Samochody pancerne Austin

Jedną z bardziej znaczących konstrukcji samochodów pancernych okresu pierwszej wojny światowej był brytyjski Austin.

 

Rozwój samochodów pancernych Austin:

Jedną z bardziej znaczących konstrukcji samochodów pancernych okresu pierwszej wojny światowej był brytyjski Austin. Używany jedynie w niewielkiej ilości przez armię brytyjską, był podstawowym samochodem pancernym carskiej armii rosyjskiej, występując w kilku wersjach. Następnie był najliczniejszym samochodem pancernym rosyjskiej wojny domowej, używanym przez wszystkie strony wojny, w tym w największej ilości przez bolszewików, a następnie armię radziecką. Samochody te były także używane w innych armiach, w tym znacząca ich liczba znalazła się w Wojsku Polskim. Polskie Austiny są opisane dokładniej w II części.

Samochody pancerne Austin produkcji brytyjskiej:

Historia samochodów pancernych Austin rozpoczęła się wkrótce po wybuchu Wielkiej Wojny, w sierpniu 1914, kiedy to z powodu ograniczonych możliwości produkcyjnych własnych fabryk, rosyjski rząd postanowił zakupić za granicą dużą ilość samochodów dla wojska, w tym samochody pancerne. Wysłana w tym celu do Wielkiej Brytanii komisja zakupów nie znalazła jednak żadnej konstrukcji samochodu pancernego spełniającej rosyjskie wymagania, jak pełne opancerzenie od góry i uzbrojenie w karabiny maszynowe w dwóch osobnych wieżach.

Ostatecznie spółka Austin Motor Co. Ltd. w Longbridge, Birmingham, skonstruowała nowy samochód pancerny według rosyjskich wymagań. Zbudowano go na podwoziu samochodu osobowego Colonial z silnikiem o mocy 30 KM i napędem na tylną oś. Uzbrojenie w postaci dwóch karabinów maszynowych było umieszczone w dwóch wieżach umieszczonych obok siebie w poprzek kadłuba. Rząd rosyjski zamówił od razu 48 samochodów, które zostały wyprodukowane do końca 1914 roku. Wersja ta określana jest jako Austin I serii (lub:model 1914). W Rosji ich nazwa zapisywana była (w transkrypcji) jako: Bronieawtomobil (samochód pancerny) "Ostin". Jeden samochód kosztował 1150 ówczesnych funtów szt.

Samochody pierwszej serii miały jednak pewne wady, przede wszystkim cienki pancerz, wrażliwy nawet na pociski karabinów maszynowych. Od razu po przybyciu do Rosji wzmocniono opancerzenie ich wież. Po pierwszych doświadczeniach bojowych, wszystkie samochody zmodernizowano w Fabryce Iżorskiej, wymieniając im całkowicie pancerz na nowe, grubsze płyty. Niektóre z pojazdów otrzymały w jednostkach także pancerne osłony km-ów różnych typów. Jednakże przy wzroście masy z powodu cięższego pancerza ujawnił się kolejny niedostatek Austinów pierwszej serii - przeciążenie silnika i elementów podwozia. Samochód mógł praktycznie jeździć tylko po drogach lub twardym gruncie (odnosiło się to zresztą do wszystkich dalszych kołowych Austinów i większości samochodów pancernych tego okresu, z nielicznymi wyjątkami, jak Jeffery-Popławko). Pomimo tych usterek, samochód został oceniony jako spełniający wymagania i zamówiono dalszą serię ulepszonych Austinów. Inną rzeczą było to, że wszystkie pozostałe importowane samochody pancerne zostały ocenione przez Rosjan jako gorsze (jak Armstrong-Witworth i Renault), lub nawet nie nadające się do służby (jak Sheffield-Simplex i AML). Mając to na uwadze można wywnioskować, że konstrukcja Austina była udana, żeby zyskać uznanie pomimo stwierdzonych wad.

Z powyższych powodów rosyjski rząd zamówił następne 60 ulepszonych samochodów. Samochody te, wyróżniane jako Austin II serii (model 1915) były dostarczane od sierpnia 1915. Były one zbudowane na mocniejszym podwoziu 1,5-tonowej ciężarówki z silnikiem 50 KM. Ich pancerz był grubszy i nie wymagał już wzmocnienia. Dach nad kabiną kierowcy został obniżony i nie ograniczał pola ostrzału karabinów maszynowych, jak w I serii. Nadwozie zostało skrócone, lecz zmiana ta nie była korzystna, gdyż zmniejszono ilość miejsca i zlikwidowano przy tym duże drzwi w tylnej ścianie, pozostawiając do opuszczania pojazdu jedynie drzwi z lewej strony kabiny kierowcy.
 W tym czasie Rosjanie po doświadczeniach bojowych doszli do wniosku o celowości wyposażania samochodów pancernych w drugie, tylne stanowisko kierowcy, ułatwiające jazdę do tyłu. Dlatego też wszystkie pojazdy II serii wkrótce po przybyciu do Rosji zostały ulepszone poprzez dodanie tylnego stanowiska kierowcy. Stanowisko to umieszczono w nowo dodanej tylnej "przybudówce" (trójkątnej w przekroju poprzecznym), wyposażonej ponadto w dodatkowe drzwi. Wszystkie pojazdy wyposażono także w boczne osłony km-ów. Również krawędzie otwieranego daszku nad kierowcą zostały nieco podniesione. Niektóre samochody wyposażono w reflektor na dachu w zamykanej osłonie. Samochody II serii weszły do akcji od listopada 1915.

