Mało kto wie, że Biblia zawiera szereg ciekawych zaleceń dietetycznych.
W Biblii można znaleźć wiele praktycznych porad, np. na temat funkcjonowania małżeństwa, stosunków międzyludzkich, a także zasad higieny. Są również wskazówki dotyczące zasad bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Jest też cały szereg zaleceń dietetycznych.
Początki
Tam gdzie na początku Biblii znajduje się opis stworzenia, tam też pojawiają się pierwsze wskazówki dietetyczne. Pomijam tutaj kwestię zakazanego owocu. Jest to temat na inną publikację.
Bóg przeznaczył do jedzenia dla nowostworzonych istot (ludzi i zwierząt) wyłącznie rośliny.
I rzekł Bóg: Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem. A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka trawa zielona. I stało się tak. [Rdz 1: 29-30]
Po potopie
Po potopie sytuacja się zmieniła. Żywność roślinna nie była już tak łatwo dostępna jak wcześniej. Jednocześnie świat, który na początku był bardzo dobry [zobacz Rdz 1: 31] uległ zwyrodnieniu. Niektóre zwierzęta zmieniły swoją naturę stając się drapieżnikami. W tych warunkach Bóg dopuścił możliwość spożywania przez ludzi pokarmów mięsnych.
Wszystko, co się porusza i żyje, jest przeznaczone dla was na pokarm, tak jak rośliny zielone, daję wam wszystko. [Rdz 9:3]
Ograniczenia
Okazuje się, że nie wszystko co da się zjeść jest zdrowe i pożyteczne. Biblia w kilku miejscach wskazuje rodzaje pożywienia, którego należy unikać.
Krew
Nie wolno wam tylko jeść mięsa z krwią życia. [Rdz 9:4]
Krew spełnia wiele istotnych zadań, mających na celu podtrzymanie procesów życiowych. Od dawna była uważana za esencję życia. Wśród wielu składników, krew zawiera także różne substancje hormonalne. W normalnych warunkach hormony są wytwarzane przez organizm, aby spełniać zadania niezbędne dla procesów przemiany materii. Ich rolą jest koordynowanie procesów chemicznych organizmu. Niektóre z nich w niektórych sytuacjach działają na mózg, powodując różne reakcje i zachowania (ucieczkę, agresję).
Podczas zabijania zwierząt, na skutek pojawienia się bardzo silnego stresu, organizm ich uwalnia do krwi zestaw hormonów zawierający między innymi duże ilości adrenaliny i także pewien toksyczny hormon zwany hormonem śmierci. Ilość tych hormonów jest tym większa, im bardziej niehumanitarne jest zabijanie. Jednak mimo, że hormony te są toksyczne, to znaleźć można amatorów, którym to odpowiada i nawet potrafią się od nich uzależnić. Działanie tych hormonów na mózg powoduje bojowość, agresję. Proszę zauważyć, że kot, który złapie mysz nie od razu ją zjada. Najpierw się z nią „bawi”. Podobną sytuację można zaobserwować w niektórych krajach wschodniej Azji, gdzie dla szczególnych amatorów rarytasem jest mięso z psa lub kota. Mięso tych zwierząt jest rzekomo tym smaczniejsze, im dłużej zwierzę było przed zabiciem torturowane.
Jednak w pewnych okolicznościach, spożycie tych hormonów może być nawet zabójcze. W odległych czasach były takie przypadki, kiedy wpuszczano wieprzka do zamkniętego pomieszczenia wraz z wygłodniałymi psami. Kiedy psy zrobiły swoje, ściągano ze świniaka krew i robiono z niej skuteczną, śmiertelnie działającą truciznę. Pewnie stąd pochodzi niesława opisanej w „Panu Tadeuszu” „czarnej polewki”.
