Czas japońskiej animacji
Jeszcze do niedawna jedynie dzieci mogły bezkarnie oglądać kreskówki. Dorośli robili to ukradkiem. Przypadkiem jadali kolację w porze dobranocki przy włączonym telewizorze...
Tłumacząc się chęcią lepszej orientacji w zainteresowaniach małych obywateli śledzili akcję „Czarodziejki z księżyca” lub „Dragon Ball”. Często posuwali się nawet do „wypożyczania” dzieci znajomych, by móc pójść z nimi do kina na najnowszy, pełnometrażowy film animowany. Sytuacja zmieniła się wraz z modą na anime.
Wielkie, wyraziste oczy, jedna z podstawowych cech charakterystycznych postaci z japońskich kreskówek, zostały zapożyczone z filmów disnejowskich. Twórcy z Kraju Kwitnącej Wiśni zafascynowani byli postaciami Myszki Mickey oraz Betty Boop. Anime występują w rozmaitych gatunkach filmowych, choć do najbardziej popularnych należą filmy z gatunku science fiction oraz fantasy. W Japonii powstają wyspecjalizowane obrazy, np. hentai (filmy erotyczne), filmy dla chłopców (shonen) lub dziewcząt (shojo). Otaku, mali oraz dorośli miłośnicy japońskich animacji, zapełniają sale kinowe podczas seansów, na których wyświetlane są ich ulubione dzieła.
Wojna i mity
Kolejne filmy nie cieszyły się tak wielką sympatią amerykańskich widzów. Rozczarowany takim obrotem rzeczy rysownik komiksów Osamu Tezuka, twórca scenariusza i współreżyser m.in. filmu „Saiyu-ki” (Alakazam Wielki - Król Zwierząt, 1960), założył studio filmów animowanych Mushi Productions i w 1963 rozpoczął realizację serialu „Tetsuwan atomu”. Scenariusz filmu oparł na własnym komiksie, którego bohaterem jest Astro Boy. Serial odniósł wielki sukces w Kanadzie, USA i Australii. W 1968 roku studio Mushi Productions zmieniło nazwę na Tezuka Productions.
Tezuka przyczynił się również od przełamania stereotypy filmów animowanych, jako obrazów realizowanych dla dzieci. W 1969 roku napisał scenariusz „Senya ichiya monogatari” (One Thousand and One Arabian Night) reż. Eiichi Yamamoto, a rok później wyreżyserował „Kureopatra” (Kleopatra). W latach 70. nastała moda na filmy, których bohaterami byli mechaniczni wojownicy. Scenariusz najsłynniejszych z tego typu obrazów został oparty na komiksach Go Nagai „Mazinger Z” i „Devilman”. W skład serii wchodzą „Majingâ Zetto tai Debiruman” (1973) reż. Kôichi Tsunoda, „Majingâ Zetto tai Dokutâ Heru” (1974) reż. Arigo Serikawa, „Gureto Majingâ tai Gettâ Robo: Kuchu Dai-gekitotsu” (1975) reż. Masayuki Akehi i następne.
Prawdziwy przełom w odbiorze anime nastąpił wraz z wprowadzeniem na zachodni rynek obrazu „Akira” (1988) Katsuhiro Ôtomo. Akcja filmu rozgrywa się w latach 20. XXI wieku, po zakończeniu III wojnie światowej, w Tokio. Głównym bohaterem jest Kaneda, dowódca gangu motocyklowego, który próbuje pomóc porwanemu przez wojsko przyjacielowi o imieniu Tetsuo. Film do dziś cieszy się niebywałą popularnością. Pierwsi widzowie oglądali „Akirę” oraz podobne filmy głównie z powodu ciekawej animacji i szczególnej atmosfery obrazów, ponieważ dialogi często nie były tłumaczone.
Koniec bajek
Pierwsze japońskie filmy animowane powstały w latach 20. XX wieku. Ich twórcy wzorowali się na europejskich i amerykańskich kreskówkach. Jednym z najstarszych zachowanych filmów jest zrealizowany w 1925 roku „Kyoiku senga: Obasute yama”, wyreżyserowany przez Sanae Yamamoto. Scenariusz filmu odwołuje się do japońskiej legendy, która opowiada o starych ludziach oczekujących w górach na nadejście śmierci. Do pionierów anime należeli Oten Shimokawa, Junichi Kouchi czy Seitaro Kitayama.