W sierpniu 1916 rosyjski rząd zamówił kolejne 60 samochodów, znanych jako Austin III serii (model 1917 ?). W modelu tym skorzystano z dotychczasowych doświadczeń bojowych. Samochody te były od początku wyposażone w tylne stanowisko kierowania oraz boczne osłony km-ów. Widoczną zmianą był nowy kształt kadłuba w tylnej części oraz różnice w detalach kabiny kierowcy. Boczne okna zostały zastąpione przez duże szczeliny obserwacyjne z podnoszonymi klapami, przed kierowcą zainstalowano szczeliny ze szkłem kuloodpornym. Widocznym dodatkiem były także pierścienie u szczytu ścian wież. Wszystkie zamówione samochody dostarczono od lutego do lata 1917, lecz większość z nich nie trafiła na front przed rewolucją październikową. Były one natomiast intensywnie używane podczas wojny domowej (większość samochodów tej serii przejęli bolszewicy). 

W 1917 roku rosyjski rząd zamówił jeszcze dalsze 70 ulepszonych samochodów, bazujących na III serii, lecz ze wzmocnionym podwoziem i bliźniaczymi kołami tylnej osi (model 1918). W związku z sytuacją polityczną w Rosji wyprodukowano jedynie niewielką serię, która nie została jednak dostarczona, ale przejęta przez rząd brytyjski. Część z nich została następnie użyta przez armię brytyjską

Poza opisanym modelami produkcyjnymi, istniały także samochody nietypowe, przebudowywane podczas remontów. Czasami pancerne kadłuby uszkodzonych Austinów były montowane w całości na podwoziach innych marek, jak White, Fiat i Packard. Praktyka taka miała miejsce głównie podczas lat wojny domowej 1918-20, kiedy trudniej było zapewnić odpowiedni serwis. Mogło mieć na to wpływ również przeciążenie oryginalnego podwozia pierwszej serii.

 Jedne z podwozi używanych w tym celu to 1,5 - 2t White TBC (lub 3t White TC). Dwa samochody pancerne Austin pierwszej serii na podwoziach White były zdobyte przez polskich żołnierzy w 1920 roku, były one w Polsce znane jako samochody pancerne White (można je precyzyjniej określić jako White-Austin).

Brytyjczycy również zamocowali kadłuby części swoich Austinów III serii na podwoziach Peerless, wyróżniających się większym rozstawem osi (zdjęcia samochodu znajdującego się w muzeum pancernym w Bovington w WarWheels.net).

"Rosyjskie Austiny" (Austin-Putiłow):

Po doświadczeniach bojowych z Austinami angielskiej produkcji, Zakłady Putiłowskie w Petersburgu opracowały własny, ulepszony projekt nadwozia pancernego, z pogrubionym pancerzem. Rozmieszczenie wież po przekątnej pozwoliło zmniejszyć szerokość samochodu. Dzięki dużemu kątowi podniesienia karabiny maszynowe mogły także strzelać do celów powietrznych. Kadłuby konstrukcji Zakładów Putiłowskich miały zostać zamontowane na 60 podwoziach zamówionych w Anglii. Podwozia te były takie same, jak w trzeciej serii Austinów (takie jak w drugiej serii, lecz wyposażone w tylne stanowisko kierowania).

Pierwsze podwozia zostały jednak dostarczone z opóźnieniem, w styczniu 1917. Podczas następnych miesięcy praca nad ich opancerzaniem posuwała się bardzo powoli z powodu chaosu w kraju. Po zarzuceniu projektu zbudowania wszystkich nowych Austinów jako półgąsienicowych (zobacz niżej), pierwsze kilka samochodów zostało skompletowanych na podwoziach kołowych dopiero na początku 1918 roku. W końcu, kiedy montaż został przeniesiony do Fabryki Iżorskiej, od lata 1919 do wiosny 1920 roku zdołano zbudować serię33 samochodów.

Samochody te obecnie znane są jako: Austin-Putiłow (Austin-Putilov - głównie w źródłach zachodnich), oraz Putiłowski Austin lubAustin-Putiłowiec (w Rosji). Warto zanotować, że nazwy takie nie były jednak używane w żadnych dokumentach tamtego okresu, a w latach 1918-21 samochody te były w Rosji nazywane po prostu Russkij Ostin ("Rosyjski Austin").

Jeden z putiłowskich Austinów, nazwany: "Wrag kapitała" - "Wróg kapitału", przetrwał obecnie w muzeum w St. Petersburgu. Jest on znany jako pojazd, z którego miał przemawiać Lenin w kwietniu 1917 - jednakże samochód ten wyprodukowany został dopiero w sierpniu 1919...

Austin-Kegresse:

Dalsze 12 samochodów z nadwoziem projektu Zakładów Putiłowskich zostało ukończonych z półgąsienicowym napędem konstrukcji Kegresse'a - znane są one obecnie jako Austin-Kegresse (lub Austin-Putiłow-Kegresse).

Kiedy kołowe samochody pancerne weszły do służby, okazało się, że ich masa i rodzaj napędu ograniczały ich użycie w praktyce do dróg lub twardego gruntu. Zwłaszcza trudnym było dla tych samochodów poruszanie się w śniegu. Dlatego armia rosyjska zainteresowała się napędem półgąsienicowym, z którym od 1909 eksperymenty prowadził Francuz Adolphe Kegresse - szef carskich garaży. W 1915 roku w napęd taki wyposażono partię ciężarówek Packard, używanych jako ambulansy. W sierpniu 1916 jeden pancerny Austin drugiej serii został eksperymentalnie wyposażony w napęd Kegresse. Próby wypadły pomyślnie, pojazd bardzo dobrze radził sobie w piaszczystym i błotnistym terenie. W rezultacie zamówiono 182 komplety napędu półgąsienicowego. 60 z nich miało zostać zamontowanych na wszystkich nowo budowanych putiłowskich Austinach. Będąc pod wrażeniem wyników prób, carski sztab zdecydował nawet przebudować wszystkie Austiny drugiej serii oraz budować wszystkie nowe samochody pancerne (m.in. Fiat-Iżorski) jako półgąsienicowe, lecz nie zdołano tego dokonać.

