Dość szczegółowy poradnik dotyczący licencji Creative Commons i sposobu ich wykorzystania. Pierwsza część dotyczy ogólnych zagadnień związanych z prawem autorskim.
W momencie opublikowania – gdziekolwiek – w serwisie internetowym czy w swoim blogu, jakiegokolwiek utworu: artykułu, felietonu, recenzji czy fotoreportażu, utwór ten staje się automatycznie obiektem podlegającym ochronie praw autorskich. Prawa te, oprócz zapewnienia autorom ochrony – szczególnie przed nieuczciwym czerpaniem zysków z ich twórczości, określają także – z czego niedoświadczeni twórcy często nie zdają sobie sprawy – sytuacje i warunki, w których dzieło może być kopiowane i udostępniane innym osobom. Tak więc oprócz ogólnie znanych zapisów prawa autorskiego, mających na celu zapobieganie kradzieży czyjejś twórczości i walkę z plagiatami, znajdują się tam także regulacje mówiące między innymi o tym, iż “każdy opublikowany utwór może być bezpłatnie kopiowany – bez zezwolenia twórcy – i wykorzystywany w zakresie własnego użytku osobistego” (Art. 23. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Oznacza to na przykład, iż artykuł zamieszczony w prywatnym blogu, może być przez dowolną osobę wydrukowany (lub skopiowany na płytę CD) i przekazany lub przeczytany rodzinie tej osoby lub jej przyjaciołom. Nie można natomiast publicznie odczytywać takiego artykułu – na przykład podczas konferencji czy zebrania – na taką publiczną prezentację autor artykułu musi wyrazić zgodę i może zażądać wynagrodzenia.
Ważne dla nas są także te fragmenty omawianej ustawy, w których stwierdza się, że “wolno ponownie rozpowszechniać opublikowane sprawozdania o aktualnych wydarzeniach” (Art. 25. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) oraz że “w innych utworach wolno przytaczać urywki naszych dzieł (np. artykułów), w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości” (tzw. “prawo cytatu”. Art. 29. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Musimy się zatem zgodzić na to, iż opublikowane przez nas sprawozdanie z aktualnego wydarzenia może być przedrukowane i opublikowane w jakimkolwiek serwisie internetowym lub gazecie, a także na to, że inni twórcy mogą – bezpłatnie i bez pytania nas o pozwolenie – cytować, w określonych warunkach, fragmenty naszych artykułów. Oczywiście w każdym wypadku ponownego rozpowszechniania całości, bądź fragmentów naszej twórczości, podane musi być imię i nazwisko autora.
Podsumowując: prawo autorskie chroni nas przed nieuczciwym korzystaniem z naszego dorobku, ale również gwarantuje odbiorcom – na określonych warunkach i w określonym zakresie – możliwość korzystania z tego dorobku, począwszy od dozwolonego użytku własnego, a na bezpłatnej republikacji naszych sprawozdań z aktualnych wydarzeń kończąc.
Jakie prawa zastrzeżone?
Każdy z twórców może – poruszając się w ramach obowiązujących postanowień prawnych, w tym przypadku w granicach wyznaczonych przez Ustawę o prawach autorskich i prawach pokrewnych – podjąć decyzję odnośnie sposobu udostępniania swoich utworów. Decyzja taka – przybierająca postać dokumentu prawnego, bądź umowy – i określająca warunki korzystania z utworu – to licencja.
Wiele serwisów internetowych i wydawnictw prasowych redaguje unikatowe licencje specjalnie dla swoich potrzeb, istnieje jednak gotowy, stworzony przez specjalistów i zgodny z międzynarodowymi normami prawnymi, system licencji – licencje Creative Commons.
