nosiciele
- zwłoki ludzi lub zwierząt
- zwierzęta poddane ubojowi
Podstawowe pojęcia
Źródło zakażenia wtórne – mikrośrodowisko wodne i glebowe lub pokarmowe, w którym występują drobnoustroje chorobotwórcze, które dostają się tu ze źródeł pierwotnych i rozmnażają się w chwilowo dogodnych dla nich warunkach. Drobnoustroje te ulegają zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności środowiska.
Pojęcia podstawowe
Nosicielstwo, nosiciele – stan specyficznej równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem i zakażonym organizmem. Chorobotwórczy drobnoustrój rozmnaża się i jest wydalany na zewnątrz, ale nie działa patogennie na organizm. Osobę, która nie wykazuje widocznych objawów chorobowych, ale wydala zarazki z kałem, moczem, plwociną itp. nazywamy nosicielem. Jest on potencjalnym źródłem zakażenia dla całego otoczenia.
Pojęcia podstawowe
Wrota zakażenia – wrotami zakażenia mogą być wszystkie otwory naturalne ciała ludzkiego oraz uszkodzona skóra. Są to miejsca, przez które z otaczającego środowiska od organizmu dostają się zarazki.
Okres wylęgania – czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych. W tym okresie zarazek przystosowuje się do warunków panujących w organizmie, rozmnaża się i zaczyna działać patogennie.
Pojęcia podstawowe
Łańcuch epidemiczny – kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego, tego samego lub innego gatunku :
- źródło zakażenia
- droga przenoszenia
- wrota zakażenia
- organizm wrażliwy
Pojęcia podstawowe
Przenosiciel – stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego gospodarza na innego.
Pojęcia podstawowe
Drogi szerzenia się zakażeń – inaczej drogi przenoszenia się zarazków, ważne etapy w cyklu krążenia zarazków w populacji ludzi, zwierząt lub roślin. Dzielą się na bezpośrednie i pośrednie. Znajomość tych dróg umożliwia walkę z zakażeniami a często także opanowanie epidemii.
Drogi szerzenia się zakażeń
Bezpośrednie:
droga łożyskowa w czasie ciąży
droga pochwowa w czasie porodu
kontakty bezpośrednie – pocałunki, stosunki seksualne, podawanie ręki
ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta
bezpośrednie przetaczanie krwi od dawcy
Drogi szerzenia się zakażeń
Pośrednie:
- droga powietrzno-kropelkowa i powietrzno-pyłowa
- droga pokarmowo-wodna
- przedmioty codziennego użytku
- gleba
- owady
Drogi szerzenia się zakażeń
Droga powietrzno – kropelkowa – składa się z jednego ogniwa: człowiek – kropelki śluzu – człowiek, rzadziej tym ogniwem jest kurz. Tą drogą przenosi się znaczna liczba zarazków zakażających drogi oddechowe, a także wywołujących uogólnione choroby np. wirusy grypy, paciorkowce zapalenia płuc, dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, prątki gruźlicy.
Drogi szerzenia się zakażeń
Droga pokarmowo-wodna (może być też tylko wodna lub tylko pokarmowa) – zwykle składa się z kilku ogniw: człowiek – woda – produkty spożywcze – człowiek – muchy – produkty spożywcze – człowiek. Drogą tą szerzą się następujące choroby: cholera, dur brzuszny, i dury rzekome, czerwonka, niektóre choroby odzwierzęce.
Drogi szerzenia się zakażeń
Przez przedmioty codziennego użytku – może przenosić się szereg zarazków np. używanie tych samych ręczników powoduje przenoszenie się dwoinki rzeżączki, komórek i zarodników grzybów, bakteryjnych chorób skórnych, a także chorób pasożytniczych (świerzb). Podobne zakażenia są przenoszone przez bieliznę pościelową i osobistą.
Drogi szerzenia się zakażeń
Do przedmiotów, które mogą pośredniczyć w przenoszeniu zarazków niektórych chorób należą zabawki dziecięce, niezbyt dokładnie myte naczynia używane do picia lub jedzenia.
Szczególną odmianą tej drogi jest droga jatrogenna tj. niezamierzone przenoszenie zarazków przez narzędzia używane podczas diagnozowania i leczenia chorób (igły, strzykawki, endoskopy).
Drogi szerzenia się zakażeń
Gleba – może pośredniczyć w przenoszeniu znacznej liczby zarazków. Z gleby hoduje się np. laseczki beztlenowe – Clostridium tetani.