Produkcja półgąsienicowych podwozi opóźniała się z powodu rewolucyjnej sytuacji w kraju. Dopiero w 1919 roku Zakłady Putiłowskie skompletowały kilkanaście podwozi. W końcu, jedynie 12 półgąsienicowych podwozi zostało zabudowanych nadwoziami pancernymi putiłowskich Austinów w Zakładach Iżorskich. Część samochodów zbudowano jako kołowe (patrz wyżej), a reszta programu została anulowana z powodu braków części i surowców. Pojazdy te służyły m.in. w odparciu natarcia gen. Judenicza na Piotrogród i w wojnie polsko-radzieckiej.

Unikalne fotografie Austina-Kegresse - na stronie o polskich Austinach

Zastosowanie

W Rosji:

I wojna światowa

Od 21 grudnia 1914 rozpoczęto w rosyjskiej armii formować samodzielne plutony samochodów pancernych("puliemiotnyj awtomobilnyj wzwod", lub w skrócie "awtopuliemiotnyj wzwod" - dosłownie "pluton samochodowy karabinów maszynowych"). Początkowo każdy pluton składał się z 3 pancernych Austinów oraz pojazdów pomocniczych: 4 samochodów osobowych, ciężarówki, samochodu warsztatowego, cysterny i 4 motocykli, w tym jedngo z wózkiem (etat Nr 19). Obsada plutonu wynosiła około 50 żołnierzy. Warto zauważyć, że rosyjskie oddziały pancerne były organizowane z ochotników. Początkowo sformowano osiem plutonów, o numerach: 5 - 12. Od wiosny 1915 formowano nowe plutony według etatu Nr 20, z dwoma Austinami i jednym samochodem pancernym ubrojonym w działo (Garford od maja 1915 lub Lanchester od wiosny 1916). Pierwsze osiem plutonów otrzymało dodatkowy samochód pancerny Garford do trzech Austinów.

Autoplutony były samodzielnymi jednostkami na szczeblu armii. W walce były przydzielane do poszczególnych dywizji lub pułków, w zależności od sytuacji. Większość plutonów była używana w armiach rosyjskich Frontów: Zachodniego i Południowo-Zachodniego, ale kilka plutonów było także w armiach Północnego Frontu i w Armii Kaukazu. W latach 1914-16 sformowano 43 plutony. Wszystkie z nich używały samochodów pancernych Austin przez cały czas istnienia, lub przynajmniej przez pewien okres. Samochody pancerne Austin wszystkich modeli były najliczniejszymi rosyjskimi pojazdami pancernymi. Inne typy samochodów pancernych, jak Armstrong-Witworth i inne mniej typowe, były używane w małych ilościach. Austiny, zwłaszcza od II serii były zresztą najlepszymi z używanych przez Rosjan samochodów pancernych uzbrojonych w karabiny maszynowe.

W 1916 roku stało się widoczne, że sposób użycia samochodów pancernych w pojedynczych plutonach nie jest tak efektywny, jak mógłby być. Szczególnie uwidoczniła to ofensywa Brusiłowa. W konsekwencji, w sierpniu 1916 roku rosyjskie jednostki pancerne zostały przeformowane w 12 dywizjonów pancernych ("broniewyj awtomobilnyj diwizjon", "awtobroniediwizjon"). Jeden dywizjon przypadał na armię (numeracja była taka sama, jak armii). Istniejące plutony włączono do dywizjonów jako sekcje ("otdielienie"), zachowując ich dotychczasową numerację. Poszczególne dywizjony miały różną liczbę sekcji, od 2 do 5. Pojedyncze plutony zostały wciąż zachowane na Kaukazie, natomiast 33. sekcja została włączona do 1. kompanii samochodów pancernych ("1. awtopuliemiotnaja rota", pierwszy rosyjski oddział pancerny), uzupełniając tam samochody pancerne Russo-Bałt. Spośród Austinów I serii, 11 zostało utraconych podczas wojny; brak dokładnych danych co do pozostałych serii.

Wojna domowa w Rosji

Austin III serii "Ataman Bogajewski" z kozackiej Armii Donu, 1919. Czarny trójkąt w żółtym kole był znakiem Armii Donu, biało-niebiesko-czerwona kokarda na przednim pancerzu - sojuszniczych sił "białych" [5]Po komunistycznej Rewolucji Październikowej, armia rosyjska uległa rozkładowi, a Austiny zostały rozrzucone po różnych frontach. Począwszy od lata 1918, samochody pancerne, w tym przede wszystkim Austiny były używane bojowo przez wszystkie główne walczące strony w czasie wojny domowej: bolszewików, "białych", Kozaków, Ukraińców... Najliczniejsza część znalazła się w rękach bolszewików (w tym większość samochodów III serii i wszystkie nowo zbudowane). Inne siły używały niewielkich ilości samochodów przechwyconych na początku wojny domowej lub zdobytych na wrogu. Poza tym, Brytyjczycy przekazali Ochotniczej Armii gen. Denikina 6 nowych Austinów ostatniego modelu 1918 (trzy z nich zostały później zdobyte przez bolszewików).

