JustPaste.it

Historia islamu w Kruszynianach

W poszukiwaniu ciekawych miejsc oraz historii docieramy do Kruszynian. Gdzie łączą się kultury oraz religie.

W poszukiwaniu ciekawych miejsc oraz historii docieramy do Kruszynian. Gdzie łączą się kultury oraz religie.

 

 

                 Bądź pozdrowiony i błogosławiony Mahomecie, oblubieńcze Boży, Bądź pozdrowiony i błogosławiony Jezusie, tchnienie Boże, Bądź pozdrowiony i błogosławiony Mojżeszu, faworycie Boga, Bądź pozdrowiony i błogosławiony Salomonie, powierniku Boga, Bądź pozdrowiony i błogosławiony Noe, ocalony miłosierdziem Boga, Bądź pozdrowiony i błogosławiony Adamie, czyste dzieło rąk Bożych.  

 

                Początki osadnictwa tatarskiego w Kruszynianach sięgają 1679r, kiedy to Jan III Sobieski nadał dobra ziemskie i tytuły szlacheckie Tatarom służącym w wojsku polskim. Wsie Kruszyniany, Łużany, Bohoniki oraz inne nie były najstarszymi osadami Tatarów na tych ternach, ponieważ w XV w dużą grupę Tatarów osiedlono pod Grodnem. Głównym powodem owego nadania ziem była rekompensata za niewypłacony kilkuletni żołd i wszelkiego rodzaju zasługi. Polscy Tatarzy brali również udział w wyprawie wiedeńskiej w 1683r. Legenda głosi, iż pułkownik Krzeczowski uratował królowi życie pod Parkanami. Tatarów wyróżniało wojskowe rzemiosło oraz lojalność. Tatarów mieszkających na ziemiach polsko-litewskich nazywano potocznie Lipkami. Od czasów Sobieskiego Tatarzy uważali za swój obowiązek służbę w wojsku polskim byli często wysokimi oficerami ze względu na szlacheckie pochodzenie.  Na przestrzeni całej historii Tatarzy brali czynny udział miedzy innymi w powstaniu kościuszkowskim, w wyprawie Napoleona na Moskwę oraz w powstaniach listopadowym i styczniowym, miedzy żołnierzami byli również Tatarzy z Kruszynian. Podczas II wojny światowej Tatarzy z Kruszynian walczyli w obronie Rzeczypospolitej. Od 1936 muzułmanów kierowano do I szwadronu trzynastego Pułku Ułanów Wileńskich.

            W Kruszynianach znajduje się meczet z 1829 roku jak podają pierwsze źródła, jednak nie ma wątpliwości że wybudowano go wcześniej. Jest to niewielka drewniana budowla nie posiadająca minaretów, posiada jednak wieżyczki sygnaturowe. Nie jest ona murowana ponieważ mała gmina muzułmańska nie była w stanie udźwignąć kosztów związanych z budowa murowanej świątyni. Meczet pomalowany jest na kolor zielony ponieważ według muzułmanów jest to kolor nadziei. Świątynia w Kruszynianach może przypominać wiejski kościółek i jest jedynym w swoim rodzaju obiektem połączenia tradycji islamu  z lokalna tradycja budownictwa sakralnego. Architektura meczetu nawiązuje do starych dwuwieżowych kościołów w północno-wschodniej Polsce można to uznać za symbol związku  Tatarów z polskością oraz miejscowymi tradycjami. W meczecie stronę Mekki wskazuje mihrab czyli skromna nisza z małym okienkiem we wnętrzu której ułożony jest Koran. Świątynia zbudowana jest w kształcie zbliżonym do prostokąta, podzielona jest na dwa pomieszczenia (część męską i żeńska), posiada dwa osobne wejścia. Na ścianach umieszczone są mihiny, czyli oprawione w ramki wersy Koranu. Przed wejściem do meczetu wierni jak i zwiedzający są zobowiązani do zdjęcia obuwia, jak nakazuje tradycja. Wnętrze meczetu wyłożone jest dywanami, nie znajdziemy w nim żadnych wizerunków związanych z religią muzułmańską. Budowla jest otoczona kamiennym murem nie wielkiej wysokości. Nieopodal znajduje się głaz upamiętniający 300-setną rocznicę osiedlenia się ludności tatarskiej na tych terenach. W dzisiejszych czasach meczet w Kruszynianach stanowi głównie atrakcję turystyczną oraz źródło wiedzy o islamie. Obiektem opiekuje się miejscowa ludność, ponieważ meczet nie posiada stałego immama. Meczet jest zakwalifikowany do zabytków klasy zero, które są chronione przez prawo. Świątynia nie była znoszona ani podczas I wojny ani II wojny światowej.

