Na pytanie czy jest mozliwe zeby Dostojewski wystartowal za pomoca plagiatu pamietnika Tokarzewskiego? moglaby odpowiedziec praca doktorska oparta na polskich i na rosyjskich archiwach. Fiodor Dostojewski (1821-1881) i Szymon Tokarzewski (1821-1890) spotkali sie jako wiezniowie na Syberii i kazdy z nich opisal te doswiadczenia, Tokarzewski prawdopodobnie w 1857 roku, a w 1862 roku ukazala sie ksiazka Dostojewskiego "Zapiski z Domu Umarlwych" w ktorej to ksiazce te same osoby i zdarzenia ale nie ich interpretacja sa opisane w bardzo podobny sposob.
W trojkwartalniku "The Sarmatian Review" z kwietnia 2005 (www.ruf.rice.edu/-sarmatia) jest pierwsze angielskie tlumaczenie Pamietnika Tokarzewskiego, ktorego jedna kopie autor zostawil u studentow Polakow w Moskwie (kopie te mogl znac Dostojewski), a druga kopie autor dal pani Teresie Bulhakowej i ta kopie Tokarzewski otrzymal spowrotem w 1882 roku. Pamietniki te byly wydane pod tytulem "Siedem lat katorgi" (Drugie wydanie: Gebetner i Wolff, Warszawa 1918 - strony przetlumaczone na angielski:137-173 oraz 230-231 pod tytulem "In Siberian Prisons 1846-1857").
Chociaz juz w 1846 roku ukazala sie pierwsza powiesc Dostojewskiego "Biedni Ludzie" i wnet po niej "Sobowtor," autor ten dopiero zablysnal jako wielki pisarz w powiesci "Zapiski z Domu Ludzi Umarlych," ktora to powiesc jest uwazana za przelom w tworczosci i w rozwoju jego talentu literackiego. Czy Dostojewski przedstawil jako swoje opisy Tokarzewskiego? To jest zagadka do rozwiazania. W kazdym razie porzadek zdarzen w czasie czyni to zupenie mozliwem.
Wyjasnienie sprawy czy i w jakim stopniu ksiazka "Siedem lat katorgi" byla podstawa "Zapiskow z Domu Umarlwych" moglo by miec wielkie znaczenie w historii literatury swiatowej. Opis Dostojewskiego w pamietniku Tucharzewskiego zaprzecza teorii jakoby Dostojewski zmienil sie w wiezieniu z rewolucjonisty w reakcjoniste i pokazuje go jako zacieklego nacjonaliste rosyjskiego od chwili jego przyjazdu do wiezienia na Syberrii. Styl i organizacja wspomnien Tokarzewskiego sa bardzo podobne do "Zapiskow Domu Umarlych" i prawdopodobnie byly one napisane wczesniej niz ksiazka Dostojewskieko opisujaca te same zdarzenia, ktorych opis Tokarzewski, w tresci swoich wspomnien, powtarza kilkakrotnie w tekscie napisanym w 1857 roku. Te rzeczy trzeba dokladnie przebadac, i jakis polski doktorant moglby to zrobic w pracy doktorskiej.
Jezeli Dostojewski czytal i uzywal rekopisu wsponien Tucharzewskiego, Polaka przesladowanego i skazanego dwukrotnie na katorge, to mogl zignorowac on jego prawa autorskie, zwlaszcza ze Dostojewski Polakow nienawidzil i nawet powiedzial, ze jezeli plynie w nim kropla krwi polskiej to on chcialby pozbyc sie tej wlasnie kropli krwi. Bylo by dziwnym zbiegiem okolicznosci, jezeli by obaj autorzy bez zajomosci wspomnien drugiego opisaliby w tak bardzo podobny sposob zdarzenia i ludzi bioracych w nich udzial.
Ciekawe jest w opisach osoby Dostojewskiego przez Tokarzewskiego jak Dostojwski mowil w rozmowie z Polakami "My szlachta" i irytowal sie kiedy Tokarzewski mu tlu,maczyl ze w wiezieniu carskim, w katordze, niema szlachty, ale sa tylko ludzie ludzie bez zadnych uprawnien skazani na ciezkie roboty. Tokarzewski napisal ze Dostojewski wygladal na Polaka i mial polskie nazwisko a jednoczesnie byl szowinista rosyjskim, ktory twierdzil w rozmowach w wiezieniu ze wszyskie podbite narody powinny poddawac sie wladzy cara i udawal ze nie zadje sobie sprawy ziemie panstwa polskiego byly przy przylaczone do rosyjskiego imperium droga podboju. Udawal on ze ziemie te nalezaly do Rosji od niepamietrnych czasow. Wobec krytyki, Polakow Dostojewski klocil sie z nimi i wrzeszcal tak glosno ze kryminalisci mowili ze "poltyczni bija sie miedzy soba."
Dostojewski upieral sie ze literatura rosyjska jest byla na bezporownania wyzszym poziomie niz wszystkie inne na swiecie. Jego szowinizm rosyjski byl arogancki i brutalny tak ze wspolwiezniowie Polacy unikali rozmow z nim i podejrzewali go nawet o chorobe umyslowa. Dostojewski byl bardzo nerwowym ichorobliwym czlowiekiem. Wedlug tego co mowil Polakom w wiezieniu opisy rewolucji francuskiej i tworczosc z nia zwiazana podniecily chwilowo jego wyobraznie j nabawily klopotow z ktorych on chcial sie za wszelka cene i jaknajszybciej wydostac. Wspolwiezniowie Polacy unikali z nim rozmow. Dostojewski sluzyl jako szeregowiec w Semipaljatynsku i w czasie Wojny Krymskiej napisal poemat na czesc cara Mikolaja I jako wyzszej polozonego niz bogowie na Olimpie. Tokarzewski uwaza ze Dostojewski mial nadzieje otrzymania zwolnienia z karnej sluzby i moze wynagrodzenia pienieznego, poniewaz byl on slabym czlowiekiem o odpychajacym charakterze. Wygladalo na to ze Dostojewski zostaw aresztowany i skazany z powodow nie godnych respektu w opinii wspolwiezniow skazanych z powodow politycznych.
Kopia pamietnika odzyskana przez Tocharzewskiego po smierci autora byla w posiadaniu kanonika w Katedrze na Wawelu i w niewytlumaczony sposob zniknelo z tej kopii, po smierci knonika, z archiwum, okolo pietnastu stron. Mogly to byc opisy negatywne Dostojewskiego z czasow katorgi. Teraz nie jest wiadomo czy strony te przypadkowo zginely czy tez zostaly usuniete przez agentow carskich? Z tresci wspomnien Tokarzewskiego wynika ze Dostojewski byl leczonjy rtecia co znaczyloby, ze byl chory na syfilisa.
Jest mozliwe ze tematy zwiazane z policja kryminalna w powiesciach Dostojewskiego pochodza z jego wlasnych doswiadczen i obsesji i byc moze pedofilii. Makabryczne sceny tragicznych przezyc i samobojstw zgwalconych dziewczynek znajduja sie wielokrortnie w powiesciach Dostojewskiego. W kazdym razie watek przelomowego dla tworczosci Dostojeweskiego opisu katorgi w "Zapiskach z Domu Umarlych" dokladnie przebadany przez historyka literaturey na podstawie archiwow w Polsce i w Rosji powinien dac odpowiedz na pytanie czy Dostojewski wybil sie na wielkiego pisarz przy pomocy dopuszczenia sie plagiatu wszesniej napisanego pamietnika Tokarzewskiego.
13 kwiecień 2005
Zobacz też
Źródło: Iwo Cyprian Pogonowski