Sobory definiowały doktrynę i praktykę Kościoła.
SOBORY WSPÓŁCZESNE
Definiujące doktrynę i praktykę Kościoła w warunkach współczesności.
21. Sobór Watykański II : AD 1962-1965
Pierwszy sobór powszechny przygotowany bez ścisłego programu: 10 (potem 11) komisji, komisja centralna i 2 sekretariaty od 5 VI 1960 zbierały wyniki ogólnokościelnej ankiety, przyjmując sugestie i opinie oraz opracowując regulamin soboru. W całym Kościele wprowadzono, po raz pierwszy w dziejach, modlitwę w intencji soboru, po raz pierwszy ogłoszono także świętego patrona prac soborowych. Pp. bł. Jan XXIII wyznaczył do tego osobę św. Józefa. Sobór planowany przez pp. Piusa XI i pp. Piusa XII, lecz nie zwołany. Przedstawiony publicznie jako zamysł przez pp. bł. Jana XXIII 25 I i 14 VI 1959 oraz w jego enyklice Ad Petri cathedram (29 VI 1959). Zwołany do Watykanu przez pp. bł. Jana XXIII, zawieszony z powodu jego śmierci, kontynuowany i zakończony przez pp. Pawła VI.
Czas trwania: 11 X 1962 - 3 VI 1963 (pp. bł. Jan XXIII), 22 VI 1963 - 8 XII 1965 (pp. Paweł VI)
Przewodniczenie: Papieże na sesjach publicznych, prezydia 10 wyznaczonych przez pp. kardynałów na kongregacjach generalnych (gremiach dyskusyjnych), wyznaczeni przez pp. pracownicy kurii rzymskiej w komisjach (gremiach redagujących teksty opracowywane przez Ojców soborowych).
Cele: Przedstawienie programu gruntownej odnowy życia religijnego, wyznaczonej zasadami przystosowanej odnowy (aggiornamento) i pogłębienia (approfondimento) w sensie takim, w jakim rozumieli je pp. bł. Jan XXIII i pp. Paweł VI.
Znaczenie: Tematyka uchwał soboru dotyczyła centralnych zagadnień wewnętrznego życia Kościoła i jego stosunku do świata. Uchwały miały charakter teologiczno-doktrynalny i duszpasterski. Interpretacja uchwał soboru podporządkowana jest ściśle nauce przedstawionej w Konstytucji Dogmatycznej o Kościele Lumen gentium. Aktualnie (2005) wciąż trwa, zaledwie rozpoczęty, proces recepcji nauki soboru, która w pierwszych latach po jego zamknięciu została dość powszechnie zignorowana w związku z daleko idącymi skutkami samowolnej i lekceważącej Urząd Nauczycielski interpretacji zasady aggiornamento; odłączenie się niejednolitego ruchu sedewakantystów, z którego do 2005 r. wyłoniło się już ok. 20 osób deklarujących pod różnymi imionami, że są "papieżami prawdziwie katolickimi". Odmawiają oni wszystkim pp. po Piusie XII miana chrześcijan i wskazują na masonerię jako rzeczywistego rządcę Kościoła.
Anticoncilium Neapolitanum : AD 1869
Jedyny w dziejach soborów przypadek, w którym zainteresowanie nie-katolików, niechrześcijan i niewierzących sprawami wewnątrzkościelnymi doprowadziło do wystąpienia w formie zjazdu zorganizowanego jako odpowiedź na zjazd kościelny. Zwołany do Neapolu przez hr. Giuseppe Napoleone Ricciardi (1808-1882) z pomocą Michele Coppino (1822-1901), Giuseppe Garibaldiego (1807-1882) i przyjaciół tego ostatniego z paryskiej loży Les amis de la Patrie należącej do Wielkiego Wschodu Francji. W krótkim czasie rozwiązany przez władze Królestwa Włoch z uwagi na antypaństwowy charakter wystąpień niektórych uczestników. Oficjalnie zbojkotowany przez formujący się wówczas Wielki Wschód Włoch, którego ówczesny wielki mistrz, Ludovico Frapolli, odżegnywał się od każdego projektu popieranego przez Garibaldiego (wówczas honorowego wielkiego mistrza).
Czas trwania: 9 XII - poł. XII 1869.
Przewodniczenie: G. N. Ricciardi.
Cele: Generalna krytyka Soboru Watykańskiego I i Kościoła katolickiego; promocja idei laicko-humanistycznych i rewolucyjnych.
Znaczenie: Kompromitacja tej formy manifestowania krytyki Kościoła;podkreślenie publicznej i wykraczającej poza religijną wspólnotę katolików wagi obrad Soboru Watykańskiego I.