Samochody pancerne były w tym czasie używane w różnych mniej lub bardziej improwizowanych oddziałach. Od 13 listopada 1918 Sowieci zaczęli formować jednolite "oddziały pancerne" ("awtobroniewyj otriad" - "awtobronieotriad" - ABO). Oddział pancerny składał się z 4 samochodów pancernych: 3 z km-ami i jednego z działem lub km-ami, w dwóch plutonach, oraz 5 ciężarówek, 4 samochodów, cysterny, samochodu warsztatowego i 4 motocykli. Biali formowali swoje samochody głównie w dywizjony pancerne ("broniewyj awtomobilnyj diwizjon"), podobne organizacyjnie do jednostek czasu wojny.

Po wojnie domowej, w 1921 Armia Radziecka posiadała około 16 Austinów I serii, 15 Austinów II serii i 78 Austinów III serii oraz putiłowskich. W Armii Radzieckiej brytyjskie Austiny zostały wycofane do 1931, a putiłowskie Austiny (w tym nieliczne Kegresse) - do 1933. Podawana jest czasami informacja, że część samochodów miała rzekomo po modernizacji przetrwać w służbie jako policyjne lub wojsk granicznych NKWD do 1941 roku, lecz nie wspomina o tym monografia rosyjska (5) ani inne wiarygodne publikacje.

Austin II serii (po lewej) i Austin-Putiłow 1. Armii Konnej Siemiona Budionnego, 15 września 1924. Widoczne są różnice między modelami. Standardowo Austin-Putiłow nie miał przednich błotników

 

W armii brytyjskiej:

Część wyprodukowanych samochodów pancernych Austin III serii model 1918 została przejęta przez brytyjski Tank Corps. 16 z nich zostało wysłanych w maju 1918 do Francji, gdzie posłużyły do sformowania 17. batalionu Korpusu Czołgów - 17th (Armoured Car) Battalion, Tank Corps. Były one uzbrojone we francuskie karabiny maszynowe 8mm Hotchkiss Mle.14. Pierwszy raz zostały użyte w walce 11 czerwca 1918 r. do wsparcia francuskiej piechoty. Jednym z ich większych starć była bitwa o Amiens 8 sierpnia. Po przecišgnięciu ich przez czołgi przez linię okopów, samochody pancerne 17. batalionu ruszyły do działań poza niemieckimi liniami, wypędzając Niemców z wioski Framerville (i przybijając australijską flagę na drzwiach kwatery niemieckiego sztabu). Co najmniej 3 zostały zniszczone podczas działań wojennych. W 1919 roku samochody te zostały użyte przez Brytyjczyków w walkach podczas wojny domowej w Irlandii, być może do 1921.

Co najmniej 20 samochodów wysłano w lutym 1918 nad Morze Kaspijskie w celu ochrony pól naftowych Baku przed Turkami, w składzie brytyjskiego oddziału znanego jako Dunsterforce. Działały tam do listopada, współdziając przeciwko Turkom z "białymi" Rosjanami, a przynajmniej raz także z bolszewikami (!). Jedynie około 8 samochodów było jednak używanych, między innymi z powodu problemów mechanicznych (zwłaszcza z tylnymi osiami).

Następnie, prawdopodobnie w 1919 co najmniej 16 wysłano do Indii, gdzie w 1921 r. były używane w 8. kompanii samochodów pancernych Tank Corps, co najmniej do 1923 roku.

Pewna ilość samochodów była używana przez Brytyjczyków w Iraku, gdzie część została przerobiona na drezyny pancerne, poprzez zamianę kół na koła kolejowe. Samochody takie były sprzęgane po dwa, tyłem do siebie, w celu uniknięcia konieczności jazdy do tyłu na wolniejszym biegu wstecznym (jeden samochód holowal drugi jadąc w jedną stronę i na odwót) - zdjęcie.

Inni użytkownicy:

Niektóre samochody, zdobyte na armii rosyjskiej lub radzieckiej były używane przez armie: niemiecką i austro-węgierską (jeszcze podczas I wojny światowej), następnie polską, estońską i łotewską. Samochody te byly używane także w innych krajach:

• Dwa Austiny II serii i dwa III serii były używane przez niemiecki oddział pancerny "Kokampf" w 1919.
• Dwa Austiny III serii zostały wysłane przez bolszewików w 1918 do pomocy fińskiej gwardii czerwonej i trafiły następnie do wojska fińskiego.
• Estonia w 1919 zdobyła dwa samochody Austin-Putiłow, nazwane następnie "Tasuja" i "Suur Tõll".
• Łotwa posiadała jednego Austina II serii o nazwie "Zemgaleetis", potem "Zemgalietis".
• Jeden Austin III serii był używany w armii rumuńskiej.
• Dwa-trzy samochody używała rewolucyjna armia Mongolii.
• Dwa brytyjskie samochody Austin III serii model 1918 zostały w 1919 r. sprzedane Japonii (co najmniej jedno nadwozie osadzono później na trzyosiowym podwoziu).
• Jeden Austin używany był w Austrii do 1935, jako prawdopodobnie ostatni aktywny pojazd tego typu. 
  
