Co to jest cenzura? Jak często, gdzie i jak była stosowana?
Cenzura to kontrola informacji przekazywanych przez media w postaci publikacji, programów radiowych, telewizyjnych, widowisk czy filmów, dokonywana przez specjalne organy państwowe lub kościelne, w celu ochrony norm prawnych, religijnych, moralnych bądź zabezpieczenia danych o charakterze wojskowym lub politycznym.
Rodzaje cenzury
· instytucjonalna - w danym kraju istnieje specjalna instytucja, która zajmuje się kontrolą i dopuszczaniem (lub nie) do przekazu wszelkich publikacji, filmów, itp.
· prawna - w danym kraju istnieje prawo zakazujące publikowanie określonych treści pod groźbą rozmaitych kar, które są egzekwowane na normalnej drodze prawnej, czyli przez zwykłe organy ścigania i sądy.
· prewencyjna - polegająca na kontrolowaniu wszelkich przekazów zanim zostaną one opublikowane i zakazie publikowania czegokolwiek bez zgody odpowiedniej instytucji cenzurującej.
· represyjna - polegającej na ściganiu, karaniu i ew. wycofywaniu z obiegu materiałów objętych cenzurą, jednak bez cenzurowania ich przed publikacją.
· wewnętrzna - odbywająca się nie na mocy prawa, lecz wewnątrz wydawnictw czy stacji telewizyjnych i polegająca na kontrolowaniu publikacji przez właścicieli mediów.
· polityczna - ograniczenia wolności słowa dotyczących polityki, szczególnie krytyki władz.
· religijna - ograniczenia publikacji krytykujących pewną religię - zarówno jej dogmaty jak i bardziej przyziemne sprawy typu postępowanie kleru czy sprawy finansowe
Wybrane fragmenty z historii
Pierwotnie słowo - Cenzura – oznaczało 5-cio letni okres kadencji Cenzora. A Cenzor to funkcja wprowadzona w starożytnym Rzymie (ok 443 p.n.e.). W kompetencjach cenzora były takie czynności jak: spisy majątku (cenzus),podział obywateli na centurie i tribus, ustalenie składu senatu, czuwanie nad moralnością obywateli, kontrola prac publicznych, wyznaczanie ceł i podatków. W starożytności dochodzi już do kilku czynności, które można podciągnąć już pod dzisiejsze znaczenie tego słowa:
V w p.n.e. - w Atenach spalono dzieła Protagorasa
399 r p.n.e. - za deprawowanie młodzieży oraz wyrzeczenie się panteonu greckiego skazano na śmierć Sokratesa
II w p.n.e. - Antioch IV Epifanes palił księgi żydowskie
231 p.n.e. w Chinach dochodziło do masowego niszczenia ksiąg.
Kościół
W 1275 Uniwersytet Paryski wprowadził zasadę wg której żaden rękopis nie mógł być rozpowszechniany bez jego zgody. Często wprowadzona przez nich cęzura ratowała ludzi przed skutkami cenzury kościelnej (więzienie, śmierć). Średniowieczny kościół miał wielki wpływ na ówczesne społeczeństwo, świadomy swej potęgi powołał złożony system kontrolowania i regulowania wpływu słowa drukowanego na społeczeństwo. W 1559 roku ukazał się pierwszy Spis Ksiąg Zakazanych. Umieszczono w nim tytuły dzieł oraz nazwiska autorów oskarżonych o rozsiewanie heretyckich poglądów. W 1616 spisie znalazło dzieło Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich". Dozwolone publikacje zawierały oznaczenia:
Nihil obstat (łac. nic nie stoi na przeszkodzie) -umieszczana na wydawnictwach kościelnych, oznaczające pozwolenie na publikację,
Imprimatur (łac. niech będzie odbite) - w publikacjach kościelnych, pozwolenie na druk książki, oficjalna aprobata władz kościelnych; zaznaczane zazwyczaj na odwrocie strony tytułowej.
W 1571 r założona została Congregatio de Index ( Kongregacja Indeksu), która zajmowała się przygotowywanie spisów. Do połowu XX wieku. Kościół wydał 50 takich spisów.