            W odległości kilkuset metrów od meczetu znajduje się Mizar - cmentarz tatarski również otoczony kamiennym murem. Na którym pochowani są zarówno muzułmańscy mieszkańcy Kruszynian i okolic jak i muzułmanie z innych części kraju. Z biegiem czasu Tatarzy przejęli język polski co możemy zauważyć po spolszczonych nazwiskach na nagrobkach oraz w dokumentach, jednak zachowali imiona i część obyczajów tatarskich takich jak np. Aladyn, Ismail, Ajsza, Emir…. Szczególnie wyróżniającym się odstępstwem od islamu jest umieszczenie na niektórych nagrobkach podobizny zmarłych. Wprawdzie Koran nie zabrania przedstawiania istot żywych, w tym postaci ludzkich, ale czynią to tzw. Hadisy stanowiące uzupełnienie przepisów w Koranie.   Na pomnikach powtarzają się głównie cztery nazwiska rodowe, co świadczy o tym iż w Kruszynianach od długiego czasu zamieszkuje kilka dużych rodów Tatarskich. Początkowo miejsce pochówku zaznaczano przeważnie dwoma kamieniami większym u głowy z wyrytym imieniem i nazwiskiem oraz datą śmierci i mniejszym u stup. Obecnie pojawiły się normalne pomniki, jednak napisy na tablicach umieszczone są z odwrotnej strony, co miało znaczenie podczas dawnych obrzędów pogrzebowych. Na każdym nagrobku znajduje się półksiężyc z gwiazdą, symbol islamu. Według kalendarza muzułmańskiego wpada teraz 1384r. ponieważ muzułmanie liczą czas od 622 r. gdy Mahomet uciekł z Mekki do Medyny (hidżra).

            Kruszyniany to mozaika kulturowa, w jednej malej wsi znajdują się trzy grupy wyznaniowe, a mianowicie katolicy, prawosławni oraz muzułmanie, kiedyś mieszkali tu żydzi. Co smutne język tatarski przestał istnieć już w XVII w. Przed II wojną światowa w Kruszynianach mieszkało około trzynastu rodzin Tatarskich, większość z nich wyemigrowała do większych miast. Obecnie w tej miejscowości na stałe mieszkają tylko dwie rodziny tatarskie. Większość muzułmanów przyjeżdża tu z większych miast w okresie wiosenno-letnim. W tym czasie możemy doliczyć się kilkunastu rodzin tatarskich. Przez lata nastąpiło wymieszanie grup religijnych, poprzez małżeństwa wyznawców różnych religii. Pomimo wielu konfliktów pomiędzy mieszkańcami wsi Tatarzy pozostawali neutralni, a większość zwad dotyczyła prawosławnych oraz katolików. Jak wynika z opowiadań starszych mieszkańców stosunki z ludnością tatarską były od zawsze pozytywne. Dzieci katolików i muzułmanów bawiły się razem co świadczyło o asymilacji wyznaniowej oraz kulturowej. Tatarzy od dawien dawna bardzo cenili sobie patriotyzm i przywiązanie do Rzeczypospolitej co potwierdzają wypowiedzi innych mieszkańców wsi. Jako ciekawostkę można uznać, iż sołtysem w Kruszynianach jest przedstawicielka ludności tatarskiej, co świadczy o zaufaniu i poszanowaniu ludzi dla muzułmanów.