  
• Polska używała do około 20 zdobytych Austinów różnych wersji - zobacz: część II: samochody Austin w Wojsku Polskim

Opis techniczny

Uzbrojenie:

Wszystkie rosyjskie samochody pancerne Austin były uzbrojone w dwa karabiny maszynowe 7,62mm Maxim, chłodzone wodą, umieszczone w dwóch wieżach. Jak można wywnioskować ze zdjęć, używany był model M.1905 - wz.05 (mniej prawdopodobnie: M.1910). Kąt ostrzału w poziomie wynosił około 240° (samochody pierwszej serii) i 300° (od drugiej serii, Austin-Putiłow być może nieco więcej). Zapas amunicji wynosił około 6000 nabojów. Brytyjskie Austiny we Francji były uzbrojone w karabiny maszynowe 8mm Hotchkiss Mle.14 (wz.14) (używane poza Francją być może miały brytyjskie karabiny maszynowe Vickers?).

Kąt ostrzału w pionie karabinów maszynowych Austina-Putiłowa wynosił 80° - mogły one strzelać przeciwko samolotom, po odsunięciu na bok pancernych osłon chroniących wycięcie na karabin maszynowy od góry (widoczne na zdjęciu polskiego Austina-Kegresse). Kąt ostrzału km-ów w innych wersjach był niewielki.
  Austin III serii, Austin-Putiłow i zmodyfikowane samochody wcześniejszych serii miały pancerne osłony luf i chłodnic karabinów maszynowych, w kilku różnych wariantach, typowych dla poszczególnych modeli.

Opancerzenie:

• Oryginalny Austin I serii: nitowane płyty pancerne 3,5 - 4 mm. Po dostarczeniu do Rosji ich pancerz został częściowo wzmocniony - 7 mm wieże.
• Zmodyfikowany Austin I serii: płyty 7 mm (cały samochód).
• Austin II i III serii: płyty 8 mm, na górze 5 mm (?).
• Austin-Putiłow: płyty 7,5 mm, na górze 4 mm (źródła [1,5]);
  - przód - 8 mm, boki - 6-8 mm, dno i góra - 5,5 mm, wieże - 8 mm (źródło [2]);
  - przód - 8 mm, boki - 6 mm, blachy skośne - 5,5 mm, wieże - ok. 7,5 mm (źródło [3]).

 

Według danych rosyjskich, pancerz oryginalnych Austinów I serii był ze stali chromoniklowej i zabezpieczał przed pociskami karabinowymi z dystansu ponad 400 kroków, a pancerz zmodyfikowanych Austinów i Austinów-Putiłow z ponad 75 kroków.

Konstrukcja:

Opis odnosi się przede wszystkim do Austina, niektóre rozbieżności odnośnie innych modeli są zaznaczone. Austin-Kegresse był identyczny jak Austin-Putiłow z wyjątkiem napędu.

Nadwozie - z płyt pancernych, przykręcanych do ramy. Austiny brytyjskiej produkcji miały drzwi jedynie z lewej strony kabiny kierowcy. Pierwsza seria miała także duże dwuskrzydłowe drzwi w tylnej ścianie. Zmodyfikowane samochody II serii otrzymały również drzwi w tylnej trójkątnej "przybudówce". Austin-Putiłow miał drzwi po obu burtach, niesymetrycznie. 

Wszystkie Austiny brytyjskiej produkcji miały duże okno przed kierowcą, osłaniane dwoma płytami pancernymi, otwierajacymi się w górę i w dół, chociaż ich kształty i sposób otwierania różniły się w zależności od wersji (niektóre pojazdy I serii miały tylko jedną większą płytę, otwieraną do góry, wyróżniały się one również większą i pochyloną pod kątem 45° płytą łączącą maskę silnika z pionową otwieraną płytą przed kierowcą). Wszystkie pojazdy miały szczeliny obserwacyjne w płycie przed kierowcą - różniące się w zależności od serii. Austin III serii miał szczeliny obserwacyjne ze szkłem kuloodpornym. Austiny I i II serii miały duże okna boczne, osłaniane opuszczanymi płytami pancernymi, natomiast samochody III serii miały zamiast nich spore szczeliny obserwacyjne.
Austin-Putiłow różnił się inną kompozycją kadłuba i dlatego miał niższe i szersze okno przed kierowcą, zamykane dwudzielnie czterema płytami. Jego kierowca miał także okno po prawej stronie i małe otwory obserwacyjne po prawej i lewej stronie, zamykane klapkami.

Załoga składała się zazwyczaj z 5 członków (dowódca, kierowca, tylny kierowca i dwóch strzelców).

Podwozie - rama prostokątna, zawieszenie na wzdłużnych resorach półeliptycznych. 
Koła - szprychowe drewniane. Brytyjskie Austiny model 1918 miały koła bliźniacze na tylnej osi, wszystkie pozostałe miały koła pojedyncze. Początkowo samochody I serii były wyposażone w dwa komplety kół: pneumatyczne i pełne (masywy). Do boju miały być zakładane pełne koła, drugi komplet mógł być przewożony w specjalnych pojemnikach na dole sponsonów podwieżowych. Później, około 1916 wszystkie pojazdy wyposażono w koła wypełnione rosyjską masą odporną na przebicie ("automasą"). Koła miały rozmiar 920x120 mm (lub 895x135 mm - źródła [1,5]). Niektóre samochody miały montowane okrągłe pancerne osłony na obręczach.
Samochody White (na podwoziu TBC) miały pełne koła (masywy), rozmiar: 38x7" - przód i 40x8" tył (podwójne koła). 

Austin-Kegresse miał z tyłu mechanizm półgąsienicowy. Gąsienice były gumowe o szerokości 35 cm. Długość oporowa gąsienicy wynosiła 2 m. Dodatkowym urządzeniem były rolki na "wąsach" ułatwiające pokonywanie rozpadlin i okopów (samochód mógł jednak przejeżdzać tylko przez okopy szerokości 120-160 cm). Przednie koła były stalowe z gumowymi bandażami. 

