Armia macedońska - potęga antycznego świata

Oto krótki artykuł dotyczący narzędzia, dzięki któremu Aleksander Wielki podbił większość antycznego świata, docierając do Indii.

.

Piechota - Król Filip II

Prawdopodobnie już ok. 364/3 r. Filip, jeszcze jako brat króla  rozpoczął tworzenie nowej piechoty. Służyli z reguły chłopi. Żołnierzy uzbrojono na koszt państwa. Każdy z nich otrzymał włócznię o długości 5-6 m zwaną sarissą, krótki miecz (zdaniem niektórych badaczy był to raczej sztylet, służący do dobicia przeciwnika), hełm oraz małą, lekką tarczę.

 W przypadku rozbicia falangi ich szanse na wygranie indywidualnego pojedynku malały do zera.Dlatego zabezpieczeniem przed ewentualnym rozerwaniem szyku było właśnie odpowiednie, utrzymywane na bardzo wysokim poziomie, wyszkolenie tworzących ją żołnierzy. Aby je zapewnić Filip wprowadził w armii system szkoleniowy polegający na częstym organizowaniu ćwiczeń (dziś powiedzielibyśmy poligonu).

W ich skład wchodziły zarówno manewry pododdziałów jak i kilkudziesięcio kilometrowe marsze, podczas których żołnierze byli obładowani pełnym uzbrojeniem jak i zapasami żywności i wszelkim przydatnym sprzętem.

Oprócz pedzetajroj w armii Filipa istniała także formacja piechoty zwana hypaspiści. Jednostka ta najprawdopodobniej była odpowiedzią Filipa na greckich hoplitów. Hypaspista miał więc być żołnierzem, którego uzbrojenie składało się z włóczni o długości ok. 3 m i dużej tarczy. Posiadał też pełne uzbrojenie ochronne hoplity. Według jeszcze innej wersji hypaspista przypominał "hoplitę zreformowanego w duchu peltasty Ifikratesa”, a więc posiadałby lżejsze niż klasyczny hoplita uzbrojenie ochronne, ale dłuższą, mierzącą ok. 3,6 m włócznię.

Obecnie pojawił się nowy pogląd, iż odrębność tej formacji od pozostałych jednostek piechoty macedońskiej wynikała z odmiennego sposobu rekrutacji żołnierzy. Pedzetajrowie to "zwykli" żołnierze rekrutowani na zasadzie terytorialnej, na określony czas (np. jednej kampanii wojennej). Hypaspiści natomiast mieli być żołnierzami zawodowymi, wybieranymi indywidualnie przez króla spośród ogółu ze względu na umiejętności, zasługi oraz dokonania na polu bitwy i stanowili rodzaj gwardii królewskiej oraz elitarnej jednostki wojskowej.

Według tych hipotez zasadnicze uzbrojenie hypaspistów byłoby więc takie same jak pedzetajrów, z wyjątkiem zapewne lepszego uzbrojenia ochronnego. Niemniej jednak zwolennicy tej teorii twierdzą najczęściej, że jako formacja doborowa, pełniąca rolę przybocznego oddziału monarchy, a także z racji wykonywania rozmaitych zadań bojowych, ect. posługiwali się oni również i innym uzbrojeniem. Tak więc znów wracamy właściwie do początku dyskusji nad tym zagadnieniem, choć moim zdaniem jednak najbardziej przekonywujące jest to najnowsze ujęcie.

Podstawową jednostkę taktyczną macedońskiej piechoty walczącą w szyku falangi nazywano syntagmą. W idealnym przypadku liczyła ona 256 żołnierzy, co umożliwiało sformowanie szyku głębokiego na 16 wojowników i również na 16 szerokiego. Filip w praktyce często ustawiał oddziały na głębokość 9-10 szeregów, dzięki czemu mógł rozciągać front swojej armii. Wyższym związkiem taktycznym macedońskiej piechoty była natomiast taxis, która liczyła 1536 żołnierzy, a więc 6 syntagm. Taxis formowano prawdopodobnie na zasadzie terytorialnej, tzn. każdą w innym regionie królestwa.