20. Sobór Watykański I : AD 1869-1870
Zwołany przez pp. bł. Piusa IX do prawej, poprzecznej nawy bazyliki św. Piotra w Watykanie, po 10 mies. odroczony bezterminowo w wyniku wojny franc.-pruskiej i likwidacji państwa kościelnego przez państwo włoskie, nie podjęty przez nast. papieży.
Czas trwania: 8 XII 1869 - 20 IX 1870.
Przewodniczenie: Papież.
Cele: Pozytywne sformułowanie dogmatycznych i pastoralnych implikacji dotychczasowych wystąpień Stolicy Ap. przeciwko tzw. błędom współczesności; uzupełnienie uchwał dogmatycznych Soboru Trydenckiego definicją określającą władzę pp. w stosunku do biskupów i wiernych.
Znaczenie: Definicja dogmatu o możliwości poznania istnienia Boga przez rozum na podst. danych otaczającego świata bez pomocy Objawienia zawartego w Piśmie Świętym i Tradycji; definicja dogmatu o nieomylności Kościoła w definiowaniu nauki wiary i moralności (realizowanej w naucz. biskupa Rzymu, o ile mówi ex cathedra, występuje jako nauczyciel wszystkich wiernych, wyraźnie powołuje się na swoją apostolską władzę, określa naukę obowiązującą cały Kościół, a nauka dot. spraw wiary i moralności) – w wyniku ogłoszenia tego dogmatu odłączyły się Kościoły starokatolickie, Prusy weszły na drogę "wojny o kulturę" z katolicyzmem, a Austro-Węgry zerwały stosunki dypl. ze Stolicą Ap.; wzmocnienie autorytetu papieży, którzy po utracie państwa kościelnego zaczęli występować w pierwotnej funkcji autorytetów moralnych, bez wikłania swoich działań w ekono-miczne, geopolityczne i militarne uwarunkowania Patrimonium Sancti Petri.
SOBORY ERY NOWOŻYTNEJ
Poświęcone reformie nie zrealizowanej przez sobory schyłku średniowiecza.
19. Sobór Trydencki : AD 1545-1563
Zwołany przez pp. Pawła III na czerwiec 1536 do Mantui, odłożony, zwołany do Vicenzy na 1 V 1538, lecz zawieszony w maju 1539 z powodu braku uczestników, zwołany ponownie do Trydentu na 3 niedz. przed Wielkanocą 1545 r., otwarty jednak w 3 niedzielę Adwentu, 13 XII 1545 r., przeniesiony do Bolonii 11 III 1547, zawieszony tam 14 IX 1549. Wznowiany jeszcze dwukrotnie w Trydencie przez pp. Juliusza III i pp. Piusa IV, który sobór zamknął.
Czas trwania: 13 XII 1545 - 14 IX 1549 (Paweł III); 1 X 1551 - 28 IX 1552 (Juliusz III); 18 I 1562 - 4 XII 1563 (Pius IV).
Przewodniczenie: Legaci papiescy.
Cele: Reforma Kościoła; zażegnanie rysującego się wskutek braku reform rozłamu religijnego; uwolnienie chrześcijan spod panowania tureckiego.
Znaczenie: Nowe przedstawienie nauki dogmatycznej i moralnej Kościoła w kwestiach wskazanych przez reformę zapoczątkowaną przez Marcina Lutra; reorganizacja kurii rzymskiej, rytu łacińskiego, kalendarza, ustroju i prawa kościelnego, dostosowująca Kościół do czasów nowożytnych.
18. Sobór Laterański V : AD 1512-1517
Zwołany przez pp. Juliusza II, zgodnie z przysięgą złożoną przy wyborze, na 19 IV 1512 do pałacu Laterańskiego, opóźniony ze względu na toczone wojny, kontynuowany bez opóźnień przez pp. Leona X.
Czas trwania: 3 V 1512 - 16 III 1517.
Przewodniczenie: legaci papiescy.
Cele: Potępienie i odrzucenie pseudosoboru zwołanego w Pizie; odwołanie i anulowanie Sankcji Pragmatycznej z Bourges oraz jej skutków; pogodzenie chrześcijańskich władców; obrona wiary przeciw herezjom; reforma Kościoła.
Znaczenie: Potwierdzenie dogmatu o jedyności i indywidualności duszy ludzkiej. Przełom w stosunkach z Francją, utrwalony w odczytanym na soborze konkordacie (1516), który niweczył skutki Sankcji Pragmatycznej; reformy potwierdzające dotychczasowe prawodawstwo nie wystarczyły do zapobieżenia poważnym skutkom powszechnych w Kościele, lecz nie uwzględnionych przez sobór dążeń reformatorskich.