Biblia zakazuje spożywania krwi, ale nigdzie w Biblii nie ma zakazu lub choćby sugestii, że nie należy przetaczać krwi w celu ratowania życia. Wręcz przeciwnie, wiele tekstów zachęca do tego, aby ratować życie. [zobacz Mk 3:1-5]
Tłuszcz
To jest ustawa wieczysta na wszystkie czasy i na wszystkie pokolenia, we wszystkich waszych siedzibach. Ani tłuszczu, ani krwi jeść nie będziecie! [Kpł 3:17]
Mowa oczywiście o tłuszczu zwierzęcym, który jest niezdrowy między innymi dlatego, że zawiera dużo cholesterolu. Ponadto tkanka tłuszczowa magazynuje toksyny, które zwierzę przyjęło wraz z pożywieniem.
Powyższe stwierdzenie nie dotyczy jednak niektórych morskich, tłustych, „czystych” ryb.
Zwierzęta czyste i nieczyste
11 rozdział księgi Kapłańskiej prezentuje listę tych zwierząt, które nadają się do jedzenia i tych, które się nie nadają.
Następnie Pan powiedział do Mojżesza i Aarona: Tak mówcie do Izraelitów: Oto zwierzęta, które będziecie jeść spośród wszystkich zwierząt, które są na ziemi: Będziecie jedli każde zwierzę czworonożne, które ma rozdzielone kopyta, to jest racice, i które przeżuwa. Ale [następujących zwierząt], mających rozdzielone kopyto i przeżuwających nie będziecie jedli: wielbłąd, ponieważ przeżuwa, ale nie ma rozdzielonego kopyta – będzie dla was nieczysty; świstak, ponieważ przeżuwa, ale nie ma rozdzielonego kopyta – będzie dla was nieczysty; zając, ponieważ przeżuwa, ale nie ma rozdzielonego kopyta – będzie dla was nieczysty; wieprz, ponieważ ma rozdzielone kopyto, ale nie przeżuwa – będzie dla was nieczysty. Nie będziecie jedli ich mięsa ani dotykali ich padliny – są one dla was nieczyste.
Będziecie jedli następujące istoty wodne: wszystkie istoty wodne, w morzach i rzekach, które mają płetwy i łuski, będziecie jedli. Ale każda istota wodna, która nie ma płetw albo łusek w morzach i rzekach spośród wszystkiego, co się roi w wodzie, i spośród wszystkich zwierząt wodnych, będzie dla was obrzydliwością. Będą one dla was obrzydliwością, nie jedzcie ich mięsa i brzydźcie się ich padliną. Wszystkie istoty wodne, które nie mają płetw albo łusek, będą dla was obrzydliwością.
Spośród ptaków będziecie mieli w obrzydzeniu i nie będziecie ich jedli, bo są obrzydliwością, następujące: orzeł, sęp czarny, orzeł morski, wszelkie gatunki kani i sokołów, wszelkie gatunki kruków, struś, sowa, mewa, wszelkie gatunki jastrzębi, puszczyk, kormoran, ibis, łabędź, pelikan, ścierwik, bocian, wszelkie gatunki czapli, dudek i nietoperz.
Wszelkie latające czworonożne owady będą dla was obrzydliwością. Ale będziecie jeść spośród czworonożnych latających owadów tylko te, których [tylne] kończyny wystają ponad nogami [przednimi], aby [mogły] skakać na nich po ziemi. Następujące spośród nich możecie jeść: wszelkie gatunki szarańczy, wszelkie gatunki soleam, wszelkie gatunki chargol i wszelkie gatunki chagab. Wszystkie inne gatunki latających owadów czworonożnych będą dla was obrzydliwością.
Następujące zwierzęta czynią człowieka nieczystym. Każdy, kto dotknie się ich padliny, będzie nieczysty aż do wieczora. Każdy, kto będzie nosić ich padlinę, wypierze ubranie i pozostanie nieczysty aż do wieczora. Każde zwierzę, które ma kopyta, ale nierozdzielone, i nie przeżuwa, będzie nieczyste dla was. Każdy, kto się go dotknie, będzie nieczysty. Każde zwierzę czworonożne, które chodzi opierając się na stopach, będzie nieczyste dla was. Każdy, kto dotknie się jego padliny, będzie nieczysty aż do wieczora. Każdy, kto będzie nosić ich padlinę, wypierze ubranie i pozostanie nieczysty aż do wieczora. To są rzeczy nieczyste dla was!