 

Od lewej : żołnierz jednej z formacji lekkiej piechoty,  pezetairoi oraz hetairoi Hypaspistai

Ogólnie rzecz biorąc od czasów monarchy Filipa w wojsku macedońskim zaszły  radykalne zmiany. Otóż hypaspistów zastąpiono pezetairoi'ami, czyli  żołnierzami rodzimej ciężkiej piechoty.  Uzbrojenie wojska zostało udoskonalone. Ciężka piechota walczyła, trzymając w rękach krótkie włócznie (2 pierwsze rzędy) i 6 metrowe włócznie - sarissy (które trzymały pozostałe rzędy). Wojsko macedońskie za czasów Filipa II było stałą armią regularną. Liczyła 15000 piechoty i 3000 konnicy. W piechocie służyli z reguły chłopi, a w konnicy arystokracja. Kraj podzielony był na 6 okręgów w celu uzupełniania piechoty, a na 16 jazdy. Każdy okręg wystawiał jedną jednostkę piechoty – małą falangę i konnicy – ilę.   Piechota podzielona była na:   - Ciężką - Pezetaroi & Sarissophoi (grec. pezetairoi=pieszy towarzysz, sarissophoi= niosący sarissę). Ciężka piechota składała się z 6 oddziałów – takseis – po 1500 ludzi. Ich zadaniem było wiązanie frontu przeciwnika. W armii pezetairoi byli zdecydowaną większością; na jednego hypaspistę przypadało 8 pezetairów. Ustawiali się na lewo od nich. Za panowania ostatnich królów z dynastii Antygonidów hypaspiści prawdopodobnie przekształcili się w korpus peltastów królewskich.Byli uzbrojeni w sarissy, które tworzyły „jeża” nieubłaganie spychającego wroga do tyłu. przypadało ośmiu  - Lekką  - Lekka piechota składała się z 4 takseis po 1000 ludzi. Pełnili funkcję zaczepna, mieli oni za zadanie poszerzać wyłom w liniach wroga dokonany przez hetajrów. Lekka piechota uzbrojona była w najróżniejszą broń oraz  posiadali lżejsze uzbrojenie. Do tejże formacji wybierano żołnierzy wyróżniających się wzrostem i tężyzną fizyczną, zajmowali oni honorowe miejsce w szyku bitewnym stanowiąc prawe skrzydło. Żołnierzy lekkozbrojnych rekrutowali Macedończycy z dwóch źródeł.

Pierwszym były kontyngenty ludów bałkańskich (najczęściej różnych plemion trackich oraz iliryjskich) dostarczane przez nie w ramach zobowiązań wobec królów Macedońskich. Drugim, głównie jeśli chodzi o łuczników i procarzy byli najemnicy. Jednakże do ich broni są pewne sprzeczności (długość włóczni). Przy tej formacji istnieje rozróżnienie na :

• Peltastów  : Nie jest do końca jasne, jakie uzbrojenie posiadali peltaści macedońscy. Najprawdopodobniej byli to oszczepnicy, jednakże ze względu na różnorodność wykonywanych zadań (od straży przedniej armii i szturmy miast, po wsparcie szyku falangi w walnych bitwach), mogli być uzbrojeni na wzór hoplitów lub walczyć przy użyciu sariss, w zależności od bieżących potrzeb. Ich zadaniem było podtrzymywanie łączności ciężkozbrojnych z jazdą i osłona nacierającej falangi.

• Hypaspiści : (grec. hypaspistai = tarczownik lub niosący tarczę).  Początkowo w nauce nowożytnej sugerowano, że właśnie ta jednostka była odpowiedzią Filipa na greckich hoplitów. Hypaspista miał więc być żołnierzem, którego uzbrojenie składało się z włóczni o długości ok. 3 m i dużej tarczy. Posiadał też pełne uzbrojenie ochronne hoplity. Według jeszcze innej wersji hypaspista przypominał "hoplitę zreformowanego w duchu peltasty Ifikratesa”, a więc posiadałby lżejsze niż klasyczny hoplita uzbrojenie ochronne, ale dłuższą, mierzącą ok. 3,6 m włócznię. Hypaspiści natomiast mieli być żołnierzami zawodowymi, wybieranymi indywidualnie przez króla spośród ogółu ze względu na umiejętności, zasługi oraz dokonania na polu bitwy i stanowili rodzaj gwardii królewskiej oraz elitarnej jednostki wojskowej. Według tych hipotez zasadnicze uzbrojenie hypaspistów byłoby więc takie same jak pedzetajrów, z wyjątkiem zapewne lepszego uzbrojenia ochronnego.