Owady – muchy, kleszcze, wszy, pchły, komary, pluskwy itp.
Choroby zakaźne na świecie
Osiągnięcia cywilizacyjno-techniczne – użycie coraz nowocześniejszych środków i metod w profilaktyce swoistej i nieswoistej
Zagęszczenie populacji, szybki transport i powszechne przemieszczanie się – ułatwienia w rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych.
Oporność drobnoustrojów na leki i środki dezynfekcyjne.
Niekorzystna konwersja mechanizmów odpornościowych
Choroby zakaźne na świecie
Największy sukces w zwalczaniu chorób zakaźnych – likwidacja ospy prawdziwej – 29 października 1979r. WHO ogłosiła, że likwidacja ospy na świecie stała się faktem.
Podjęto też próby eradykacji malarii i poliomyelitis na świecie oraz odry w Europie.
Choroby zakaźne na świecie
Malaria –Obecnie w ok. stu krajach świata, głównie w Afryce, Azji i Ameryce Południowej istnieje ryzyko zakażenia malarią. W niektórych krajach zapadalność wzrosła wskutek osłabienia akcji przeciwepidemicznych, narastającej oporności zarodźców malarii na stosowane leki oraz wzrostu odporności komarów na stosowane środki dezynsekcyjne.
Malaria
Do rozwoju zarodziec potrzebuje dwóch żywicieli: komara oraz kręgowca stałocieplnego - wywołuje malarię u człowieka. W żołądku komara powstaje forma zygotyczna zarodźca, którą tworzą sporozoity. Sporozoity wnikają do gruczołów ślinowych samicy komara, która po nakłuciu zakaża człowieka malarią. W organizmie człowieka sporozoity wnikają do śledziony lub wątroby, gdzie rozmnażają się bezpłciowo, tworząc kryptozoity wnikające do erytrocytów. Rozrastając się, rozrywają erytrocyt. Rozpad zaatakowanych krwinek następuje równocześnie. Objawami tego stanu są dreszcze i wysoka temperatura. W dalszym rozwoju powstają osobniki płciowe, którymi zakaża się komar wsysając je z krwią człowieka. Okres wylęgania zarodźca w organizmie człowieka trwa 10-30 dni.
Choroby zakaźne na świecie
Poliomyelitis – w 1992r. przyjęto plan działania, w którym zostały wyszczególnione następujące działania:
- eliminacja przypadków klinicznych poliomyelitis związanych z dzikimi szczepami wirusów
- eliminowanie wszelkich dzikich szczepów wirusa na podstawie badań ludności i środowiska
- wprowadzenie w życie programu potwierdzenia wykorzenienia poliomyelitis na świecie
Wirus Polio
Choroby zakaźne na świecie
Odra – zalecenia WHO w sprawie eradykcji odry:
- przeglądy serologiczne w celu wykrycia grup ludności o niskim odsetku uodpornienia
- podwyższenie odsetka szczepionych dzieci według kalendarza szczepień
- udoskonalenie prowadzonych dochodzeń epidemiologicznych w każdym przypadku podejrzenia odry
Choroby zakaźne na świecie
Jedną z najważniejszych przyczyn zgonów w krajach Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji i wybrzeży zachodniego Pacyfiku są zakażenia jelitowe i biegunki, głównie dzieci. Ocenia się, że blisko 30% ogólnej liczby zgonów dzieci w wieku przedszkolnym powodują w tych rejonach ostre biegunki.
Choroby zakaźne na świecie
Ogromnym problemem są pasożyty jelitowe człowieka. Dotyczy to zwłaszcza ludności żyjącej w krajach tropikalnych i subtropikalnych. Liczbę zarażonych glistą ludzką ocenia się na 1,38 miliarda, liczba inwazji objawowych Giardia (Lamblia) intestinalis sięga 200 milionów
Choroby zakaźne na świecie
Zakażenia układu oddechowego – według danych szacunkowych około 2,2 miliona ludzi umiera co roku wskutek zakażeń układu oddechowego. Do najgroźniejszych w tej grupie należy grypa ze względu na miliony zachorowań, dziesiątki tysięcy zgonów, liczne powikłania, jak również straty ekonomiczne liczone w milionach dolarów.