Conciliabulum Pisoianum : AD 1511-1512
Zwołany przez króla Francji, Ludwika XII, w imieniu kardynałów popierających poglądy króla na zakres i źródła jego prerogatyw w Kościele francuskim oraz niezadowolonych z tego, że pp. Juliusz II opóźnia wypełnienie przysięgi złożonej przy wyborze, przewidującej zwołanie soboru. Zwołany na 1 IX 1511, opóźniony o miesiąc, po osądzeniu papieża przeniesiony do Lyonu.
Czas trwania: 1 IX 1511 - pocz. 1512.
Przewodniczenie: Prezydium kardynałów.
Cele: Suspensa i depozycja urzędującego biskupa Rzymu.
Znaczenie: Odpowiedzią na to zgromadzenie było zwołanie Soboru Laterańskiego V.
SOBORY SCHYŁKU ŚREDNIOWIECZA
Poświęcone reformie Kościoła, lecz zdominowane przez kwestię jedności chrześcijaństwa i postulaty koncyliaryzmu.
Pseudosynodus Basileana : AD 1437-1449
Kontynuacja Soboru Bazylejskiego, której uczestnicy nie uznali decyzji pp. Eugeniusza IV o przeniesieniu soboru do Ferrary. Sobór ten tworzyli głównie absolwenci i pracownicy uniwersytetów (duchowieństwo "graduowane").
Czas trwania: 18 IX 1437 - 1449.
Przewodniczenie: Abp Ludwik Aleman, metropolita Arles.
Cele: Osądzenie urzędującego biskupa Rzymu, reforma koncyliarystyczna.
Znaczenie: Suspensa, potępienie i depozycja urzędującego pp. Eugeniusza IV, powołanie i ustanowienie ostatniego w dziejach antypp. Feliksa V; sprowadzenie koncyliaryzmu do permanentnej krytyki Stolicy Ap.; bankructwo polityczne koncyliaryzmu.
17. Sobór Bazylejsko-ferraro-florencko-rzymski : AD 1431-1445
Zwołany przez pp. Marcina V w odpowiedzi na żądania zwolenników nie uznanego dekretu Frequens, nie odwołany przez następcę, pp. Eugeniusza IV, rozwiązany jednak 18 XII 1431, lecz sanowany 15 XII 1433, przeniesiony 18 IX 1437 do Ferrary, tam otwarty 8 I 1438, 10 I 1439 przeniesiony do Florencji z powodu zarazy i problemów finansowych, 22 II 1442 przeniesiony do Rzymu i zakończony w pałacu na Lateranie.
Czas trwania: 23 VII 1431 - 18 IX 1437 (Bazylea); 8 I 1438 - 30 IX 1445 (Ferrara, Florencja, Rzym)
Przewodniczenie: legat papieski, kard. Giovanni Dominici (Bazylea, Ferrara), pp. Eugeniusz IV (Florencja, Rzym).
Cele: Pojednanie chrześcijan, reforma Kościoła.
Znaczenie: Pierwsze gruntowne opracowanie teologicznych różnic pomiędzy Prawosławiem i katolicyzmem; uroczyste potwierdzenie komplementarności Symbolu wiary w wersji wschodniej i zachodniej; sformułowanie zasady równości rytów; potwierdzenie nienaruszalności praw i przywilejów patriarchów wschodnich; nietrwałe unie: z Grekami, z Ormianami, z Maronitami i Nestorianami cypryjskimi, z Koptami Egiptu i Etiopii, z Jakobitami Syrii i Mezopotamii; ugoda z utrakwistami (umiarkowanym skrzydłem ruchu husyckiego), unieważniona przez pp. Piusa II w 1462 r.; przezwyciężenie koncyliaryzmu.
Sobór Paweńsko-sieneński : AD 1423-1424
Zwołany przez pp. Marcina V do Pawii w odpowiedzi na żądania zwolenników nie uznanego dekretu Frequens, wskutek zarazy przeniesiony do Sieny.
Czas trwania: 22 IX 1423 - 18 II 1424.
Przewodniczenie: Legaci papiescy.
Cele: Reforma Kościoła.
Znaczenie: Bezowocne obrady zostały zawieszone przez legatów papieskich; antagonizacja postawy koncyliarystów wskutek arbitralnego zakończenia Soboru decyzją Stolicy Ap.
16. Sobór w Konstancji : AD 1415-1418
Największy zjazd kościelny i polityczny w dziejach. Podzielony na cztery nierówne liczbowo, lecz równe pod względem głosów nacje: Włochy, Niemcy, Francję i Anglię. Uznany za sobór powszechny tylko w tym, co nie uszczuplało praw, godności i prymatu Stolicy Ap. Zwołany przez antypp. Jana XXIII na żądanie króla, później ces., Zygmunta Luksemburczyka i otwarty 5 XI 1414. Po osądzeniu i uwięzieniu antypp. Jana XXIII otwarty jako sobór 5 VII 1415 (na 14 sesji) przez pp. Grzegorza XII, zamknięty przez pp. Marcina V.