Francja
Cenzura kościelna miała bardzo duży wpływ na świecką cenzurę w średniowiecznej europie. We Francji w latach 30-tych XVI wieku dekret królewski wprowadził cenzurę prewencyjną, nad którą pieczę sprawował Wydziałowi Teologii Uniwersytetu Paryskiego.W sirpniu 1546 roku z mocy wyroku parlamentu spalono na stosie poetę i drukarza É. Doleta wraz z jego książkami. Ten rodzaj kary, uchylony chwilowo 1566, obowiązywał jeszcze w XVIII w. Tylko w okresie 1660–1756 aż 900 autorów było więzionych w Bastylii. Po wybuchu rewolucji w 1789 roku oraz po ogłoszeniu Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela wszelka cenzura została prawnie zakazana. Jednak tuż po upadku Pierwszej Republiki, wraz z objęciem rządów przez Napoleona, cenzura państwowa została przywrócona. Przywrócona została również kara śmierci za pisma. Całkowicie cenzura prewencyjna upadła dopiero w Trzeciej Republice, po przyjęciu ustawy prasowej w 1881 roku.
Anglia
W Anglii już Henryk IV wydał 1400 dekret De haeretico comburendo, w którym groził surowymi karami za pisanie lub rozpowszechnianie tekstów niezgodnych z kanonami wiary katolickiej, a w 1525 powołano urząd wielkiego inkwizytora odpowiedzialnego za cenzurowanie dzieł pod kątem treści kościelnych. W 1529 roku Anglia opublikowała swą pierwszą listę ksiąg zakazanych. W 1551 zostało utworzone Towarzystwo Drukarsko-Kolporterskie, składające się z drukarzy i kolporterów książek, którzy otrzymali od korony monopol w dziedzinie wydawania i rozpowszechniania książek. W zamian zaakceptowali zakaz drukowania i rozpowszechniania ksiąg uznanych za „niebezpieczne dla władz”. Ta szczególna forma cenzury, wprowadzająca element współpracy między władcą, Kościołem anglikańskim oraz drukarzami była bardzo skuteczna. Od czasów panowania Elżbiety I Wielkiej aż do 1641 sprawami cenzury zajmowała się Izba Gwiaździsta. W 1637 utworzono dodatkowo urząd tzw. Messenger of the Press, którego zadaniem było wyszukiwanie publikacji nieocenzurowanych, ich konfiskowanie i przekazywanie do rozpatrzenia przez władzę biskupią. Za naruszenie prawa cenzury przewidywano kary grzywny, tortur, pręgierza, a nawet śmierci przez powieszenie. W 1695 r parlament angielski pozwolił na wygaśniecie ustawy o cenzurze prewencyjnej.
Rosja
Cenzurę wprowadził Piotr I. W 1804 ukazał się pierwszy carski nakaz kompleksowo regulujący zasady cenzury. Do 1863 roku cenzura w Rosji rozrosła się do 12 głównych departamentów zajmujących się tylko sprawami cenzury. Wprowadzona w 1863 roku reforma administracyjna poważnie ograniczyła zakres cenzury, a w 1905 praktycznie przestała ona istnieć. Rewolucja październikowa 1917 roku, przywróciła cenzurę w Rosji na nowo. Dwa dni po jej wybuchu został wydany Dekret Lenina likwidujący prawo wydawania gazet przeciw bolszewikom. Wkrótce powołano Trybunały Rewolucyjne, które fizycznie likwidowały gazety. W 1922 roku powstaje Gławit – Główny Urząd dla ochrony Tajemnicy Wojskowej i Państwowej, który kontrolował wszystkie media nie tylko książki.Stalina rozszerza uprawnienia Gławitu. W zcasach rządu komunistów w ZSRR Istniało coś bardzo podobnego do kościelnego indeksu ksiąg zakazanych oraz bardzo rozbudowany system cenzury prewencyjnej, który zmuszał autorów do autocenzury. W okresach odchodzenia od terroru komunistycznego dochodziło do chwilowego łagodzenia prawa o cenzurze (lata 70. i 80.). Dopiero u schyłku lat 80., w związku z przemianami systemowymi w ZSRR, zliberalizowano prawo o cenzurze.
Polska
1492 - Kościół Katolicki zabrania drukarzowi krakowskiemu Sz. Fiolowi wydawania ksiąg liturgicznych w języku cerkiewnosłowiańskim.