Wirus grypy
Choroby zakaźne na świecie
Gruźlica – 1/3 ludności świata jest zakażona prątkiem gruźlicy. Do zjawisk zdrowotnych, które mogą mieć wpływ na epidemiczny wzrost chorych na gruźlicę można zaliczyć:
Współwystępowanie zakażeń wirusem HIV i prątkiem gruźlicy
Migrację ludności z krajów o wysokiej zapadalności na gruźlicę do tych, gdzie gruźlica jest mało nasilona
Narastanie ilości szczepów prątków gruźlicy opornych na podstawowe leki przeciwprątkowe
Błędy i niedokładności w realizacji programów w zwalczaniu gruźlicy
Choroby zakaźne na świecie
Trąd – liczbę chorych na trąd szacuje się na ok. 10 milionów osób.
Choroby przenoszone drogą płciową – STD (sexually transmited diseases) – zaliczano do tych chorób głównie kiłę, rzeżączkę. Obecnie zaliczamy tu także niektóre wzw, rzęsistkowica, nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej, AIDS.
Choroby zakaźne na świecie
Inne choroby – choroby szerzące się przez zakażone produkty żywnościowe, wodę oraz choroby odzwierzęce :
- cholera – w latach 90-tych epidemia cholery dotknęła m.in. Peru, Rosję, Ukrainę, Albanię i Rumunię.
- borelioza – kontynent europejski, w tym Polska jest terenem endemicznym występowania boreliozy.
- Choroba Creutzfelda – Jakoba – przyczyną zachorowań są priony.
SARS
SARS - rodzaj nietypowego zapalenia płuc, które po raz pierwszy pojawiło się w końcu 2002 roku w prowincji Guangdong, na południu Chin (od ang. Severe Acute Respiratory Syndrome – Zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej).
Choroba ta jest wywoływana przez nowo odkrytego wirusa nazywanego wirusem SARS.
Choroba rozprzestrzenia się drogą kropelkową, jednak nie da się także wykluczyć, że może też rozprzestrzeniać się poprzez kontakt z wydzielinami i przedmiotami z otoczenia pacjenta.
Objawy sugerujące zachorowanie na SARS to:
wysoka gorączka (powyżej 38°C)
oraz
albo kontakt w ciągu ostatnich 10 dni z inną, chorą na SARS osobą
albo powrót z terenów zachorowań na SARS (Chiny, Hongkong, Wietnam, Singapur i prowincja Ontario w Kanadzie)
Dodatkowo w badaniu RTG klatki piersiowej powinno stwierdzać się atypowe zapalenie płuc lub zespół ostrej niewydolności oddechowej.
Choroby zakaźne w Polsce
Wyeliminowano epidemiczny dur wysypkowy i endemiczną malarię. Zachorowania na malarię ograniczają się do zawleczonych z krajów tropikalnych.
Opanowano wiele chorób zakaźnych, z którymi walka opiera się na szczepieniach: zachorowania na błonicę i poliomyelitis można uznać za wyeliminowane. Możliwe jest jednak zawleczenie błonicy z innych krajów.
Choroby zakaźne w Polsce
Mała liczba zachorowań na tężec i krztusiec
Zachorowania na odrę wykazują co kilka lat tendencję do wzrostu zapadalności. Ostatnia epidemia wyrównawcza odry wystąpiła w 1990r. – 56 471 zachorowań, zapadalność – 148,1 na 100 tys. osób.
Gruźlica – utrzymuje się wysoka zapadalność w grupie młodych dorosłych (20-44 lata)
Choroby zakaźne w Polsce
WZW typu B – do 1992r. włącznie sytuacja epidemiologiczna w Polsce była jedną z najgorszych wśród krajów europejskich. Od 1993r. nasilono zapobieganie poprzez systematyczne obejmowanie szczepieniami coraz większej liczby osób.
Choroby zakaźne w Polsce
AIDS – od wdrożenia badań w 1985r. do 30.09.2007r. zanotowano w Polsce 11.070 zakażonych wirusem HIV. Wśród tych osób 5432 osoby zakaziły się wskutek stosowania dożylnych narkotyków.
W tym czasie zanotowano 1985 zachorowań na AIDS, 881 osób zmarło.
AIDS
Wirus HIV
Zakażenia HIV, zachorowania na AIDS i zgony chorych na AIDS w latach 1986-2006
Średnia roczna liczba nowo wykrywanych zakażeń HIV w latach 2002-2006, według województw
Średnia roczna zapadalność na AIDS w latach 2002-2006, według województw
Zachorowania na AIDS rozpoznane w latach 2002-2006, według grupy ryzyka
Autor: boleslaw krzywousty