Czas trwania: 5 XI 1414 - 5 VII 1415 - 22 IV 1418
Przewodniczenie: Kardynał-Biskup Ostii (od otwarcia przez pp. Grzegorza XII i ogł. jego rezygnacji przez księcia Rimini Carlo Malatestę), pp. Marcin V (od momentu wyboru).
Cele: Przezwyciężenie Wielkiej Schizmy; odniesienie się do nauki Wiklifa i Husa; reforma Kościoła.
Znaczenie: Przezwyciężenie Wielkiej Schizmy Zachodniej; przezwyciężenie zwyczajów narosłych w epoce papieży awiniońskich odn. do obsady stanowisk kościelnych; odłączenie i anihilacja zborów husyckich; pierwsza konfrontacja idei koncyliarnych z porządkiem opartym na prymacie papieskim; pierwsze deklaracje przekonań o koniecznej w Kościele reformie in capitae et in membris, w której duchu wystąpią w XVI w. reformatorzy protestanccy; sformułowanie w nie uznanym dekrecie Sacrosancta synodus zasad, do których bezpośrednio nawiąże w XVII w. ruch gallikański; zaprzepaszczenie zgłoszonej jednostronnie przez Cerkiew Rusi Kijowskiej prośby o unię.
Sobór w Cividale dei Friuli pod Akwileą : AD 1409
Zwołany przez pp. Grzegorza XII na wieść o soborze w Pizie. Nigdy nie zaliczony do soborów powszechnych.
Czas trwania: 6 VI - 6 IX 1409.
Przewodniczenie: Papież.
Cele: Potępienie soboru w Pizie, jego działań i osoby drugiego antypp. Aleksandra V; reforma Kościoła.
Znaczenie: Ogłoszony stanowczy protest przeciwko nowej, trzeciej już, obediencji był przyczyną zwołania Soboru w Konstancji.
Sobór w Pizie : AD 1409
Zwołany przez połączonych przedstawicieli kolegiów kardynalskich obydwu zwalczających się w czasie Wielkiej Schizmy obediencji. Poparty przez uniwersytety, odrzucony przez obediencję rzymską i awiniońską.
Czas trwania: 25 III - VIII 1409.
Przewodniczenie: kard. de Malesset, bp Palestriny, antypp. Aleksander V (ost. 4 sesje).
Cele: Zażegnanie Wielkiej Schizmy przez osądzenie obydwu głów obediencji przez sobór. Po podjętej jednogłośnie w wigilię Bożego Ciała (9 V) decyzji o usunięciu obydwu podmiotów znajdującego się w impasie sporu celem stało się powołanie nowej głowy Kościoła na mocy reguł koncyliaryzmu.
Znaczenie: Wybór (26 VI) kard. Pietro Philargiego na papieża soboru (antypp. Aleksandra V) w opozycji do pp. Grzegorza XII i antypp. Benedykta XIII. Nadanie chaosowi, jaki wywoływała przeciągająca się schizma, nowych, nieprzewidzianych przez nikogo rozmiarów - wprowadzenie trzeciej, obok istniejących dwóch, obediencji.
Sobór w Perpignan : AD 1408-1409
Zwołany przez antypp. Benedykta XIII na wieść o planowanym soborze w Pizie.
Czas trwania: 21 XI 1408 - poł. 1409.
Przewodniczenie: antypapież Benedykt XIII.
Cele: Potępienie planów soboru w Pizie, jego zwołania, działań i osoby drugiego antypp. Aleksandra V.
Znaczenie: Ogłoszony stanowczy protest przeciwko nowej, trzeciej już, obediencji był przyczyną zwołania Soboru w Konstancji.
SOBORY ŚREDNIOWIECZA
Ustalające porządek doktrynalno-prawny, ku któremu skierowała Kościół reforma gregoriańska oraz ogłaszające i rejestrujące ważne porozumienia polityczne zawierane przez biskupów Rzymu.
15. Sobór w Vienne : AD 1311-1312
Ostatni sobór gregoriański. Jedyny sobór na Zachodzie, którego merytoryczną treść zdominowała agenda świeckiego suwerena. Zwołany przez pp. Klemensa V pod presją działań króla Filipa IV Pięknego na 1 X 1310, przełożony na 1 X 1311 ze względu na niezakończone śledztwo w sprawie templariuszy, otwarty dwa tygodnie później.
Czas trwania: 16 X 1311 - 6 V 1312.
