Informacja przytłumiona igrzyskami w Wankuwerze
Tylko od wielkiej?
Kopernik - czy to hasło można pisać od małej litery? Przecież to nazwisko wielkiego polskiego astronoma i - niezależnie od jego wielkości w nauce - powinno być pisane od wielkiej litery.
Okazuje się, że można od małej i nie będzie to dla Kopernika żadną ujmą; przeciwnie - kilkaset lat po śmierci wielkiego Polaka, pisownia "kopernik" przyniesie Mu kolejne wyrazy uznania a dla nas jest powodem do jeszcze większej dumy. 7 marca 2010 zostałem mile zaskoczony artykułem "Kopernik nowym pierwiastkiem chemicznym" na znanym portalu (www.wiadomosci24.pl/artykul/128254); otóż nazwiskiem naszego geniusza ochrzczono najcięższy pierwiastek układu okresowego (o liczbie atomowej 112).
Dzięki temu dotarłem do źródła - portal "Nauka w Polsce"; tamże w artykule "Nowy pierwiastek oficjalnie nazwany na cześć Kopernika" (22 lutego 2010) dowiadujemy się, że metal o tymczasowej nazwie "ununbium" (Uub), oficjalnie nosi już nazwę "Copernicium" (zatwierdzoną przez Międzynarodową Unię Chemii Czystej i Stosowanej), która obowiązuje od 537. urodzin astronoma, czyli od 19 lutego 2010.
Sympatyczny gest odkrywców
Pierwiastek 112 został odkryty w 1996 r. przez międzynarodowy zespół naukowców z Niemiec, Finlandii, Rosji i Słowacji, pracujący na akceleratorze ciężkich jonów w Darmstadt (Niemcy). Odkrywcy nowego pierwiastka (pod kierownictwem prof. Sigurda Hofmanna) byli zarazem pomysłodawcami nadania mu nazwy nawiązującej do wielkiego astronoma.
Wikipedia podaje (modyfikacja 9 marca 2010) - "Copernicium (Cn): pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym. Nazwa pierwiastka została oficjalnie zatwierdzona przez IUPAC 19 lutego 2010 roku i pochodzi od nazwiska astronoma Mikołaja Kopernika".
Narodowość to przeżytek?
Wikipedia ma również, a jakże, notkę o wielkim człowieku - "Mikołaj Kopernik (łac. Nicolaus Copernicus Torinensis lub Thorunensis lub Torunensis; ur. 19 lutego 1473 w Toruniu, zm. 24 maja 1543 we Fromborku) - astronom, matematyk, prawnik, ekonomista, strateg, lekarz, astrolog, tłumacz, kanclerz kapituły warmińskiej od 1511, kanonik warmiński, scholastyk wrocławski.
Niestety, nie nazwano Go polskim astronomem, ale pewnie zakładano, że wszyscy czytający po polsku to wiedzą. O, jednak przepraszam, oto 8 marca 2010 zmodyfikowano stronę o Koperniku, dopisując - "19 lutego 2010 roku, w 537 rocznicę narodzin polskiego wybitnego astronoma IUPAC nazwało pierwiastek 112 copernicium", czyli o polskości nadmieniono po ustaleniu chemicznej nazwy dla pierwiastka. Natomiast nadal nie ma oficjalnej polskiej nazwy "kopernik"...
Powołano się na źródło IUPAC , które - choć Kopernika nie nazywa Polakiem - to miejsca związane z oboma skrajnymi datami, przypisuje Polsce (miasto Toruń uroczo zapisując z kreską nad "u" i nie wymieniając - a szkoda, z uwagi na komletność danych - niemieckiej nazwy "Thorn", choć drugie miasto zapisano w dwóch językach) - "Nicolaus Copernicus was born on 19 February 1473, in Torún, Poland and died on 24 May 1543, in Frombork/Frauenburg also in Poland".
Być może nie jest istotna przynależność rozpatrywanej słynnej osoby do konkretnego narodu, choć jeszcze dzisiaj przecież przywiązuje się dużą wagę do tego problemu, choćby podczas igrzysk i mistrzostw, kiedy to dopingowani są państwowi reprezentanci, odgrywane są hymny państwowe, drużyny idą pod państwowymi flagami i prowadzona jest klasyfikacja medalowa wg państw (także encyklopedie eksponują pochodzenie sportowców).
Kopernik w innych językach
Zajrzyjmy do Wikipedii w innych językach... Esperanto - pierwiastek kopernicio i polski astronom Koperniko*; łotewski - kopernikijs i Koperniks, czeski - kopernicium i Koperník, rumuński - coperniciu i Copernic, duński - kopernikium i Kopernikus, estoński - koperniitsium i Kopernik*, włoski - copernicio i Copernico, portugalski - copernício i Copérnico, hiszpański - copernicio i Copérnico.
W innych językach nazwisko naszego astronoma to: angielski, szwedzki, niderlandzki - Copernicus, francuski - Copernic, niemiecki, fiński, norweski - Kopernikus, litewski - Kopernikas*, węgierski - Kopernikusz, baskijski - Koperniko*, chorwacki - Kopernik*, islandzki - Kópernikus*.
Polskojęzyczne dylematy
Co ciekawe, kopernik to pierwiastek stworzony w procesie fuzji jądrowej, który nie występuje w naturze. I jaka ironia losu - kopernik, element mikroświata, rozpada się już po ułamku sekundy, podczas gdy astronom Kopernik zajmował się makroświatem, w którym zwykle czas ma wymiar lat a nawet miliardów lat...