            Islam dokładnie określa w co każdy muzułmanin powinien wierzyć.

Można wyróżnić pięć dogmatów wiary: wiara w jednego Boga i aniołów, święte księgi (Torę, Ewangelię i Koran), wysłanników i proroków (od Adama do Mahometa), dzień sądu ostatecznego a następnie raj i piekło. Do obowiązków muzułmanina należą: wyznanie wiary w jednego Boga - szahada, modlitwę - salat, post - saum, jałmużnę - zakat oraz pielgrzymkę do mekki - hadżdż.

            Pomimo, iż Tatarzy z Kruszynian nie lubią opowiadać o swoich tradycjach i obrzędach, udało nam się uzyskać dość ciekawe informacje. Obrzędy tatarskie różnią się całkowicie od katolickich.

            Pierwszym z obrzędów jest chrzest, który odbywa się w domu. Narodziny dziecka są wielkim wydarzeniem w życiu rodziny, a zwłaszcza gdy urodzi się syn, gdyż tym samym ojciec zdobywa poważanie w społeczeństwie.  Do chrztu niesie dziecko ojciec i matka chrzestni. Dziecko kładzie się na stole, który obowiązkowo musi być przykryty korzuchem. Gdy dziecko już leży na stole, podchodzi immam i odprawia odpowiednie modlitwy (azan i ikama). Gdy obrzęd się kończy, wszyscy siadają za stół i jest uroczysty posiłek.

            Następnym obrzędem jest ślub. Gdy już dwoje ludzi postanowi się pobrać, najpierw ustala się datę tak jak to jest również w wierze katolickiej. Uroczystość również odbywa się domu pana młodego lub panny młodej. Wkradła się tu również tradycja świecka, iż pan młody jedzie po pannę młodą i zabiera ja do domu weselnego. Panna ubrana jest w suknie ślubna. Państwo młodzi siadają za stołem, podchodzi immam i odprawia odpowiednie modlitwy. Obecnie odprawia się modlitwy zarówno w języku arabskim jak i polskim. Tak jak w wierze katolickiej obecnie duchowny pyta się zgromadzonych czy nie sprzeciwiają się zawarciu związku .Plotka którą ludzie powiadają mówi, że aby zmienić wiarę na muzułmańska co zazwyczaj zdarza się w razie ślubu, któreś z nowożeńców , musi podczas obrzędu rzucić na ziemię książeczkę świętą oraz różaniec na ziemię i wyrzec się swojej wiary. Tatarzy zaprzeczają jakoby istniało coś takiego, i wyjaśniają że aby przejść na wiarę muzułmańską muszą najpierw przyjąć chrzest tatarski. Chrzest oraz ślub mogą odbyć się jednego dnia.

            Ostatnim obrzędem który będziemy opisywać jest pogrzeb. W tradycji muzułmańskiej zmarłego do pogrzebu przygotowuje się w domu, pogrzeb powinien odbyć się w ciągu 24 godzin od śmierci, sekcja zwłok jest niedopuszczalna. Duchowny odprawia odpowiednie modlitwy. Następnie powinno owinąć się zmarłego w białe płótno, jednak odstąpiono od tego zwyczaju na rzecz trumny, ponieważ w Polsce niemożliwy jest przewóz zmarłego bez trumny zwyczaj ten zagościł na dobre w tradycji kruszyniańskich Tatarów. Po pogrzebie obowiązuje czterdziestodniowa dniowa żałoba rodziny, oraz cztero miesięczna żony. Pośród obrzędów muzułmańskich nie znajdziemy ani komunii ani bierzmowania.

            Tatarzy obchodzą cztery główne święta.