Do wyboru jest parę licencji, różniących się – ogólnie rzecz biorąc – stopniem, w jakim zechcecie podzielić się swoją twórczością z innymi ludźmi. Warto przy tym zaznaczyć, że licencje Creative Commons dostosowane są do polskiego prawa autorskiego, tak więc ich używanie nie narusza w żaden sposób uprawnień wynikających na przykład z dozwolonego użytku własnego, czy prawa do cytatu. Licencje te, działając na zasadach “pewne prawa zastrzeżone”, mają na celu stworzenie warunków do szerszego dzielenia się swoją twórczością. Używając licencji Creative Commons zachowujecie prawa autorskie, ale pozwalacie także na kopiowanie i rozpowszechnianie Waszych utworów pod warunkiem, że osoby republikujące zamieszczą informację o autorze i na zasadach szczegółowo określonych w zapisach poszczególnych licencji.
CC - Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych (CC-BY-NC-ND) – Wasze utwory wolno kopiować, rozpowszechniać, odtwarzać i wykonywać, ale nie wolno ich używać do celów komercyjnych oraz nie wolno zmieniać, przekształcać ani tworzyć nowych dzieł na ich podstawie. Ponownie rozpowszechniany utwór musi być oznaczony w sposób określony przez autora.
Przykład: Wasz artykuł może zostać skopiowany i ponownie opublikowany na stronie internetowej, na której nie ma żadnych reklam. Może być przedrukowany w prasie papierowej, ale pod warunkiem, że nie występują w niej żadne reklamy i że jest ona rozdawana za darmo. Nie może być jednak tłumaczony, ani skracany. Musi być podpisany w taki sposób, w jaki zażyczy sobie autor (przeważnie stosuje się formułę: imię i nazwisko autora plus tytuł strony internetowej – często jako aktywny link – w której ukazał się oryginał).
CC - Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach (CC-BY-NC-SA) – Wasze utwory wolno kopiować, rozpowszechniać, odtwarzać i wykonywać, wolno także na ich podstawie tworzyć utwory zależne, ale nie wolno ich używać do celów komercyjnych. Ponownie rozpowszechniany utwór (lub utwór zależny) musi być udostępniany na podstawie takiej samej licencji (CC-BY-NC-SA) i musi być oznaczony w sposób określony przez autora.
Przykład: Wasz artykuł może zostać skopiowany i ponownie opublikowany na stronie internetowej, na której nie ma żadnych reklam, ale ukazać się tam może tylko pod warunkiem, że udostępniony zostanie na identycznej licencji (CC-BY-NC-SA). Może być przedrukowany w prasie papierowej, ale pod warunkiem, że nie występują w niej żadne reklamy i że jest ona rozdawana za darmo oraz, że udostępniony zostanie na tej samej licencji (CC-BY-NC-SA). Może być także tłumaczony i skracany, jednak zarówno tłumaczenie, jak i skrót artykułu mogą pojawić się także tylko w mediach, gdzie nie występują żadne reklamy, ani nie podbiera się opłat od czytelników i zawsze na tej samej licencji (CC-BY-NC-SA). Musi być podpisany w taki sposób, w jaki zażyczy sobie autor (przeważnie stosuje się formułę: imię i nazwisko autora plus tytuł strony internetowej – często jako aktywny link – w której ukazał się oryginał).
CC - Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne (CC-BY-NC) – Wasze utwory wolno kopiować, rozpowszechniać, odtwarzać i wykonywać, wolno także na ich podstawie tworzyć utwory zależne, ale nie wolno ich używać do celów komercyjnych. Ponownie rozpowszechniany utwór (lub utwór zależny) musi być oznaczony w sposób określony przez autora.
Przykład: Wasz artykuł może zostać skopiowany i ponownie opublikowany na stronie internetowej, na której nie ma żadnych reklam oraz może być przedrukowany w prasie papierowej, ale pod warunkiem, że nie występują w niej żadne reklamy i że jest ona rozdawana za darmo. Może być także tłumaczony i skracany, jednak zarówno tłumaczenie, jak i skrót artykułu mogą pojawić się także tylko w mediach, gdzie nie występują żadne reklamy, ani nie podbiera się opłat od czytelników. Musi być podpisany w taki sposób, w jaki zażyczy sobie autor (przeważnie stosuje się formułę: imię i nazwisko autora plus tytuł strony internetowej – często jako aktywny link – w której ukazał się oryginał).