Przewodniczenie: Papież.
Cele: rozpatrzenie wyników śledztwa królewskiego przeciwko templariuszom i postępowania kościelnego w sprawie zarzutów wysuniętych przez króla; rozpatrzenie postulatów królewskich w sprawie pamięci pp. Bonifacego VIII; reforma Kościoła.
Znaczenie: obrona templariuszy, zniesionych w końcu odczytanym na soborze rozporządzeniem konsystorialnym samego papieża (22 III 1312), w którym zaznaczono, w zgodzie z wnioskami soboru, że zniesienie nie wynika ze stwierdzonego naruszenia porządku prawa (de iure) lecz z woli i nakazu Stolicy Ap. (per modum provisionis seu ordinationis apostolicae); obrona pamięci pp. Bonifacego VIII; potępienie błędów Beginek i Begardów; wprowadzenie języków orientalnych do kurii papieskiej i programu nauki uniwersyteckiej.
14. Sobór Lioński II : AD 1274
Zwołany przez pp. Grzegorza X.
Czas trwania: 7 - 17 VII 1274.
Przewodniczenie: Papież
Cele: pomoc Ziemi Świętej; zawarcie unii z Kościołem Wschodnim; reforma Kościoła.
Znaczenie: określono zasadnicze reguły konklawe; uchwalono doraźną pomoc z majątku Kościoła dla ostatnich obrońców Ziemi Świętej; unia lyońska, zawarta przez ustną przysięgę wyrzeczenia się schizmy, którą złożyli wysłannicy cesarza Michała VIII Paleologa, nie została poparta przez duchowieństwo na Wschodzie i ostatecznie zerwana w 1282 r.
13. Sobór Lioński I : AD 1245
Planowany przez pp. Grzegorza IX na 1241 r. w Rzymie, zwołany przez pp. Innocentego IV po opuszczeniu Rzymu i osiedleniu się w wolnym mieście Lyonie.
Czas trwania: 28 VI - 17 VII 1245.
Przewodniczenie: Papież.
Cele: Sprawy ujęte przez pp. w metaforze "pięciu ran Chrystusa": sytuacja w Królestwie Jerozolimskim (utrata Jerozolimy); sytuacja cesarstwa łacińskiego w Konstantynopolu; zagrożenie mongolskie; osądzenie cesarza rzymskiego Fryderyka II; sprawy dyscyplinarne.
Znaczenie: sobór podjął kwestie polityczne i dyscyplinarne; skutkiem jednej z nabrzmiałych spraw, dla rozwiązania których został zwołany, było utrwalenie głoszonego wówczas przez obrońców cesarza i używanego do dziś pojęciowego rozróżnienia między "Kościołem" i "papiestwem".
12. Sobór Laterański IV : AD 1215
Pierwszy sobór, który ustanawiał prawa regulujące życie religijne ludzi świeckich. Zwołany przez pp. Innocentego III do pałacu Laterańskiego w Rzymie.
Czas trwania: 11 - 30 XI 1215.
Przewodniczenie: Papież.
Cele: Reforma Kościoła i organizacja nowej wyprawy krzyżowej.
Znaczenie: Uporządkowanie systemu kształcenia, selekcji, obowiązków i dochodów duchowieństwa; reforma kościelnych procedur sądowych i prawa małżeńskiego; termin transsubstantiatio włączony do teologii Eucharystii; cysterski system kapituł generalnych wprowadzony do wszystkich zakonów; zakaz wprowadzania nowych (poza regułami Augustyna, Benedykta i Franciszka) reguł życia zakonnego.
11. Sobór Laterański III : AD 1179
Pierwszy sobór, na który zaproszono delegacje świeckich i przedstawicieli zakonów rycerskich (templariuszy i joannitów). Zwołany przez pp. Aleksandra III do pałacu Laterańskiego w Rzymie.
Czas trwania: 5 - 19 III 1179.
Przewodniczenie: Papież.
Cele: Zakończenie schizmy i naprawa stosunków z cesarzem rzymskim po 17 latach walki Fryderyka I Barbarossy z prawowitymi biskupami Rzymu.
Znaczenie: Ustalenie większości kwalifikowanej (2/3 głosów kardynałów) jako warunku ważności wyboru papieża, przez co ostatecznie ustały walki o biskupstwo Rzymu na tle nieporozumień wyborczych; powołanie szkół katedralnych i parafialnych; potępienie i późniejsza anihilacja albigensów (katarów); odłączenie się zwolenników Piotra Waldo; określenie progów wieku dla osób obejmujących urzędy kościelne.
10. Sobór Laterański II : AD 1139
Zwołany przez pp. Innocentego II do pałacu Laterańskiego w Rzymie.