W latach 30. XX wieku, gdy Japonia toczyła wojnę z Chinami, zaczęto kręcić animowane filmy propagandowe. Pierwszym pełnometrażowym obrazem ukazującym bohaterstwo armii japońskiej był „Momotarô: Umi no shinpei”. Reżyser Mitsuyo Seo rozpoczął realizację filmu w 1943 roku. Premiera obrazu odbyła się dwa lata później, gdy wojna miała się już ku końcowi. Na przełomie lat 40. i 50. z przyczyn ekonomicznych powstało niewiele animacji.
W 1956 roku w Tokio powstała wytwórnia Toei Animation Co. Pracujący w niej twórcy, a wśród nich wyróżniający się rysownik Yasuji Mori, wzorowali swoje prace na zachodnich produkcjach. W październiku 1958 roku odbyła się premiera filmu „Hakuja den” (Panda i Magiczny Wąż) reż. Kazuhiko Okabe i Taiji Yabushita. Obraz odniósł sukces zarówno w Japonii, gdzie został uhonorowany Nagrodą Specjalną podczas konkursu Mainichi w Tokio, jak i na Zachodzie. Od tego czasu Toei Animation Co. cieszy się mianem największej i jednej z najlepszych firm produkujących animowane filmy pełnometrażowe.
Na podbój Zachodu
Status „kultowego” otrzymał również obraz Mamoru Oshii pt. „Duch w pancerzu” (Kôkaku kidôtai / Ghost in the Shell, 1995). Akcja filmu rozgrywa się w niedalekiej przyszłości. Bohaterka Motoko Kusanagi, dowódca w tajnej organizacji Sekcja 9, usiłuje złapać hackera o pseudonimie „Władca marionetek”. Prace nad sequelem zatytułowanym „Duch w pancerzu 2: Niewinność” (Inosensu: Kôkaku kidôtai / Ghost in the Shell 2, 2004) trwały dziewięć lat. Film został pokazany podczas Festiwalu Filmowego w Cannes. (Oshii jest reżyserem nakręconego w Polsce filmu science fiction „Avalon” (2001), w którym wystąpili m.in. Małgorzata Foremniak i Władysław Kowalski).
Hayao Miyazaki i Isao Takahata zaprzyjaźnili się w latach 60. Pracowali razem m.in. przy serialach „Himitsu no Akko-chan” (Czarodziejskie zwierciadełko, 1969), „Furandâsu no inu” (1975), „Mirai shônen Conan” (1978). „Grobowiec świetlików” (Hotaru no haka, 1988) Takahaty to opowieść o rodzeństwie, które próbuje radzić sobie w Japonii ogarniętej kryzysem związanym z II wojną światową. Film został doceniony na festiwalach w Tokio i Chicago. Za „Heisei tanuki gassen pompoko” (1994) reżyser otrzymał laury w Japonii oraz Główną Nagrodę podczas francuskiego Annecy International Animated Film Festival. Takahata jest także producentem filmu Miyazakiego pt. „Laputa, zamek w chmurach” (Tenku no shiro Rapyuta, 1986).
„Nausicaa z Doliny Wiatru” (1984) to pierwszy pełnometrażowy film Hayao Miyazakiego. Obraz opowiada o przygodach księżniczki, która pragnie uratować planetę przed zagrożeniami, jakie niesie nadmierna industrializacja. Film odniósł znaczący sukces (Ofuji Noburo Award na Mainichi Film Concours oraz nagroda na Fantafestival w Rzymie), a Mizayaki postanowił założyć studio Ghibli, w którym powstały jego kolejne filmy: „Księżniczka Mononoke” (1997) oraz uhonorowany Złotym Niedźwiedziem na festiwalu w Berlinie i Oscarem dla najlepszego filmu animowanego „Spirited Away: W Krainie Bogów” (2001). Przygotowując się do realizacji kolejnego obrazu Mizayaki sięgnął po książkę Diany Wynne Jones pt. „Ruchomy zamek Hauru”. Film o takim samym tytule powstał w 2004 roku.