1519 - z rozkazu królewskiego zostaje skonfiskowany cały nakład Chronica Polonorum M. Miechowity.
1520 - edykt królewski wprowadza zakaz przywożenia do Polski ksiąg M. Lutra. Zdarzają się przypadki unieważniania zakazów cenzorskich przez króla Zygmunta II Augusta, (np.: dla A. Frycza Modrzewskiego)
Od 1532 - cenzurę kościelną sprawuje Akademia Krakowska.
1617 - ukazuje się Indeks Ksiąg Zakazanych.
XVIII w. - cenzura represyjna (polegającej na ściganiu, karaniu i ew. wycofywaniu z obiegu materiałów objętych cenzurą, jednak bez cenzurowania ich przed publikacją) znajdowała się w kompetencjach marszałka wielkiego koronnego;
1768 - prawach kardynalnych zastrzeżono wolność słowa i druku, która nie obejmowała jednak spraw religii i wystąpień skierowanych przeciwko prawom kardynalnym.
Po rozbiorach cenzura w Polsce podporządkowana jest przepisom państw zaborczych. W okresie II Rzeczypospolitej obowiązywało liberalne prawo prasowe (jedynie cenzura represyjna): wydawca zobligowany był do dostarczania prokuraturze i odpowiedniemu organowi administracji wskazanej liczby egzemplarzy danej pozycji. W następstwie Konstytucji kwietniowej z 1935 wprowadzono pewne ograniczenia wolności prasy. Jednakże sanacja próbowała ograniczać wolność słowa. Zgodnie z dekretem prasowego prezydenta RP z 1938 roku władza administracyjna mogła zająć tekst, ingerować w zawartość gazety tzw. komunikatami urzędowymi, a w razie sprzeciwu obciążyć winnego karą pieniężną. W trakcie II Wojny Światowej okupant wypuszczał na terenach Generalnej Guberni ocenzurowane propagandowe "gadzinówki" w których, opisywano niezwykłe sukcesy Wehrmachtu na polach bitewnych całej europy przy jednoczesnej ostrej cenzurze wszelakich publikacji polskich.
Po II wojnie światowej cenzura objęła prawie każdy aspekt życia obywateli. Od zagadnień moralno-obyczajowych aż do polityki:
Grudzień 1944 - do Lublina przybyło dwóch przedstawicieli radzieckiej cenzury (Gławlitu), by nadzorować rozwój sieci kontroli prasy w Polsce i szkolić kolegów po fachu.
1944 - zostaje powołane Ministerstwo Informacji i Propagandy,
1946 – powołano do życia Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, przekształcony następnie 1981 w Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk.
1952 – Świeżo uchwalona Konstytucja PRL-u gwarantowała wolność słowa i druku. Nie zmienia to faktu, że w okresie PRL-u cenzura była realizowana zgodnie z założeniami z 1946. W tamtym okresie, czyli okresie PRL-u cenzura skupiała się szczególnie na sprawach związanych z: naruszaniem bezpieczeństwa państwa, nawoływania do obalenia lub poniżenia ustroju państwa, godzenia w konstytucyjne zasady polityki zagranicznej i sojusze.
Kontrolowano wszystkie ukazujące się niezależnie od państwowych koncernów publikacje (teksty literackie, książki, programy telewizyjne, a także np. etykiety czy instrukcje obsługi). Wszystko, co miało być dostępne dla szerszych mas, było sprawdzane pod kątem treści niezgodnych z oficjalną linią propagandy. Poza usuwaniem treści niechcianych cenzor miał zadanie kreowania treści, tak by te przedstawiały obywatelom PRL obraz konkretnych warstw społeczeństwa zgodnie z propagandą:
rolnik - uśmiechnięty, na traktorze, w czystym ubraniu;
robotnik - w stroju galowym, najlepiej w garniturze, odbierający odznaczenie za przodowanie w pracy;
wyżsi funkcjonariusze partyjni - zatroskani o dobro narodu patrioci, ale tylko w garniturze i z poważną miną.
Ponadto cenzura dbała o różne inne aspekty życia narodu. Ocenzurowane media przedstawiały nasz kraj jako kraj szczęśliwy i dostatni, gdzie lud kocha władzę z wzajemnością, zaś protesty to zasługa agentów imperializmu.