Napęd - silniki rzędowe, 4-cylindrowe, 4-suwowe, chłodzone wodą: 
Austin I serii: Austin - moc 30 KM. 
Austin II, III serii, Putiłow: Austin - 50 KM. 
White: White TBC - 22,5 KM, 3690 ccm (lub TC - 29 KM [lub 44 KM?]). 
Skrzynia biegów miała 4 biegi do przodu i jeden do tyłu. Tylna oś była napędzana. Austin-Putiłow, Austin III serii i zmodyfikowane samochody II serii były wyposażone w dodatkowe tylne stanowisko kierowcy z zestawem urządzeń sterowniczych. Hamulce były tylko na tylną oś.

Malowanie:

Rosyjskie Austiny były początkowo malowane standardowo na kolor ciemnooliwkowy. Po 1917 roku niektóre pojazdy były przemalowane na różne sposoby, np. ciemnozielone, zależnie od użytkownika. Radzieckie samochody w okresie 1920-21 były zwykle szare. Od około 1922, radzieckie pojazdy był malowane w dwukolorowy kamuflaż w kolorach: oliwkowozielony i ochra.

Rosyjskie samochody pancerne okresu Pierwszej Wojny Światowej miały zwykle nazwy własne namalowane dużymi białymi literami cyrylicą na sponsonach wież, z przodu na płycie nad kierowcą oraz na tylnej płycie. W późniejszym okresie wojny napisy stały się mniej rzucające w oczy - mniejsze i/lub malowane mniej kontrastowymi kolorami. W lecie 1917 roku na wielu samochodach pojawił się emblemat "oddziałów śmierci" - czaszka z piszczelami (były to oddziały decydujące walczyć do końca pomimo rozkładu armii i kryzysu politycznego w Rosji). Bolszewickie i radzieckie samochody miały często nazwy własne malowane na czerwono, niektóre miały ponadto malowane rewolucyjne hasła (kilka przykładów na stronie o polskich Austinach). Samochody innych użytkowników (ukraińskie, "białych", estońskie, łotewskie) również nosiły malowane nazwy w podobny sposób.

Ochotnicza Armia gen. Denikina używała m.in. Austinów model 1918 o malowanych nazwach: "Zorkij", "Smiełyj", "Moguczij", "Generał Korniłow", "Generał Alieksjejew" i "Generał Markow".
Dońska Armia używała m.in. Austina III serii o nazwie: "Ataman Bogajewskij" i I serii o nazwie: "Miedwiedica".
Ukraińscy Strzelcy Siczowi używali m.in. Austina III serii o nazwie: "Petliura".

 

Modele

Produkowane modele samochodów pancernych Austin. Nazwy w cudzysłowach to oryginalne nazwy zestawów, niespójne z systemem nazewnictwa przyjętym na stronie lub błędne. Jeśli macie komentarze lub uzupełnienia, napiszcie.

1/72 [lub 1/76]:

• Modelkrak (Mka-7202) - Austin I serii - wysokiej jakości model żywiczny (strona dystrybutora).
• Modelkrak (Mka-7203) - "Rosyjski Austin" - wysokiej jakości model żywiczny Austin-Putiłow.
• Extratech (Exm7213) - Austin-Putilov - wysokiej jakości model żywiczny z częściami fototrawionymi.
• Leva (72-B-02) - Austin-Putilov - model żywiczny, średniej jakości
  
  
• Reviresco (AC-1) - "Austin 1914". W rzeczywistości model przedstawia Austina 1918. Wszystkie modele Reviresco są z białego metalu, składające się z kilkunastu części, ale poziom detali jest niski (raczej dla wargamingu)
• Reviresco (AC-2) - "Russia 1939 Austin" - radziecki pojazd w domniemanej konfiguracji z 1939 roku, bazujący na Austinie III serii
• Reviresco (AC-7) - Austin-Putilov
• Reviresco (AC-8) - "Austin Putilov halftrack" - Austin-Kegresse.
• [25mm] Honourable Lead Boiler Suit Company (HLBS) (GW5) - "British Austin" - brytyjski Austin model 1918. Pomimo, że modele HLBS (żywica + metal) są przeznaczone dla "wargamerów", ale skala powinna równać się 1/72, a detale wyglądają na zdjęciach zaskakująco dobrze (może poza zbyt dużymi nitami...) (obecnie niedostępne na stronie producenta)
• [25mm] HLBS (GW5a) - "Russian Austin AC (Maxim turrets)" - Austin III serii.
• [25mm] HLBS (GW16) - "Austin-Putilov Halftrack" - Austin-Kegresse (na oko, całkiem udany)
• [25mm] HLBS (GW17) - Austin-Putilov - Austin-Putiłow.
• [1/76] Cromwell (GW-2) - "Putilov-Austin" - Austin-Putiłow, model żywiczny, dobra jakość

1/35:

• Armo (35022) - Austin-Putiłow - polski model żywiczny wysokiej jakości z częściami fototrawionymi.
• Armo (35030) - Austin-Kegresse - polski model żywiczny wysokiej jakości z częściami fototrawionymi - zobaczcie go na stronie dystrybutora.
• Major Models (M.05) - "Austin 1916" - model z żywicy i białego metalu. W rzeczywistości przedstawia dziwną mieszankę brytyjskiego Austina 1918 (bliźniacze koła, km-y Hotchkiss, itp.) z tylną częścią zmodyfikowanych rosyjskich Austinów II serii (...i kto to wymyślił?)