I teraz zaczynają się kłopoty typowe dla Polaków - znowu mamy dość powszechny problem z rzeczownikiem rodzaju męskiego - co z deklinacją wyrazu kopernik? "Nie ma kopernika", czy "koperniku". Gdyby kopernik był jednostką (np. czasu albo długości), to dodatkowo mielibyśmy dualizm dopełniaczowy koperniku/kopernika opisany poniżej ...
Większość substancji, w tym pierwiastków, ma zakończenie -u: boraksu, jodu, koksu, manganu, teflonu (ale... węgla). Kiur (od naszej sławnej noblistki, Marii Skłodowskiej-Curie) jako pierwiastek chemiczny (Cm) - "bez kiuru", ale jako jednostka (a to już nie substancja) aktywności promieniotwórczej (Ci) - "ani jednego kiura". Ile procent Polaków to wie? O, takie ciekawostki powinny być zamieszczane w dyktandach z języka polskiego, choć - oczywiście - trzeba byłoby zmienić formułę takiego sprawdzianu, co jest trudne, bowiem dyktando polega na... dyktowaniu i pisaniu ze słuchu.
Przeglądając tablicę Mendelejewa, można sporządzić listę z dwojakim dopełniaczem w zależności od znaczenia hasła: ajnsztajnu/ajnsztajna (jednostka liczności fotonów) [1], arsenu/Arsena (imię), baru/bara (jednostka ciśnienia), cynku/cynka (donos), europu/europa (waluta, inaczej euro), galu/gala (jednostka przyspieszenia ziemskiego) oraz Gala (mieszkaniec Galii), germanu/Germana, hasu/Hasa (nazwisko polskiego reżysera), meitneru [2]/Meitnera [3], neonu/neona (ryba akwariowa; nazwa auta), neptunu/Neptuna (italski bóg; planeta), noblu/nobla (pot. Nagroda Nobla), plutonu/Plutona (grecki bóg; planeta karłowata), radu/rada (jednostka pochłoniętej dawki promieniowania jonizującego), rentgenu [4] /rentgena (jednostka promieniowania), renu/rena (zwierzę), rutherfordu/rutherforda [5] (jednostka aktywności ciała promieniotwórczego), tantalu/Tantala (syn Zeusa), toru/tora (jednostka ciśnienia), tytanu/tytana (siłacz), uranu/Urana (planeta ), wolframu/Wolframa (imię).
Podjadać kopernik czy kopernika?
Toruń słynie z pierników produkowanych w zakładach "Kopernik", zatem te pyszne toruńskie pierniki to... koperniki, przeto dopełniacz "nie mam już kopernika" oraz biernik "właśnie jem kopernika" (teoretycznie możliwe również "jem kopernik, pomidor, banan", ale kto tak mawia?). Niestety, nasze słowniki, nawet jeśli podają wszystkie deklinacyjne formy, to wg kolejności alfabetycznej (sic!) i zwykle nie wyszczególniają przypadków, zatem użytkownicy nie mogą zorientować się, czy biernik jest mianownikiem, czy dopełniaczem, a to już trąca klasycznym (polskim) bublem! Co na to Federacja Konsumentów?
Komercja? A dlaczegóż by nie?
"Kopernik" powinien poszerzyć asortyment o piernikowy model atomu koperniku, w szczególności zmyślne pierniczki rozmieścić wg położenia elektronów na powłokach w atomie omawianego Cn. Powinny trafić do klientów (a właściwie do ich obszernego obuwia) najpóźniej na mikołajki, czyli na Mikołaja - 6 grudnia 2010!
Obok katarzynek, koperniki powinny być produkowane zarówno w Toruniu, jak również w innych naszych miastach związanych z astronomem. Może należałoby zastrzec nazwę kopernik (jako łakocie), także w innych językach, aby zagraniczne miasta czujące sentyment do wielkiego Polaka, nie nabrały apetytu nie tylko na pierniczki koperniczki (oraz wzorem tangensa i kotangensa - pierniczki kopierniczki), ale i na opisany komercyjny pomysł...
Pierniczki kop(i)erniczki powinny kojarzyć się nam nie tylko z makrokosmosem (od wielu lat), ale i z mikrokosmosem (od niedawna)...
Co na to RJP oraz TMJP?
Łacińska nazwa Copernicium została przyjęta do słowników wielu języków, jednak należałoby przyjąć polską nazwę kopernik i wpisać ją do podręczników, encyklopedii i słowników. Słowniki www.sjp.pl oraz www.encyklopedia.pwn.pl nie mają jeszcze tego hasła, ani nawet łacińskiej nazwy. Należy zatem zmobilizować naszych słownikarzy, aby wpisali do swoich dzieł hasło kopernik z właściwą deklinacją.
* - Kopernika określono jako polskiego astronoma (większość opracowań pomija jego narodowość)
[1] - w nawiasie drugie znaczenie; pierwsze to nazwa pierwiastka
[2] - pierwiastek meitner po polsku powinien nazywać się majtner (p. ajnsztajn oraz kiur - poprawne spolszczenia)
[3] - ojciec pani Lise Meitner, austriackiej fizyk jądrowej; na jej cześć pierwiastek nazwano meitner
[4] - niefortunnie przyjęto roentgen jako nazwę pierwiastka; powinno być rentgen (p. ajnsztajn oraz kiur - niezależnie od znaczenia)
[5] - należy spolszczyć obie nazwy; może rut - rutu/ruta?