Na mocy ustawy z VII 1981 wprowadzono możliwość odwołania się od decyzji Głównego Urzędu Kontroli Publikacji i Widowisk do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Po zmianie ustroju w myśl ustawy z IV 1990 zniesiono cenzurę prewencyjną (polegającą na kontrolowaniu wszelkich przekazów zanim zostaną one opublikowane i zakazie publikowania czegokolwiek bez zgody odpowiedniej instytucji cenzurującej), niemniej w przypadku popełnienia przestępstwa poprzez głoszenie poglądów niezgodnych z prawem prasowym, sąd może orzec zawieszenie dziennika na czas określony, odmówić jego rejestracji bądź zarządzić przepadek materiału prasowego.
USA jako pierwszy kraj na świecie wprowadziły zasadę wolności prasy jako prawo konstytucyjne, które gwarantuje tzw. I Poprawka, zakazująca wprowadzanie ustaw ograniczających wolność prasy. Obecnie niemal wszystkie demokratyczne państwa na świecie gwarantują konstytucyjną wolność prasy. Sąd Najwyższy USA w 1919 roku ustalił kryterium „jawnego i aktualnego zagrożenia” państwa jako usprawiedliwienie zakazu rozpowszechniania publikacji. Dzisiaj w niektórych państwach demokratycznych, np. we Włoszech czy w Niemczech, obowiązuje konstytucyjny zakaz ustanawiania cenzury. Cenzurę w ostrej postaci stosuje się nadal m.in. w: Chinach, Iraku, Iranie, Izraelu, Korei Północnej i na Kubie. I wszystko byłoby fajnie (po za Chinami, Iranem.........itd itp.) gdyby nie fakt powstania internetu, który w latach 90-tych zaraził całe rzesze ciekawskiej ludzkości. Internet, dał ludziom możliwość rozpowszechniania bardzo różnych, a w tym również i niebezpiecznych informacji. Wymienia się tu treści pornograficzne, "podręczniki dla terrorystów" czy materiały przeróżnych sekt. Pewną kontrolę w tej materii miała sprawować Recreational Software Advisory Council on the Internet (RSACI), instytucja zajmująca się od 1995 cenzurą i klasyfikacją materiałów rozpowszechnianych w postaci elektronicznej. W 1999 weszła ona w skład Internet Content Rating Association (ICRA), najpopularniejszego obecnie systemu oceny zasobów internetowych. Najwięcej zakazanych materiałów podobno można znaleźć na serwerach Usenetu, gdzie zawodzi system klasyfikacji i gdzie nie można ustalić ani autora, ani nadawcy pliku. W 2000 roku minister sprawiedliwości i prokurator generalna USA, J. Reno, wystąpiła z projektem powołania "policji internetowej". Bardziej radykalne kroki przedsięwzięła Rada Rabinów Izraela, która w II 2000 zakazała wyznawcom judaizmu korzystania z Internetu.
Z pewnymi akcjami związanymi z próbami kontrolowania prezentowanych w internecie treści i ich blokowania mogę się zgodzić. Zgadzam się z wprowadzeniem zakazów prezentowania tych treści pornograficznych, które są zakazane prawem (np.:pedofilia, przemoc seksualna). Nie mam nic przeciwko zwykłym portalom pornograficznym. Jeśli mają odbiorców? Zgadzam się z ograniczeniami wprowadzanymi przeciwko organizacjom militarnym szerzącym na swoich stronach internetowych nienawiść do jakiejkolwiek grupy społecznej. Zgadzam się z ograniczeniami i zakazami umieszczania w internecie jakichkolwiek treści będących nawoływaniem do nienawiści, agresji i przemocy. Zgadzam się jednocześnie na umieszczanie treści, które mogły by obrazić moje przekonania, poglądy, postawy, emocje, czy ciało. Absolutnie mi to nie przeszkadza. Chcę mieć możliwość prezentowania treści przeciwnych (np. wszystkie za i przeciw zjadania jajek w święta). Chciałabym mieć możliwość poznania wszystkich stron np.: konfliktu zbrojnego w Iraku. A nie tylko jednej – Amerykańskiej. Chciałabym poznać różne za i przeciw z punktu widzenia zarówno zwolenników jak i przeciwników.
Licencja: Domena publiczna