Spośród małych zwierząt, które poruszają się na ziemi, następujące są nieczyste: kret, mysz i wszelkie gatunki jaszczurek, gekko, żółw, salamandra, skolopendra i kameleon. Te są nieczyste dla was spośród małych zwierząt, które poruszają się na ziemi. Każdy, kto dotknie się ich padliny, będzie nieczysty aż do wieczora.
(…) Jeżeli zdechnie jedno ze zwierząt, które wam służą za pokarm, i ktoś dotknie się tej padliny, będzie nieczysty aż do wieczora. Jeżeli kto zje coś z takiej padliny, to wypierze ubranie i będzie nieczysty aż do wieczora. Także i ten, kto nosi taką padlinę, wypierze ubranie i będzie nieczysty aż do wieczora.
Wszelkie małe zwierzęta, które pełzają po ziemi, są obrzydliwością – nie wolno ich jeść! Cokolwiek pełza na brzuchu, cokolwiek chodzi na czterech nogach i cokolwiek ma wiele nóg spośród małych zwierząt pełzających po ziemi, nie będzie przez was jedzone, bo to jest obrzydliwość. Nie plugawcie siebie samych przez jedzenie wszelkich małych zwierząt pełzających, nie zanieczyszczajcie się przez nie, przez to stalibyście się nieczystymi. Ponieważ Ja jestem Pan, Bóg wasz – uświęćcie się! Bądźcie świętymi, ponieważ Ja jestem święty! Nie będziecie się plugawić małymi zwierzętami, które pełzają po ziemi.(…)
To jest prawo dotyczące zwierząt, ptaków i wszelkich istot żyjących, które poruszają się w wodzie, i wszelkich stworzeń pełzających po ziemi, abyście rozróżniali między tym, co nieczyste, a tym, co czyste, między zwierzętami jadalnymi a tymi, których jeść nie wolno. [Kpł 11:1-47] [zobacz też Pwt 14:3-21]
Warto zauważyć, że Biblia przestrzega przede wszystkim przed padliną, czyli zwierzętami zdechłymi w wyniku choroby. Następnie przestrzega przed spożyciem zwierząt drapieżnych, a zwłaszcza przed padlinożercami. Do znanych padlinożerców zaliczyć należy w pierwszej kolejności świnię. Świnia chętnie zjada np. zdechłego, rozkładającego się szczura. Wśród ryb żywiących się padliną i wszelką zgnilizną znane są węgorz, sum i flądra (nie mają łusek).
Do zwierząt nieczystych zalicza się też zwierzęta roślinożerne takie jak koń, osioł, czy wielbłąd. (Wielbłąd ma, co prawda podwójne kopyta, ale nie wygląda to tak, jak u innych zwierząt parzystokopytnych, u których kształt obu części kopyta wygląda tak jak gdyby jedno było rozcięte na dwa.) Struktura biochemiczna tych zwierząt sprawia, że ich mięso jest niezdrowe. Np. koń jest naturalnym nosicielem bardzo groźnej dla człowieka bakterii tężca. Nieco inaczej ma się sprawa z gryzoniami. Dla przykładu królik poza normalnym pokarmem systematycznie podjada trochę własnego kału. Robi tak, bo musi uzupełniać pewne substancje (witaminy), które pojawiają się w wyniku procesów biochemicznych dopiero w końcówce przewodu pokarmowego, gdzie nie mogą już być wchłonięte przez jelito. Zjadając kał, uzupełnia te braki i jednocześnie trochę podtruwa swój organizm no i w konsekwencji – jak czytamy – jest nieczysty.