 

Część II: Samochody Austin w Polskiej Armii

Ta strona jest poświęcona służbie samochodów pancernych Austin w Wojsku Polskim. Rozwój tej konstrukcji, odmiany, opis techniczny, dane i użycie w Rosji i pozostałych krajach są opisane w części pierwszej.

Pociąg pancerny "Związek Broni", 1918:

Pierwszy znany samochód pancerny Austin w polskiej służbie został zdobyty pod Bobrujskiem przez żołnierzy I Korpusu Polskiego generała J. Dowbora-Muśnickiego w lutym 1918 roku (I Korpus Polski był formowany od sierpnia 1917 na Białorusi z Polaków służących w armii rosyjskiej, miał on być użyty po stronie rosyjskiej przeciw Niemcom; po rewolucji, sprowokowany, podjął działania przeciw bolszewikom, następnie został rozbrojony przez Niemców).

 

Zdobyty Austin I serii miał uszkodzone podwozie (brak tylnej osi), więc po umieszczeniu na platformie kolejowej został użyty jako część improwizowanego pociągu pancernego "Związek broni".
 Pociąg ten był sformowany przez Polaków w twierdzy Bobrujsk 10 lutego 1918 roku. Składał się ze zwykłej nieopancerzonej lokomotywy i kilku wagonów osłoniętych workami z piaskiem i częściowo pancernymi tarczami okopowymi. Uzbrojenie pociągu, oprócz dwóch karabinów maszynowych Austina, stanowiła armata polowa 76,2 mm wz.1902 ("trzycalówka") na platformie czołowej i kilka ckm-ów 7,62mm Maxim. Według relacji miał on też 8 moździerzy lub granatników, lecz bez amunicji. Dowódcą i inicjatorem budowy pociągu był por. Stanisław Małagowski (późniejszy dowódca pociągu "Śmiały"). Ochotnicza załoga liczyła co najmniej 35 ludzi.

Podczas pierwszych dziesięciu dni służby pociąg brał udział w kilku potyczkach z bolszewikami. Pierwszą większą akcją był wypad na stację kolejową we wsi Czerwony Brzeg pod Bobrujskiem 21 lutego. Zakończył się on sukcesem. Fotografia została prawdopodobnie zrobiona po tej akcji. W ciągu następnych paru miesięcy pociąg brał udział w dalszych walkach. 10 maja 1918 Korpus skapitulował wobec przeważających sił niemieckich i był to równocześnie koniec kariery bojowej pociągu.

 

 

 

 

 

 

 

Szkic pociągu "Związek Broni" (widok od przodu).

Wojna polsko-radziecka 1919-20:

Więcej samochodów Austin zostało zdobytych przez Polaków podczas wojny polsko-radzieckiej 1919-1921:

Jeden Austin III serii radzieckiego 10. oddziału pancernego (awtobronieotriad - ABO) im. Rewolucji Październikowej został zdobyty w sierpniu 1919 roku podczas walk o Mińsk przez oddziały polskiej 14. Dywizji Piechoty.

Na wiosnę 1920 roku polskie oddziały zdobyły dwa samochody Austin-Kegresse. 21 marca polscy żołnierze 26. Pułku Piechoty bronili przyczółka w mieście Zwiahel (Nowogród Wołyński) przed radziecką 58. Dywizją Strzelców, wspieraną przez samochody pancerne 6. oddziału pancernego dowodzonego przez I. Andrejewa (miał on samochody: "Ukrainiec", "Putiłowiec", "Piterec" i czwarty nieznany). W trakcie boju jeden Austin-Kegresse, o nazwie "Ukrainiec" został trafiony z działa 76,2mm polskiego ciężkiego samochodu pancernego Garford "Dziadek" (z Autoplutonu Pancernego "Dziadek"). Pozostałe dwa samochody wycofały się. Drugi Austin-Kegresse tego oddziału, "Putiłowiec", wpadł następnie w ręce Polaków 26 kwietnia w zdobytym Żytomierzu.

Dawny "Ukrainiec" po naprawieniu był używany bojowo podczas wojny polsko-radzieckiej w Autoplutonie "Dziadek", dawny "Putiłowiec" w Autoplutonie "Zagłoba". Jeden z samochodów otrzymał nazwę "Lis" (prawdopodobnie z plutonu "Zagłoba"). Najprawdopodobniej drugi z samochodów nosił następnie numer 4993 ("Lis" miał prawdopodobnie numer z cyfrą 1). W Polsce samochody te nazywano też "półczołgami". Wycofano je pod koniec lat 20-tych.

Dwa unikalne zdjęcia Austina-Kegresse jako pomnika w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie, zrobione przez Hugo Jaegera w 1939 roku (w październiku?). Na lewym zdjęciu w głębi po lewej widoczna tankietka TK-1 na pomniku. Kliknij żeby powiększyć.

26 kwietnia 1920 w Żytomierzu polskie oddziały zdobyły także Austina III serii. Według relacji, wywołał on spore zamieszanie wśród polskiej piechoty, pojawiając się nagle na ulicy i siekąc dookoła ogniem karabinów maszynowych, lecz następnie w pogoń za nim po mieście, uwieńczoną jego zdobyciem ruszyły dwa polskie samochody pancerne Garford i Peerless. Zdobyty Austin służył z numerem 5302.

