Człowiek w trakcie rozwoju społecznego nabywa szereg umiejętności i zdolności, które mają wpływ na jego przyszłe życie oraz ułatwiają dokonywanie prawidłowych wyborów.
Czy jednak w praktyce teza taka jest uzasadniona?
Aby zrozumieć mechanizmy, świadczące o naszej sprawności umysłowej, musimy przyjrzeć się obowiązującym koncepcjom psychologicznym, oraz przyjętym stereotypom.
Czym zatem jest owa sprawność umysłowa, zwana inaczej - inteligencją.
Wedle Streylaua "Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka"
Inna, zarazem bardzo ogólna teoria Piegata, mówi że inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów lub zdolność uczenia się.
Faktem jest także to, że inteligencję mierzy się odpowiednimi testami psychologicznymi. Najpopularniejsze obecnie testy pomiarowe to: Test Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS-R) Wechslera czy Test Matryc Revena. Spotykamy się także z wieloma ogólnie dostępnymi i szeroko publikowanymi tzw. psychozabawami, które mają mierzyć „inteligencję”. W praktyce wiarygodność tych testów jest nikła, ze względu na brak odpowiednich wartości psychometrycznych.
Przyglądając się dokładniej konstrukcji testów psychologicznym, nie trudno zauważyć, że mierzą one zazwyczaj zdolności matematyczno – logiczne. Pojawia się zatem pytanie czy poziom tzw. IQ, pozwala przewidzieć to, kto odniesie w życiu sukces? W potocznym rozumowaniu, zapewne wielu odpowie, że i owszem. W praktyce jednak nie ma bezwzględnej gwarancji na tego typu korelację. Oczywiście ze statystycznego punktu widzenia, kiedy rozpatruje się tą kwestię w odniesieniu do dużych grup społecznych, dostrzec można taką zależność. Okazuje się bowiem, że osoby z niższym ilorazem inteligencji, wykonują najczęściej prace podrzędne, osoby które miały wysoki IQ z kolei mogą pochwalić się wysoką pozycja społeczną czy większymi zarobkami.
W podejściu indywidualnym, iloraz inteligencji może w najlepszym przypadku stanowić ok. 20% z całości, która decyduje o ostatecznym sukcesie bądź porażce. Pozostałe 80% jest zależne od całkiem innych zmiennych.
Czym są więc owe zmienne, w tak olbrzymim stopniu oddziaływujące na naszą osobowość? Udzielenie odpowiedzi na to pytanie jest niezmiennie trudne. Można wysunąć jednak pewne, wydaje się bardzo trafne przypuszczenia. Otóż o tym jak potoczy się nasze życie, jakich wyborów dokonamy, jak poradzimy sobie ze stającymi przed nami problemami, może świadczyć zespół cech , zwanych – inteligencją emocjonalną.
Pojęcie inteligencji emocjonalnej jest stosunkowo nowe. Wprowadzono je bowiem do nauk społecznych w latach 90tych XX wieku. Definicja, sformułowana przez dwóch amerykańskich badaczy, brzmi następująco: „Inteligencja emocjonalna to zbiór zdolności umysłowych człowieka, umożliwiających śledzenie własnych i cudzych emocji i uczuć, różnicowanie ich oraz wykorzystywanie uzyskiwanych na tej drodze informacji w kierowaniu swoim myśleniem i działaniem”. Umiejętności te kształtowane są przez całe życie a ich poziomie decyduje wiele czynników zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Wyróżniono trzy podstawowe czynniki wpływające na poziom inteligencji emocjonalnej, Pierwszym z nich jest wykształcenie. Najwyższe wyniki w testach inteligencji emocjonalnej osiągały bowiem osoby z wyższym wykształceniem, najniższe natomiast osoby z wykształceniem podstawowym. Drugi czynnik, wpływający na poziom omawianego zjawiska stanowi płeć. Okazało się, że kobiety uzyskują lepsze wyniki testowe niż mężczyźni. Ostatni czynnik stanowią warunki wychowawczo – środowiskowe oraz emocjonalne stosunki panujące w rodzinie bądź grupie rówieśniczej czy zawodowej. Istotnymi czynnikami mającymi wpływ na inteligencję emocjonalną są także cechy osobowości. Należy wymienić tutaj przede wszystkim empatię, czyli zdolność wczuwania się w przeżycia innych, motywację osiągnięć, poczucie własnej wartości, wytrwałość w dążeniu do celu mimo niepowodzeń, odpowiednią motywację do działania oraz ogólny optymizm.
W ostatnich latach przeprowadzono także szereg ciekawych badań nad inteligencją emocjonalną i jej rolą w psychospołecznym rozwoju jednostki. Porównano np. pozycje społeczną oraz zarobki dziewięćdziesięciu byłych studentów jednej z czołowych amerykańskich uczelni. Okazało się, że ci którzy wykazywali się najlepszymi ocenami, nie osiągnęli znacząco wyższej pozycji społecznej oraz lepszych zarobków niż ich koledzy, którzy w trakcie studiów mieli gorsze oceny. Nie stanowili oni także grupy bardziej zadowolonej z życia czy spełnionej życiowo. Podobne wnioski wyciągnięto przy długotrwałych badaniach nad najlepszymi absolwentami amerykańskich szkół średnich z 1981r. Mimo iż wszyscy z nich znakomicie radzili sobie także w trakcie studiów, to w wieku trzydziestu lat tak naprawdę odnosili umiarkowane sukcesy zawodowe. Jedynie jeden na czterech badanych znalazł się w grupie ludzi odnoszącej najwyższe sukcesy w swojej profesji. Tak więc ostatecznie można wyciągnąć wniosek, że inteligencja teoretyczna, przejawiająca się w postaci bardzo dobrych ocen, w praktyce nie daje żadnej gwarancji na powodzenie w przyszłym, dorosłym życiu. Mimo to wielu z nas ignoruje znaczenie inteligencji emocjonalnej. Przyczynia się się do tego faktu także nasza kultura czy sposób kształcenia uczniów. Stereotypowe myślenie o inteligencji jako zbiorze umiejętności matematyczno-logiczno-werbalnych, może nas zapędzić w ślepy zaułek. Wiele dowodów świadczy o tym, że pewna sprawność emocjonalna, umożliwiająca panowanie nad swoimi emocjami, a także odczytywanie emocji innych ludzi, daje sporą przewagę we wszystkich dziedzinach życia, począwszy od intymnych związków i zadowolenia z życia a skończywszy na pozycji zawodowej, osiągniętej także dzięki specyfice naszej emocjonalności. Osoby, które rozwinęły u siebie w bardzo dobrym stopniu umiejętności emocjonalne, działają o wiele skuteczniej niż te, które nie potrafią nad nimi panować , ograniczając tym samym zdolność trzeźwego myślenia i pełnego skupienia się na pracy.
Podsumowując, pamiętajmy o tym że o naszym losie nie świadczą jedynie czynniki statystycznie mierzalne i łatwe do zinterpretowania. Nasze życie to przede wszystkim repertuar wyuczonych i ciągle na nowo wytwarzanych emocji, oraz umiejętności postrzegania świata i innych ludzi w sposób wieloznaczny i otwarty, dający nadzieję na lepszą przyszłość.
Marcin Kamiński
www.marcinkaminski.eu