Słodycze
W czasach, kiedy tworzone były księgi Biblii cukier był nieznany. Jeszcze 200 lat temu można go było kupić jedynie w małych ilościach w aptece (na receptę). Mimo to Biblia wspomina o słodkościach. Król Salomon napisał:
Znalazłeś miód – tyle zjedz, ile trzeba, byś się objadłszy nie zwrócił. [Prz 25:16]
Gdy z możnym do stołu usiądziesz, pilnie uważaj, co masz przed sobą; nóż sobie przyłóż do gardła, jeśli masz gardło żarłoczne. Nie pożądaj jego przysmaków, bo to pokarm zwodniczy. [Prz 23:1-3]
Powszechnie wiadomo, że główny składnik słodyczy, cukier nie jest dobrym pokarmem. Odżywianie się cukrem, to trochę tak, jak palenie w kominku benzyną zamiast drewnem.
Alkohol
Jest i na temat alkoholu w Biblii wiele tekstów. Oto tylko niektóre z nich:
Popada w nędzę, kto lubi hulanki, nie wzbogaci się, kto lubi oliwę i wino. [Prz 21:17]
Nie patrz na wino, jak się czerwieni, jak pięknie błyszczy w kielichu, jak łatwo płynie [przez gardło]: bo w końcu kąsa jak żmija, swój jad niby wąż wypuszcza; twoje oczy dostrzegą rzeczy dziwne, a serce twe brednie wypowie. Zdajesz się spać na dnie morza lub spoczywać na szczycie masztu. Obili mnie, nic nie poczułem, chłostali, nic nie wiedziałem. Kiedyż się zbudzę? Jeszcze nadal go pragnę... [Prz 23:31-35]
… ani złodzieje, ani chciwi, ani pijacy, ani oszczercy, ani zdziercy nie odziedziczą królestwa Bożego. [I Kor 6:10]
Łączenie pokarmów
W Biblii znajdziemy też ciekawe zalecenie, aby nie łączyć w jednym posiłku pokarmów mlecznych z pokarmami mięsnymi. Jest ono wyrażone w następujący sposób:
… I nie będziesz gotował koźlęcia w mleku jego matki. [Wj 23:19] [zobacz też Wj 34:26 i Pwt 14:21]
Oczywiście, także w tym przypadku okazało się, że przyczyna powyższego zakazu jest związana z troską o nasze zdrowie. Po pierwsze, człowiekowi nie jest potrzebna tak duża dawka białka zwierzęcego na raz. Przede wszystkim jednak stwierdzono, że zawarte w mięsie żelazo blokuje wchłanianie przez układ pokarmowy, zawartego w nabiale wapnia i odwrotnie, zawarty w nabiale wapń blokuje wchłanianie żelaza. Inaczej mówiąc, kosmki ludzkiego jelita nie radzą sobie z jednoczesnym wchłanianiem obu tych potrzebnych naszemu organizmowi minerałów. Niestosowanie się do tego biblijnego zalecenia może więc powodować komplikacje zdrowotne w postaci anemii lub osteoporozy.
Dodam jeszcze uwagę, że najkorzystniejszym sposobem uzupełniania tych minerałów, zwłaszcza wapnia, jest spożywanie jarzyn. Żelazo zawarte w jarzynach jest nieco trudniej przyswajalne niż z mięsa, lecz można to poprawić poprzez lekkie przykwaszenie potrawy; na przykład przez pokropienie sałaty sokiem z cytryny.
