Aby lepiej zrozumieć nazewnictwo w rodzinie, trzeba najpierw poznań definicję RELACJI..
Najprościej ujmując RELACJA RODZINNA (zwana także stosunkiem genealogicznym lub potocznie rodzajem pokrewieństwa/powinowactwa) to nazwa i rodzaj stosunku zachodzącego między dwiema osobami należącymi do tej samej rodziny. Relacje zawsze oblicza się od jednej osoby (w genealogii często zwanej probantem), do innego członka jej rodziny.
Relacje rodzinne można podzielić na proste i złożone. Pierwsze wynikają z jednej filiacji (rodzice-dzieci) lub jednej koicji (mąż-żona, rodzice nieślubnego dziecka). Złożone - z dwóch lub więcej filiacji lub koicji.
Współcześne nazwy relacji rodzinnych wynikają ze stopnia (pierwszy, drugi, trzeci itd.) i linii pokrewieństwa i powinowactwa (prosta - boczna, wstępna - zstępna)
Linia prosta pokrewieństwa
Obejmuje osoby, które od siebie pochodzą (linia wstępna lub zstępna); w praktyce ograniczając się na trzecim stopniu pokrewieństwa (pradziadek, prawnuk). W dalszych stopniach stosuje się przedrostek „pra-" (prapradziadek itd.). W genealogii dalsze stopnie często zapisuje się przy użyciu liczb (np. Dziadek 3. stopnia, pra(3)dziadek itp.)
Linia wstępna - tworzą przodkowie probanta - rodzice, dalej dziadkowie, pradziadkowie itd.
Linię wstępną po ojcu nazywa się także linią „po mieczu" (ojczystą, ze strony ojca, linią patrylinearną), po matce zaś linią „po kądzieli" (macierzystą, ze strony matki, linią matrylinearną).
Linia zstępna - tworzą ją potomkowie probanta, a więc dzieci, wnuki, prawnuki itd.
Linia boczna pokrewieństwa
Najprostszym przykładem tej linii jest rodzeństwo, kuzynostwo i wujostwo, jednak w języku polskim wykształciło się wiele osobnych nazw dla poszczególnych relacji. Tym samym:
Rodzeństwo (brat, siostra) - to dzieci tych samych rodziców lub (w przypadku rodzeństwa przyrodniego) rodzica. Rodzeństwo przyrodnie zatem to dzieci tego samego ojca i różnych matek, lub tej samej matki i różnych ojców (wspólny jeden rodzic + macocha lub ojczym).
Kuzynostwo - to dzieci rodzeństwa rodziców. Tradycyjna nazwa takiej relacji to rodzeństwo cioteczne (po siostrze rodzica) lub stryjeczne (po bracie rodzica).
W przypadku krewnych z różnych pokoleń, stosuje się jednolita nazwę wujostwo. Warto jednak nadmienić, iż nadal funkcjonuje określenie stryjostwo, dla krewnych ze strony ojca, np. stryj i stryjenka (brat ojca i żona stryja), rodzeństwo stryjeczne itd.
Współcześnie jednak, określenia kuzynostwo, wujostwo i stryjostwo najczęściej odnoszą się do konkretnych krewnych i powinowatych, a więc używając określenia wujostwo, mamy na myśli ciocię i jej męża, a nie wszystkich wujków; dla kuzynostwa to kuzyn+żona, stryjostwo to stryj+żona itd.
Linia prosta powinowactwa
Powinowactwo rozszerza rodzinę m.in. o krewnych osoby biorącej ślub z probantem.
Rodzice męża lub żony, to współcześnie teść lub teściowa (dawniej świekr i świekra).
Dla rodziców probanta jego małżonek to zięć lub synowa.
Jeśli współmałżonek probanta posiada z poprzedniego małżeństwa dzieci, to dla probanta jest to pasierb (syn) lub pasierbica (córka), natomiast probant dla dzieci to ojczym (przybrany ojciec) lub macocha (przybrana matka)
Linia boczna powinowactwa
Najprościej ujmując łączy probanta z którymś z krewnych jego małżonka.
Szwagier - brat żony/męża, także mąż siostry.
Szwagierka - siostra męża/żony.
Bratowa - żona brata.
Często zdarza się, iż określenia szwagier/szwagierka, są niewłaściwie używane dla określenia relacji pomiędzy mężami dwóch sióstr, czy żonami dwóch braci. Błędne jest więc nazywanie szwagrem brata bratowej (lub brata szwagra), albo męża szwagierki.
Małżonek kuzyna/kuzynki - to potocznie kuzyn, żona stryja - stryjenka, żona wuja - wujenka.