Czas trwania: 2 - 17 IV 1139.
Przewodniczenie: Papież.
Cele: Przezwyciężenie skutków schizmy Anakleta II; potwierdzenie wszystkich dekretów wydanych od czasów Grzegorza VII.
Znaczenie: Utrwalenie reformy gregoriańskiej; decydujące rozstrzygnięcie kwestii konkubinatu duchownych; likwidacja hiszpańskiej patarii.
9. Sobór Laterański I : AD 1123
Synod rzymski, uznany później na Zachodzie za sobór powszechny, wzorzec dla nastęnych sześciu soborów średniowiecznych. Zwołany przez pp. Kaliksta II do pałacu Laterańskiego w Rzymie.
Czas trwania: 18 - kon. III (prawdop. 27) 1123.
Przewodniczenie: papież.
Cele: Zatwierdzenie konkordatu wormackiego; potwierdzenie i sprecyzowanie środków stosowanych przy wprowadzaniu reformy gregoriańskiej.
Znaczenie: Synteza wskazań reformy gregoriańskiej, mająca swoje przedłużenie w serii następujących po soborze synodów regionalnych; potwierdzenie końca sporów o inwestyturę; kanoniczna ochrona prywatnych dóbr uczestników wypraw krzyżowych.
SOBORY STAROŻYTNOŚCI
Rozstrzygające o podstawowych kwestiach doktryny.
Pseudosynodus Photiana : AD 879-880
Na Wschodzie traktowany jako Sobór Konstantynopolski IV. Na Zachodzie zawsze traktowany jako synod i uznany wyłącznie w zakresie, w którym jego postanowienia nie sprzeciwiały się instrukcjom papieskim. Zwołany przez Focjusza, patriarchę Konstantynopola.
Czas trwania: 16 VIII 879 - 13 III 880.
Przewodniczenie: Focjusz, patriarcha Konstantynopola, cesarz Bazyli I (przedostatnia sesja, prawodawcza).
Cele: Zbadanie prawomocności orzeczeń synodu z 867 r. i synodu lat 869-870 (Soboru Konstantynopolskiego IV); rozpatrzenie instrukcji pp. Jana VIII (na synodzie przedstawiono ich sfałszowaną z polecenia Focjusza wersję).
Znaczenie: Ważne na Wschodzie potępienie Soboru Konstantynopolskiego IV; kanoniczne ugruntowanie zasadniczych zarzutów Focjusza wobec biskupów Rzymu, stanowiące ostatnią z istotnych przesłanek późniejszej Wielkiej Schizmy; apel o doraźną pomoc militarną dla biskupa Rzymu i jego państwa.
8. Sobór Konstantynopolski IV : AD 869-870
Na zachodzie aż do XII wieku traktowany jako "synod ignacjański" i nie zaliczany do soborów powszechnych. Na Wschodzie traktowany zawsze jako synod. Zwołany przez papieża Hadriana II.
Czas trwania: 5 X 869 - 28 II 870.
Przewodniczenie: komisarz cesarski Baanes, cesarz Bazyli I (ostatnia sesja).
Cele: przywrócenie wygnanego po procesie politycznym patriarchy Ignacego na stolicę w Konstantynopolu, depozycja Focjusza, zajmującego miejsce patriarchy (ze wzgl. na nieprawidłowości w wyborze), depoz. wszystkich duchownych przez Focjusza wyświęconych, potępienie błędów dogm. Focjuszowi przypisywanych, depoz. konsekra-tora Focjusza: Grzegorza Azbestasa, metropolity Syrakuz.
Znaczenie: przywrócenie porządku kanonicznego za cenę publicznego upokorzenia większości episkopatu bizantyńskiego; antagonizacja Wschodu i Zachodu w kwestiach jurysdykcyjnych; uroczyste potwierdzenie nauki o jedności duszy ludzkiej.
Niekanoniczny synod konstantynopolski : AD 867
Zwołany przez Focjusza, zajmującego miejsce patriarchy Konstanty-nopola.
Przewodniczenie: Focjusz, zajmujący miejsce patriarchy Konstantynopola.
Cele: Depozycja biskupa Rzymu Mikołaja I z powodu błędów dogmatycznych i nieuzasadnionych pretensji jurysdykcyjnych.
Znaczenie: Pierwsza publiczna aplikacja zarzutów Focjusza wobec Stolicy Apostolskiej, zebranych w Mystagogii o Duchu Świętym i w traktaciePrzeciw tym, którzy twierdzą, że Rzym jest główną siedzibą; schizma focjańska, zak. interwencją rzymską w postaci Soboru Konstanty-nopolskiego IV i całk. zażegnana kanonicznym objęciem patriarchatu przez Focjusza w 878 r.; zdefiniowanie bezpośrednich doktrynalnych przesłanek dla późniejszej Wielkiej Schizmy Wschodniej.