Dieta jarska
Najlepsza promocja diety jarskiej jest napisana na początku księgi Daniela:
W trzecim roku panowania króla judzkiego Jojakima przybył król babiloński Nabuchodonozor pod Jerozolimę i oblegał ją. Pan wydał w jego ręce króla judzkiego Jojakima oraz część naczyń domu Bożego, które zabrał do ziemi Szinear do domu swego boga, umieszczając naczynia w skarbcu swego boga. Król polecił następnie Aszfenazowi, przełożonemu swoich dworzan, sprowadzić spośród Izraelitów z rodu królewskiego oraz z możnowładców młodzieńców bez jakiejkolwiek skazy, o pięknym wyglądzie, obeznanych z wszelką mądrością, posiadających wiedzę i obdarzonych rozumem, zdatnych do służby w królewskim pałacu. Zamierzał ich nauczyć pisma i języka chaldejskiego. Król przydzielił im codzienną porcję potraw królewskich i wina, które pijał. Mieli być wychowywani przez trzy lata, by po ich upływie rozpocząć służbę przy królu. Spośród synów judzkich byli wśród nich Daniel, Chananiasz, Miszael i Azariasz. (…) Daniel powziął postanowienie, by się nie kalać potrawami królewskimi ani winem, które król pijał. Poprosił więc nadzorcę służby dworskiej, by nie musiał się kalać. Bóg zaś obdarzył Daniela przychylnością i miłosierdziem nadzorcy służby dworskiej. Nadzorca służby dworskiej powiedział do Daniela: Obawiam się, by mój pan, król, który przydzielił wam pożywienie i napoje, nie ujrzał, że wasze twarze są chudsze niż twarze młodzieńców w waszym wieku i byście nie narazili mojej głowy na niebezpieczeństwo u króla. Daniel zaś powiedział do strażnika, którego ustanowił nadzorca służby dworskiej nad Danielem, Chananiaszem, Miszaelem i Azariaszem: Poddaj sługi twoje dziesięciodniowej próbie: niech nam dają jarzyny do jedzenia i wodę do picia. Wtedy zobaczysz, jak my wyglądamy, a jak wyglądają młodzieńcy jedzący potrawy królewskie i postąpisz ze swoimi sługami według tego, co widziałeś. Przystał na to żądanie i poddał ich dziesięciodniowej próbie. A po upływie dziesięciu dni wygląd ich był lepszy i zdrowszy niż innych młodzieńców, którzy spożywali potrawy królewskie. Strażnik zabierał więc ich potrawy i wino do picia, a podawał im jarzyny. Dał zaś Bóg tym czterem młodzieńcom wiedzę i umiejętność wszelkiego pisma oraz mądrość. Daniel posiadał rozeznanie wszelkich widzeń i snów. Gdy minął okres ustalony przez króla, by ich przedstawić, nadzorca służby dworskiej wprowadził ich przed Nabuchodonozora. Król rozmawiał z nimi, i nie można było znaleźć pośród nich wszystkich nikogo równego Danielowi, Chananiaszowi, Miszaelowi i Azariaszowi. Zaczęli więc sprawować służbę przy królu. We wszystkich sprawach wymagających mądrości i roztropności, jakie przedkładał im król, okazywali się dziesięciokrotnie lepsi niż wszyscy wykładacze snów i wróżbici w całym jego królestwie. [Dn 1:1-20]
Plany na przyszłość
Biblia zapowiada ponowne przyjście Chrystusa i nastanie Królestwa Bożego. Zapowiada również, że na odnowionej ziemi jedynym pożywieniem dla wszystkich będą znowu rośliny i nikt nie będzie nikogo zjadał.
Wtedy wilk zamieszka wraz z barankiem, pantera z koźlęciem razem leżeć będą, cielę i lew paść się będą społem i mały chłopiec będzie je poganiał. Krowa i niedźwiedzica przestawać będą przyjaźnie, młode ich razem będą legały. Lew też jak wół będzie jadał słomę. Niemowlę igrać będzie na norze kobry, dziecko włoży swą rękę do kryjówki żmii. [Iz 11:6-8]
Pomiędzy rynkiem Miasta a rzeką, po obu brzegach, drzewo życia, rodzące dwanaście owoców – wydające swój owoc każdego miesiąca – a liście drzewa /służą/ do leczenia narodów. [Ap 22:2]
Adam Szczepański