Niemniej jednak zwolennicy tej teorii twierdzą najczęściej, że jako formacja doborowa, pełniąca rolę przybocznego oddziału monarchy, a także z racji wykonywania rozmaitych zadań bojowych, ect. posługiwali się oni również i innym uzbrojeniem. Tworzyli oni w armii macedońskiej najprawdopodobniej rodzaj nielicznej formacji przybocznej przy królu ,spełniającej zadania jego bezpośredniej ochrony oraz funkcje policyjne w obozie. Co do zadań i uzbrojenia tych żołnierzy istnieje dziś wiele sprzecznych opinii, a ślady dyskusji na ten temat pojawiają się już u autorów antycznych.

• Psiloi : Oddziały lekkozbrojnej piechoty, uzbrojone w proce, oszczepy i łuki (szczególnie umiejętność posługiwania się łukiem była charakterystyczna dla Makedonów). Brak jest informacji o formacjach lekkiej piechoty w armii polowej, natomiast z pewnością występowała ona podczas obrony miast. Ich zadaniem było podtrzymywanie łączności ciężkozbrojnych z jazdą i osłona nacierającej falangi.

    Podstawą szyku bojowego była falanga, licząca 16000 – 18000 żołnierzy. Jej głębokość wahała się w granicach 8 – 12 szeregów. Każdy szereg liczył od 1000 do 2000 ludzi. Falanga ciężkiej piechoty Aleksandra Wielkiego składała się z 16384 ludzi, umieszczonych na głębokość 16 szeregów i była podzielona na pododdziały. Na czele każdego z nich stał dowódca. Najmniejszym pododdziałem był lochos liczący 16 żołnierzy stojących jeden za drugim. 16 takich rzędów tworzyło pododdział zwany sintagmą. 16 sintagm tworzyło małą falangę, a 4 małe falangi stanowiły dużą falangę.

Na tym rysunku zostali ukazani Pezetairoi tworzący "jeża"

         Taki podział armii miał bardzo duże znaczenie, ponieważ zwiększał jej możliwości manewrowe. W ten sposób żołnierze z dalszych szeregów mogli brać udział w walce, wysuwając swe długie włócznie przed front bojowy. Wieloletnie szkolenia sprawiały, że falanga macedońska była sprawna ,bardzo manewrowa i doskonale współpracująca z innymi formacjami.

Co ciekawe osobne oddziały macedońskie obsługiwały machiny wojenne i to nie w pracach oblężniczych a na polu walki. Wróg mógł się obawiać gradu kamieni i ciężkich strzał w czasie ataku, miotanych z balist i katapult Osobny korpus inżynieryjny dbał o to ,by twierdze wroga były szybko zdobywane.  Znakomita jak na tamte czasy logistyka ( czyli system zaopatrzenia, wywiad, poczta wojskowa ) oraz personel medyczny z systemem opieki nad rannymi sprawiał ,że armia ta była gotowa na każde wezwanie do walki z wrogami w bardzo krótkim czasie.

 Kawaleria

    Macedonia bardziej ceniła kawalerię, która była zaniedbywana w innych państwach greckich, toteż była dumą tego kraju. Pozostała ona nadal główną, a następnie jedną z dwóch głównych sił uderzeniowych armii. Oddziały jazdy rekrutowano prawdopodobnie tak, jak za czasów Aleksandra na zasadach terytorialnych, jednak dwa z nich (noszące za panowania Perseusza nazwy „Świętych Szwadronów”) były prawdopodobnie jednostkami elitarnymi. Służyli w niej jedynie arystokraci. Jeźdźcy uderzali w szyku trójkątnym ; na jej czele jechał dowódca otoczony przez wojowników posiadających najlepsze zbroje i najlepsze konie. Konnica dzieliła się na :