 

28 maja 1920 roku żołnierze z 55. Pułku Piechoty 14. Wielkopolskiej DP zdobyli w okolicy Bobrujska samochódAustin-Putiłow. Nosił on radziecką nazwę: "Stieńka Razin" i należał do 1. Oddziału pancernego. Samochód ten wspierał radziecką piechotę, lecz wpadł do rowu i został unieruchomiony, a następnie opuszczony przez załogę. Po zdobyciu samochód, nazwany "Poznańczyk", stał się pierwszym pojazdem nowo utworzonego Wielkopolskiego Plutonu Samochodów Pancernych. Dowódcą samochodu i plutonu został por. Feliks Peto. W lipcu pluton uczestniczył w walkach odwrotowych z Bobrujska i został przesunięty do Warszawy, gdzie w sierpniu został przeformowany w 2. Pluton Samochodów Pancernych.

W czerwcu 1920 roku polscy żołnierze z 14. Wielkopolskiej DP zdobyli samochód pancerny White z nadwoziem Austina I serii, również w okolicy Bobrujska. Po naprawie, w sierpniu 1920 r. samochód włączono do 2. Plutonu Samochodów Pancernych pod nazwą: "Gen. Haller".

 

Szczegóły odnośnie drugiego samochodu pancernego White nie są znane, ale służył on w Wojsku Polskim pod nazwą "Mars", nr 4434. Oba samochody White miały kadłuby Austinów pierwszej serii i zostały wycofane pod koniec lat 20. Na zdjęciach, samochód w drugiej połowie lat 20., z polskim kamuflażem.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cztery samochody pancerne Specjalnego Oddziału Pancernego (tzn. karnego) radzieckiej 12. Armii zdobyto 11 września 1920 r. pod Małorytą w okolicy Kowla (na Białorusi). Prawdopodobnie co najmniej dwa z nich to były Austiny II serii. Były one ostatnią znaną zdobyczą tego typu.

Powyższa lista z pewnością nie jest kompletna. Wiele epizodów bojowych pozostało nieudokumentowanych i szczególnie trudno dotrzeć do nich obecnie. Niektóre zdobyczne samochody były oznaczone jako "niezidentyfikowany typ" i część z nich mogła być Austinami. Niniejsza strona oparta jest głównie na fundamentalnych pracach J. Magnuskiego w tej dziedzinie.

Dalsza służba 1921-1931:

Chociaż znane są tylko niektóre z samochodów, lecz najprawdopodobniej w latach 1919-20 zdobyto do dwudziestu samochodów Austin wszystkich wariantów. Większość z nich została użyta przez polskie wojska w walce. 18 października 1920 roku podpisano rozejm z Rosją Radziecką. Co najmniej 5 samochodów Austin było używanych po wojnie do końca lat dwudziestych (być może w latach dwudziestych wymieniono w nich karabiny maszynowe z 7,62mm Maxim wz.05 lub wz.10 na 7,92mm Maxim wz. 05/s lub wz. 08). Ostatni samochód nr 4432 był używany do szkolenia w Modlinie w 1931 r. Po wycofaniu ze służby, kołowy Austin-Putiłow i Austin-Kegresse zostały wystawione jako pomniki w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych w Modlinie (razem z samochodami Fiat-Iżorski i Peerless) - pozostały one tam do zdobycia Modlina przez Niemców podczas drugiej wojny światowej, ich dalszy los jest nieznany.

Polski Austin-Kegresse jesienią 1921 roku, prawdopodobnie w Poznaniu. Warto zauważyć podniesiony karabin maszynowy i polski wczesny znak rozpoznawczy na burcie.

Malowanie

Początkowo polskie pojazdy nie miały standardowego wzoru malowania. Samochody były na początku w oryginalnych radzieckich lub rosyjskich kolorach (zwykle szary, rzadziej ciemny oliwkowy lub ciemnozielony). Przykładowo, Austin-Putiłow "Poznańczyk", ex-"Stieńka Razin" był szary.

Dopiero po wojnie polsko-radzieckiej, w połowie lat dwudziestych polskie pojazdy otrzymały kilkukolorowy kamuflaż.

Wszystkie lub prawie wszystkie samochody miały nazwy własne, lecz tylko niektóre są znane. Poza wspomnianymi w tekście, jeden z Austinów II serii nosił nazwę "Jasiek" (i w latach 20. kamuflaż).

W 1928 wprowadzono polski znak rozpoznawczy w formie biało-czerwonej tarczy ze skośną linią podziału kolorów, malowany na burtach. Pojawiał się on również wcześniej (zdjęcie z 1921 roku powyżej), lecz w niestandardowej formie. Podczas wojny polsko-radzieckiej polskie samochody nie miały znaków rozpoznawczych.

Polski Austin-Putiłow "Poznańczyk", poprzednia nazwa - "Stieńka Razin". Samochód był w oryginalnym radzieckim szarym malowaniu, z czerwonym napisem cyrylicą: "Stieńka Razin". Po zdobyciu domalowano również czarną nazwę "Poznańczyk" i datę zdobycia. Polska nazwa była namalowana również na pochyłej płycie przed kierowcą. Później (przed sierpniem 1920 ?) pojazd otrzymał białą czaszkę z piszczelami namalowaną na przedniej płycie.

 

Źródła
1. Janusz Magnuski: "Samochody pancerne Wojska Polskiego 1918-1939"; Warszawa 1993
2. Jan Tarczyński: "Pojazdy w Wojsku Polskim - Polish Army vehicles 1918-1939", Pruszków 1995
3. "O Niepodległość i Granice 1914-1921", Editions Spotkania, 1990
6. Leonard Żyrkiewicz: "Samochody pancerne", W.I.N.-W., 1928
AJ - zdjęcia ze zbiorów Adama Jońcy

 

Autor: Michał Derela. Źródło: http://derela.republika.pl . Przedruk dokonany w uzgodnieniu z autorem.

 

Źródło: Michał Derela