7. Sobór Nicejski II : AD 787
Zwołany przez regentkę, cesarzową Irenę do Nicei, zakończony w Konstantynopolu.
Czas trwania: 24 IX - 28 X 787.
Przewodniczenie: Tarazjusz, patriarcha Konstantynopola.
Cele: Odpowiedź na poglądy ikonoklastów; kwestie dyscyplinarne.
Znaczenie: zdefiniowanie rodzajów kultu sprawowanego przez Kościół, w tym proskynesis, jako logicznej konsekwencji realizmu Wcielenia (obronionego w trakcie sporów chrystologicznych); położenie fundamentu tożsamości kościelnej późniejszego Prawosławia; teologiczna ignorancja Karola Wielkiego i jego kancelarii, wyrażona w Księgach karolińskich skierowanych przeciwko Soborowi Nicejskiemu II, w sposób decydujący określiła i utrwaliła rozłam w Kościele między Wschodem i Zachodem, mimo potępień obrazoburstwa ze strony biskupów Rzymu.
Conciliabulum Constantinopolitanum : AD 754
Zwołany przez ces. Konstantyna V Kopronima do Hiereia k. Chalcedonu, zakończony w Konstantynopolu.
Czas trwania: 10 II - 8 VIII 754.
Przewodniczenie: abp Teodozjusz, metropolita Efezu.
Cele: Teologiczne uzasadnienie ikonoklazmu.
Znaczenie: Dekret synodu stanowił punkt odniesienia dla nauki Soboru Nicejskiego II.
Concilium Quinisextum (Secunda Synodus Trullana) : AD 692
Nie uznany na Zachodzie za sobór powszechny ze względu na prawno-administracyjny i regionalny charakter rozstrzygnięć. Zwołany przez ces. Justyniana II Rinotmeta do sali bankietowej pałacu cesarskiego.
Przewodniczenie: cesarz.
Cele: rozstrzygnięcie problemów prawnych pozostałych po Soborze Konstantynopolskim III.
Znaczenie: Regulacje prawne zawarte w 102 kanonach tego synodu likwidowały na obszarze administracyjnym Cesarstwa Wschodniego skutki trójwiecza podziałów powstałych w wyniku sporów chrystologicznych; ustalona i oficjalnie ogłoszona została lista dotychczasowych sześciu soborów powszechnych; nie uznanie go za sobór powszechny na Zachodzie pogłębiło rysujący się podział; prawodawstwo tego synodu stało się podstawą dla prawa kanonicznego Kościołów Prawosławnych.
6. Sobór Konstantynopolski III : AD 680-681
Zwołany przez ces. Konstansa II Pogonata do sali bankietowej pałacu cesarskiego.
Czas trwania: 7 XI 680 - 17 IX 681.
Przewodniczenie: cesarz, a pod jego nieobecność pełnomocnicy cesarscy, w prezydium zasiadali także delegaci z Rzymu.
Cele: rozpatrzenie twierdzeń monoteletyzmu, będących próbą pojednania stanowisk dogmatycznych katolików i monofizytów, oraz weryfikacja wszystkich patrystycznych źródeł tych twierdzeń.
Znaczenie: Ostateczne zakończenie sporów chrystologicznych; różnica w ocenie potępionej przez sobór niedbałości zm. papieża Honoriusza I pogłębiła rozdźwięki między Wschodem i Zachodem.
5. Sobór Konstantynopolski II : AD 553
Jedyny sobór powszechny merytorycznie przygotowany przez władcę świeckiego; jedyny sobór, który potępił urzędującego biskupa Rzymu. Zwołany przez ces. Justyniana I.
Czas trwania: 5 V - 2 VI 553.
Przewodniczenie: Eutyches, patriarcha Konstantynopola, Apolinary, patriarcha melchicki Aleksandrii, Domnus, patriarcha Antiochii.
Cele: zażegnanie rozłamu między katolikami a monofizytami poprzez krytykę tzw. Trzech rozdziałów tj. osoby i pism Teodora z Mopsuestii, pisma Teodoreta z Cyru przeciwko Cyrylowi i listu Ibasa do Marisa.
Znaczenie: Uprawomocnienie dowodzenia z Tradycji na gruncie teologii; utrzymanie autorytetu Soboru Chalcedońskiego; schizma akwilejska na Zachodzie oparta o krytykę pism posoborowych papieża Wigiliusza, wymuszonych na nim przez cesarza.
4. Sobór Chalcedoński : AD 451
Zwołany przez ces. Marcjana za wiedzą ces. Walentyniana III do Nicei, przeniesiony na przedm. Konstantynopola.