• Ciężką – hetajrowie (8 il po 300 koni) (grec. hetairoi = towarzysze). Hetajrowie byli rekrutowani z przedstawicieli arystokracji, wśród której umiejętności jeździeckie, duch ofensywy i współzawodnictwa w boju był kultywowany od pokoleń. Nic też dziwnego, że wartość bojowa tych jeźdźców była znana wśród Greków i barbarzyńców. Stanowiła królewską gwardię przyboczną, dowodzoną podczas bitwy bezpośrednio przez króla. Uzbrojenie hetajrów było ciężkie i służyło do zadawanie ciosów. Zdyscyplinowane manewry i szybkość wpływały na ich wielką skuteczność w walce. Efektywność hetajrów jeszcze bardziej wzrosła wraz z umocnieniem się władzy królewskiej Filipa, zdołał on bowiem narzucić im wojskowy rygor i wtłoczyć w karby dyscypliny, kładąc nacisk nie na umiejętności poszczególnych jeźdźców a na ich współdziałanie w ramach całego oddziału. Oprócz indywidualnego szkolenia jednostki hetajrów adaptowały więc i trenowały szyki bojowe podpatrzone u ludów z którymi Macedończycy się potykali, np. Scytów.

    Uzbrojenie hetajra stanowiła włócznia długości ok. 3 m i krótki miecz. Do osłony służył mu solidny pancerz składający się z łuskowatego napierśnika, bądź składające się z napierśnika, z naramiennikami, nakładanego na skórzaną tunikę, okrągłej tarczy, ciężkiego hełmu i nagolenników, w które zaopatrywali się własnymi środkami. Podobny łuskowaty pancerz chronił też głowę i klatkę piersiową jego konia. Na zbroje narzucali płaszcze. Ich uzbrojenie stanowiły włócznie (sarissy – chociaż nie tak długie jak u falangitów, to jednak dłuższe niż u hoplitów lub u triarii) oraz miecze z jednym ostrzem (kopis).

      Za czasów Aleksandra ciężka jazda macedońska (nazywana wtedy hetairami) zorganizowana była w szwadrony liczące 200 wojowników (szwadron królewski – agema liczył 300 jeźdźców). Prawdopodobnie podobna organizacja utrzymała się do czasów ostatnich Antygonidów. Wiemy z przekazów źródłowych, że Perseusz pod Pydną (168 p.n.e.) posiadał w 2 Świętych Szwadronach i 7 Szwadronach Królewskich około 2000 jeźdźców.

• Lekką - prodromoi (16 il), ich zadaniami były : zwiad, aprowizacja i ochrona taborów. Uzbrojona ze wzg. na uzbrojenie ochronne podobnie do hetajrów, lecz chroniona słabszym pancerzem (a przez to szybsza i zwrotniejsza). Lekka konnica była uzbrojona w łuki i krótkie lub długie włócznie (co do broni są pewne nieporozumienia)

         
Ciężkozbrojni kawalerzyści - hetajrowie                         

Szarża kawalerii macedońskiej

Po obdarzeniu przez Aleksandra wszystkich żołnierzy tytułem „towarzyszy” w armii Antygonidów nie występują już hetairoi (konni towarzysze), natomiast ciężka jazda Makedonów nosi nazwę „jazdy królewskiej”. Oddziały jazdy rekrutowano prawdopodobnie tak, jak za czasów Aleksandra na zasadach terytorialnych, jednak dwa z nich (noszące za panowania Perseusza nazwy „Świętych Szwadronów”) były prawdopodobnie jednostkami elitarnymi. Kawalerzyści nosili solidne pancerze, składające się z napierśników, z naramiennikami, nakładanych na skórzane tuniki oraz okrągłe tarcze. Na zbroje narzucali płaszcze. Ich uzbrojenie stanowiły włócznie (sarissy – chociaż nie tak długie jak u falangitów, to jednak dłuższe niż u hoplitów lub u triarii) oraz miecze z jednym ostrzem (kopis). Za czasów Aleksandra ciężka jazda macedońska (nazywana wtedy hetairami) zorganizowana była w szwadrony liczące 200 wojowników (szwadron królewski – agema liczył 300 jeźdźców). Prawdopodobnie podobna organizacja utrzymała się do czasów ostatnich Antygonidów. Wiemy z przekazów źródłowych, że Perseusz pod Pydną (168 p.n.e.) posiadał w 2 Świętych Szwadronach i 7 Szwadronach Królewskich około 2000 jeźdźców.