            Pierwsze z nich to Bajram trwa trzy dni wypada na zakończenie trzydziestodniowego postu, w ubiegłym roku 3 listopada. Co roku przesuwa się ono o dwanaście dni według roku księżycowego tak więc cykl trwa dwadzieścia siedem lat.

            Następne święto tzw. Ofiarowania przypada dwanaście tygodni później trwa cztery dni. Polega ono na ofiarowaniu komuś na przykład podzielonego mięsa z byka, barana lub koguta musi być to zwierze płci męskiej. Nie liczy się czy osoba której daje się mięso jest katolikiem, prawosławnym czy też jest innego wyznania.

            Trzecie święto trwające dwa dni powstało z legendy , która głosiła ,iż pewna kobieta wyprawiła swoich trzech synów na wojnę. Kobieta czekając na nich gotowała potrawy którymi chciała ich ugościć jednak dowiedziała się iż zginęli. Z rozpaczy kobieta pomieszała wszystkie potrawy. Aby zachować tradycje obecnie gotuje się kompot z różnych owoców, ilość składników ma być proporcjonalnie nieparzysta.

            Ostatnim czwartym świętem jest święto Mahometa, które trwa jeden dzień.

            Tatarzy w Kruszynianach mimo, iż islam dopuszcza wielożeństwa zawsze mieli jedną żonę oraz kobiety nigdy nie nosiły chust na twarzach. Jest to przejaw przejęcia od lokalnej ludności wielu zwyczajów. Mniejszość tatarska nigdy nie powodowała konfliktów społecznych ponieważ Tatarzy, zawsze szanowali religie, tradycję oraz kulturę panującą wśród większości. Dlatego właśnie nigdy nie doszło do żadnych pogromów ludności tatarskiej tak jak np. w przypadku żydów. W dzisiejszych czasach Tatarzy odeszli od nakazów Koranu a mianowicie nie przestrzegają zakazu spożywania alkoholu, wieprzowiny oraz palenia tytoniu. Nie możemy ich za to winić gdyż są już tak zakorzenieni w naszym państwie że przejmują nasze zwyczaje. A czy ktoś przestrzega owych nakazów zależy tylko i wyłącznie od sumienia każdego z muzułmanów. Jedynym przykrym incydentem, jaki miał miejsce w Kruszynianach było powybijanie okien w meczecie po zamachach w Stanach Zjednoczonych z 10 września. Lecz wątpię, że mógłby ktoś zrobić z tej wsi gdyż panuje w niej miła i przyjazna atmosfera. Z wypowiedzi mieszkańców wiemy, iż Tatarzy zawsze chętnie pomagali mieszkańcom Kruszynian choćby w najdrobniejszych sprawach.

            Kruszyniany leżą na “Szlaku Tatarskim” liczącym 54 km. Trasa prowadzi z Sokółki przez Bohoniki (gdzie również znajduje się meczet), Kamionkę Starą, Wierzchlesie, Talkowszczyznę, Świdziałówkę Nową i Nietupę kończąc na Kruszynianach. Bohoniki oraz Kruszyniany to najstarsze skupiska muzułmanów, pamiętające Tatarów z przed 300 lat. Obecnie Kruszyniany rozwijają się dzięki turystyce, która sprawiła iż rozsławiła tą wieś jako jedna z nielicznych miejscowości gdzie znajduje się meczet. Tatarzy wykorzystują owe zainteresowanie Kruszynianami i promują swoją wiarę jak i tradycję.

            Wycieczka do Kruszynian ukazała nam wiele ciekawych faktów z historii Polski z udziałem Tatarów. Dowiedzieliśmy się wielu ciekawych rzeczy odnośnie islamu w kraju. Przekonaliśmy się, o przywiązaniu ludności muzułmańskiej do Polski i przyjaznym nastawianiu do ludzi innej wiary. W przyszłości na pewno zagościmy w tamtych stronach.

 

Przy współpacy: Tomasz R.