Czas trwania: 1 IX - 31 X 451.
Przewodniczenie: Paschazyn, bp Lilybeum (reprez. bpa Rzymu, św. Leona Wlk). W prezydium zasiadali także nadzorujący porządek obrad komisarze cesarscy, sesji uroczystej, na kt. przyjęto formułę dogm. przewodniczył cesarz.
Cele: rozpatrzenie akt Latrocinium Ephesinum; przyjęcie dogmatycznej formuły o osobie Jezusa Chrystusa; sprawy dyscyplinarne.
Znaczenie: Największy sobór starożytności; rozstrzygnięcie sporów chrystologicznych, odłączające rzesze monofizytów w Egipcie, Etiopii, Syrii i Armenii; potwierdzenie autorytetu synodu w Konstantynopolu w 381 r. jako soboru powszechnego; pozostawienie, na razie w postaci martwej litery, nie uznanego w Rzymie i oprotestowanego kanonu 28, jednego z pretekstów do Wielkiej Schizmy, która odłączyła w 1054 r. cały Wschód od Zachodu.
Latrocinium Ephesinum : AD 449
Zwołany przez ces. Teodozjusza II.
Czas trwania: 8 VIII - poł. VIII 449.
Przewodniczenie: Dioskur, patriarcha Aleksandrii.
Cele: Odwołanie oskarżeń wniesionych przez wieczny synod (stałą radę) patriarchy Konstantynopola przeciwko nauce głoszonej przez archimandrytę Eutychesa.
Znaczenie: W odpowiedzi na wiadomość o zwołaniu tego soboru napisany został List do Flawiana stanowiący syntezę starożytnej teologii Wcielenia.
3. Sobór Efeski : AD 431
Zwołany przez ces. Teodozjusza II
Czas trwania: 22 VI - kon. IX 431
Przewodniczenie: św. Cyryl, patriarcha Aleksandrii (I sesja), legaci papieża św. Celestyna, cesarz (na kończącej sobór konferencji wrześniowej, po aresztowaniu antagonistów: św. Cyryla i Nestoriusza, oraz bpa Memnona z Efezu, gospodarza soboru).
Cele: rozsądzenie sporu między opinią ośrodka antiocheńskiego (mnich Nestoriusz, od 428 r. patriarcha Konstantynopola) a opinią ośrodka aleksandryjskiego o chrystologicznych implikacjach terminu Theotokos; rozeznanie w kwestii praw patriarchatu w Antiochii do jurysdykcji nad Cyprem; potępienie mesalian (euchitów) z Pamfilii; kwestie dyscyplinarne.
Znaczenie: odłączenie kościoła nestoriańskiego, oddziałujacego potem przez stulecia na terenach sięgających do Chin i Malajów, a obecnie, jako Kościół Chaldejski, ponownie katolickiego; decydujący impuls dla rozwoju kultu maryjnego w Kościele; jednoznaczne potwierdzenie powszechnego prymatu następców Piotra.
2. Sobór Konstantynopolski I : AD 381
Synod partykularny, jako jedyny w historii wtórnie zaliczony do soborów powszechnych. Zwołany przez ces. Teodozjusza I za wiedzą ces. Gracjana.
Czas trwania: V 381 - 9 VII 381;
Przewodniczenie: bp Melcjades z Antiochii, po jego śm. bp Grzegorz z Konstantynopola (św. Grzegorz z Nazjanzu), po jego rezygn. z urzędu bp Nektariusz, następca w Konstantynopolu.
Cele: uregulowanie kwestii obsady stolic biskupich; potw. i rozwinięcie symbolu nicejskiego w odp. na poglądy pneumato-machów; odniesienie się do nowych poglądów ariańskich i semi-ariańskich; sprawy dyscyplinarne.
Znaczenie: ostateczne sformułowanie symbolu wiary.
1. Sobór Nicejski I : AD 325
Zwołany przez ces. Konstantyna Wielkiego.
Czas trwania: 25 V - kon. VI 325 r.
Przewodniczenie: bp Eustacjusz z Antiochii lub bp Hozjusz z Kordoby (reprez. bpa Rzymu, Sylwestra) lub bp Aleksander z Aleksandrii.
Cele: rozstrzygnięcie sporów ariańskich; wypracowanie stanowiska w sprawie schizmy melecjańskiej; ustalenie daty święcenia Wielkanocy; kwestie dyscyplinarne.
Znaczenie: terminologia filozoficzna, nieobecna w przekazach Pisma Świętego, została ostatecznie uznana za uprawniony sposób definiowania treści Objawienia.
Źródło: http://stepbystep.republika.pl/