CC - Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych (CC-BY-ND) – Wasze utwory wolno kopiować, rozpowszechniać, odtwarzać i wykonywać, ale nie wolno zmieniać, przekształcać ani tworzyć nowych dzieł na ich podstawie. Ponownie rozpowszechniany utwór musi być oznaczony w sposób określony przez autora.
Przykład: Wasz artykuł może zostać skopiowany i ponownie opublikowany na dowolnej stronie internetowej (np. Gazeta.pl) oraz może być przedrukowany w dowolnej prasie papierowej. Nie może być jednak tłumaczony, ani skracany. Musi być podpisany w taki sposób, w jaki zażyczy sobie autor (przeważnie stosuje się formułę: imię i nazwisko autora plus tytuł strony internetowej – często jako aktywny link – w której ukazał się oryginał).
CC - Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach (CC-BY-SA) – Wasze utwory wolno kopiować, rozpowszechniać, odtwarzać i wykonywać, wolno także na ich podstawie tworzyć utwory zależne. Ponownie rozpowszechniany utwór (lub utwór zależny) musi być oznaczony w sposób określony przez autora.
Przykład: Wasz artykuł może zostać skopiowany i ponownie opublikowany na dowolnej stronie internetowej (np. Onet.pl), oraz może być przedrukowany w dowolnej prasie papierowej, ale ukazać się tam może tylko pod warunkiem, że udostępniony zostanie na identycznej licencji (CC-BY-NC-SA). Może być także tłumaczony i skracany, a takie tłumaczenie lub skrót może ukazać się na dowolnej stronie internetowej (np. CNN) i w dowolnej prasie drukowanej, jednak zawsze na tej samej licencji (CC-BY-NC-SA). Musi być podpisany w taki sposób, w jaki zażyczy sobie autor (przeważnie stosuje się formułę: imię i nazwisko autora plus tytuł strony internetowej – często jako aktywny link – w której ukazał się oryginał).
CC - Uznanie autorstwa (CC-BY) – Wasze utwory wolno kopiować, rozpowszechniać, odtwarzać i wykonywać, wolno także na ich podstawie tworzyć utwory zależne. Ponownie rozpowszechniany utwór (lub utwór zależny) musi być oznaczony w sposób określony przez autora.
Przykład: Wasz artykuł może zostać skopiowany i ponownie opublikowany na dowolnej stronie internetowej (np. Dziennik.pl), oraz może być przedrukowany w dowolnej prasie papierowej. Może być także tłumaczony i skracany, a takie tłumaczenie lub skrót może ukazać się na dowolnej stronie internetowej (np. BBC) i w dowolnej prasie drukowanej. Wasz artykuł, jego tłumaczenie, skrót lub streszczenie może być odczytywany podczas publicznych zebrań i konferencji. Musi być podpisany w taki sposób, w jaki zażyczy sobie autor (przeważnie stosuje się formułę: imię i nazwisko autora plus tytuł strony internetowej – często jako aktywny link – w której ukazał się oryginał).
Trzeba zwrócić uwagę na fakt, iż twórcy Creative Commons zastrzegli, że nie wolno zmienić licencji danego utworu, udostępnionego na jednej z licencji CC. Tak więc, wybierając którąś z licencji CC, musicie być świadomi tego, iż utwór Wasz będzie cały czas podlegał warunkom tej licencji. Dany utwór możecie – oczywiście – opublikować ponownie, na innej licencji, ale nie możecie zmienić raz danej licencji CC (ani na żadną inną jej odmianę, ani „wycofać się” z niej i przywrócić utworowi status wszelkie prawa zastrzeżone).
Wyjaśnienie trudnych terminów
Utwór zależny to na przykład tłumaczenie, aranżacja muzyczna, adaptacja sceniczna, beletryzacja, adaptacja filmowa, adaptacja dźwiękowa, reprodukcja artystyczna, streszczenie, skrócona wersja, lub jakakolwiek inna forma w której następuje przerobienie, przekształcenie lub adaptacja utworu.
Przykładem utworu zależnego na bazie Waszego utworu jest tłumaczenie artykułu Waszego autorstwa, lub jego skrócona wersja.
