Autor wyjaśnia na czym polega różnica w różnych typach znaczenia. Co to jest znaczenie konotacyjne i czym różni się od referencyjnego? Ponadto inne informacje z teorii tłumaczeń.
Tekst opracowany przez biuro tłumaczeń IBT. Oryginał w języku angielskim dostępny na https://translationjournal.net/journal/14theory.htm
Ze względu na to, że tłumaczenie jest – przede wszystkim – czynnością mającą na celu przekazywanie znaczenia lub znaczeń danych lingwistycznych dyskursów z jednego języka na inny, a nie pojedynczych słów lub struktur gramatycznych oryginału, powinniśmy baczniej przyjrzeć się najistotniejszym i niedawnym odkryciom w dziedzinie nauki o „znaczeniu”, czyli semantyce. Skoncentrujemy się tutaj na zmianie w podejściu do znaczenia, od znaczenia referencyjnego (czyli słownikowego) do znaczenia kontekstowego lub pragmatycznego. Taka zmiana jest odzwierciedleniem znacznego postępu, szczególnie ważnego w przypadku translacji, oraz odnosi się do komunikacyjnego podejścia do tłumaczenia opartego na rejestrze języka.
Znaczenie danego słowa lub zbioru wyrazów rozumiane jest najlepiej jako udział tego słowa lub frazy w znaczeniu lub funkcji całego zdania lub całej lingwistycznej wypowiedzi w których to słowo lub fraza występują. Znaczenie danego słowa zależne jest nie tylko od zewnętrznych obiektów lub idei do których ten wyraz ma się odnosić ale również od użycia tego słowa lub frazy w określony sposób, w określonym kontekście i w celu uzyskania określonego efektu.
Pierwszy typ znaczenia, tzw. “znaczenie referencyjne”, opisywane jest najczęściej jako znaczenie „słownikowe”, „leksykalne”, „konceptualne” lub „denotacyjne”. Czasami również jako “symbol” jednostki leksykalnej.
Istnieje różnica między znaczeniem pojęciowym, a konotacyjnymi, stylistycznymi, afektywnymi, refleksyjnymi i kolokacyjnymi znaczeniami. Stąd, pięć ostatnich typów znaczenia klasyfikujemy pod jedną, ogólną kategorią znaczenia skojarzonego. Istnieje jasny podział pomiędzy znaczeniem logicznym a leksykalną referencją danego słowa oraz pomiędzy typami znaczenia skojarzonego. Takie semantyczne rozróżnienie między leksykalnym a skojarzonym znaczeniem może przypominać, jeśli weźmiemy pod uwagę literaturę translatorską, rozróżnienie między podejściem semantycznym a komunikatywnym. Powodem takiego podziału jest jednak fakt, że znaczenie konceptualne danego wyrazu jest typem znaczenia które jesteśmy w stanie określić bez pomocy żadnego lingwistycznego lub nie-lingwistycznego kontekstu; podczas gdy inne typy znaczenia (obojętnie czy skojarzone, czy teoretyczne) są ogólnie rzecz biorąc określane z kontekstu danej wypowiedzi. Dlatego też jest to tak istotne jeśli chodzi o same tłumaczenia i teorię tłumaczenia. Najczęściej łatwiej jest znaleźć konceptualne lub logiczne znaczenie danego słowa, taki typ znaczenia nie jest jednak zawsze tym czego szukamy podczas tłumaczenia. Co więcej, często trudną rzeczą jest znalezienie leksykalnego odpowiednika dla danej tłumaczonej jednostki, gdy tłumaczenie dotyczy dwóch zupełnie różnych języków nie mających wspólnej kultury – jak na przykład tłumaczenie z arabskiego na angielski i odwrotnie. Z tego względu nie powinniśmy angażować się w żmudne i raczej bezsensowne poszukiwania leksykalnego odpowiednika gdyż, nawet jeśli owe odpowiedniki wydają się oczywiste, nie muszą okazać się pomocne w tłumaczeniu.
Odróżnianie referencyjnego lub leksykalnego znaczenia słowa od znaczenia które owe słowo nabiera lub odzwierciedla w danym kontekście.
Istnieje różnica między znaczeniem referencyjnym danego słowa oraz znaczeniem kontekstowym tego samego słowa. Przyjmijmy na przykład, że trzy jednostki leksykalne posiadają te same fizyczne znaczenie w świecie rzeczywistości poza lingwistycznej, lecz nie są zamiennie i dowolnie używane w tych samych kontekstach. Słowa “ojciec”, “tatuś” i “tatko” odnoszą się do tego samego, fizycznego obiektu, tj. rodzica płci męskiej. Mimo to, w zależności od sytuacji, różne czynniki mają wpływ na użycie jednego a nie pozostałych dwóch słów. Czynniki te mogą różnić się w zależności od osobowości mówcy lub nadawcy, obecności lub nieobecności rodzica płci męskiej o którym mowa, uczuć nadawcy wobec jego ojca oraz stopnia formalności lub nieformalności między nimi dwoma. W przypadku tłumaczenia niemal niezbędne jest oddanie istoty tych czynników.
Podobna różnica istnieje między referencyjnymi a kontekstualnymi typami znaczenia jednostek leksykalnych i dotyczy użycia różnego nazewnictwa. Rozróżnienie dotyczy odzwierciedlenia danej jednostki leksykalnej oraz jej wartości lub znaczenia stosowanego w określonym kontekście. W tłumaczeniach, tłumacz powinien przekładać komunikacyjną funkcję tekstu źródłowego, a nie jego dosłowne znaczenie. Tłumacz musi więc szukać w języku docelowym odpowiednika mającego taką samą funkcję komunikacyjną i, jeśli chodzi o oficjalną strukturę, nie zwracać uwagi na formalne podobieństwa do oryginału. Innymi słowy, tłumaczenie powinno odbywać się na poziomie języka użytkowego, a nie języka którym posługuje się odbiorca tłumaczonego tekstu. Należy skupiać się na sposobie w jaki dany system lingwistyczny używany jest do rzeczywistego procesu komunikacji, nie na poziomie referencyjnym lub na poziomie formalnej struktury zdania. Przekazywanie efektów stylistycznych zawartych w tekście źródłowym jest celem końcowym i najważniejszym dla tłumacza, „tekst jest pojedynczą jednostką i jako pojedyncza jednostka powinien być traktowany”…