Cel komercyjny występuje wtedy, kiedy ponowne udostępnienie utworu skierowane jest na uzyskanie korzyści majątkowej lub pieniężnego wynagrodzenia. Nie ma przy tym znaczenia, czy robi to organizacja non-profit, czy komercyjna; w przypadku gdy republikacja skierowana jest na uzyskanie korzyści majątkowej, mamy do czynienia z celem komercyjnym.
Wszystkie strony internetowe, na których umieszczone są jakiekolwiek reklamy (za które właściciel tej strony otrzymuje wynagrodzenie) – w tym także Google AdSense – są przedsięwzięciami o celu komercyjnym (w rozumieniu licencji CC).
Uznanie autorstwa oznacza, że ponownie udostępniany utwór musi być oznaczony w sposób, w jaki życzy sobie autor. Ten wymóg stosowany jest we wszystkich odmianach licencji CC.
Poradnik – co wybrać?
Jeżeli chcecie udostępnić Wasz utwór praktycznie bez żadnych ograniczeń (oprócz tych, które wynikają z prawa autorskiego), wybieracie licencję CC-BY.
W przypadku, gdy nie chcecie, aby organizacje, instytucje lub osoby ponownie publikujące Wasz utwór, zarabiały na tym, wybieracie jedną z odmian licencji Użycie niekomercyjne (NC).
Jeżeli nie chcecie, aby Wasz utwór tłumaczono, skracano, streszczano, czy przerabiano w jakikolwiek inny sposób, wybieracie jedną z odmian licencji Bez utworów zależnych (ND).
W przypadku, gdy chcecie, aby Wasz republikowany utwór udostępniany był (przez osoby lub instytucje udostępniające go ponownie) na takiej licencji, jaką sami wybraliście, decydujecie się na jedną z odmian licencji Na tych samych warunkach (SA).
Niektóre z odmian licencji Creative Commons różnią się w niewielkim stopniu i czasami różnice te bardziej widoczne są w odniesieniu do utworów muzycznych, czy filmowych, niż tekstowych.
Pytano mnie, czym różnią się licencje CC-BY-SA od CC-BY. W przypadku tej pierwszej odmiany, każdy utwór zależny (np. tłumaczenie, skrót, adaptacja muzyczna, utwór muzyczny wykorzystany jako ścieżka filmowa) musi być udostępniany na tej samej licencji (CC-BY-SA), natomiast w przypadku odmiany CC-BY nie trzeba spełnić tego warunku – utwór zależny może być opublikowany na dowolnej licencji, w tym także na zasadach wszelkie prawa zastrzeżone. Jeżeli np. producent filmu zechce wykorzystać Wasz utwór muzyczny jako podkład dźwiękowy, to w przypadku, gdy opublikujecie ten utwór na licencji CC-BY-SA, film musi być także udostępniony na tej licencji (w przypadku, jeżeli filmowiec nie chce używać takiej licencji, nie może wykorzystać waszego utworu), natomiast gdy opublikujecie Wasz utwór na licencji CC-BY, to film może być udostępniany na dowolnych zasadach – także na warunkach wszelkie prawa zastrzeżone.
Głosy krytyczne względem licencji Creative Commons
Warto w tym miejscu wspomnieć, iż licencje CC poddawane są także krytyce – i to nie tylko ze strony przedstawicieli korporacji medialnych, czy ludzi zajmujących się zawodowo ochroną praw autorskich. Wśród krytyków systemu Creative Commons znajdują się także osoby – niekiedy prawnicy – będące przychylnie nastawione do idei zmniejszenia restrykcyjności praw autorskich i rozwoju tzw. wolnych licencji. Myślę, że warto zapoznać się z takim krytycznym, a jednocześnie fachowym, zdaniem człowieka zajmującego się na co dzień tematyką prawnych aspektów społeczeństwa informatycznego – zachęcam do przeczytania artykułu autorstwa Piotra VaGli Waglowskiego: Dlaczego jestem sceptycznie nastawiony do CC.
Źródło: http://www.fabrykaslow.eu/?p=127
Licencja: Creative Commons