Tylko pod krzyżem, tylko pod tym znakiem Polska jest Polską, a Polak Polakiem.(Adam Mickiewicz)
KRZYŻ TO SYMBOL ducha i materii, czterech stron świata, osi świata, nieśmiertelności, życia, zwycięstwa nad śmiercią, potęgi, zdolności twórczej.
KRZYŻ – SYMBOL PATRIOTYZMU: Chrzest Polski, (obraz Jana Matejki); krzyż św. Stanisława; kolumna Zygmunta w Warszawie; jabłko królewskie wyjęte z grobu Anny Jagiellonki; Unia lubelska, (obraz Jana Matejki); Edward Dembowski na czele procesji w Podgórzu; powstańcza mogiła na uroczysku Komotowszczyzna; krzyż - pomnik powstania 1831 i 1863 roku w Rajgrodzie; sztandar powstańczy z 1863 r.; krzyże z doby manifestacji patriotycznych w 1863 r. - biżuteria patriotyczna; krzyż z 23 X 1914 r., wzniesiony przez legionistów 2 batalionu Z. Roklan-Hofbauera, na granicy Galicji i Węgier; krzyż w stoczni Gdańskiej; Pomnik Stoczniowców Gdańskich.
KRZYŻ – SYMBOL PRZEMIJANIA: Na przełomie XIX i XX wieku z inicjatywy Kościoła wznoszono krzyże na wyniosłościach ku uwiecznieniu początku XX wieku. Poza tym krzyże wyszły na ulice miast. Niektóre, jak na przykład w Krakowie przy ul. Rakowickiej zatrzymują przechodnia Mickiewiczowskim wezwaniem:
„Uszło szczęście i dotąd próżno za nim chodzę.
Nie uszło, czeka ciebie na krzyżowej drodze”.
KRZYŻ - SYMBOL ODKUPIENIA: Jezus umarł na krzyżu za grzechy ludzkości. Odkupił tym samym wszystkich ludzi od śmierci. Krzyż stał się symbolem odkupienia, zwycięstwa życia nad śmiercią, zwycięstwa Boga nad szatanem(Biblia, Nowy Testament).
KRZYŻ - SYMBOL BOŻEJ OPIEKI: Kiedy Ganelon ma wyruszyć do Marsyla, cesarza niewiernych, jako poseł, Karol oddaje go w opiekę Boga, błogosławiąc go znakiem krzyża: "Panie - rzekł Ganelon - puść mnie już! Skoro mi trzeba iść, nie mam się co ociągać!" A król rzekł: "Idź z woli Jezusa i mojej!" Prawicą rozgrzeszył go i przeżegnał znakiem krzyża świętego. Po czym dał mu laskę i pismo" (Pieśń o Rolandzie).
KRZYŻ - ZNAK CHRZEŚCIJANINA: Arcybiskup Turpin żegna znakiem krzyża poległych rycerzy chrześcijańskich, Francuzów: "Roland znów wraca; znowu idzie szukać na polach. Odnajduje swego druha, Oliwiera. Przyciska go do piersi, obejmując ciasno. Jak może, wraca do arcybiskupa. Kładzie Oliwiera na tarczy wpodle innych; arcybiskup rozgrzeszył ich i przeżegnał znakiem krzyża". W tym miejscu warto dodać, że rękojeści rycerskich mieczy miały kształt krzyża.
KRZYŻ - SYMBOL ODDANIA SIĘ W OPIEKĘ BOGA: Oto jak przygotowuje się do ostatecznej rozprawy z poganami sam cesarz Karol: "Cesarz zsiada z konia. Na zielonej murawie położył się twarzą do ziemi. Obraca lica ku wschodzącemu słońcu i z całego serca wzywa Boga: «Ojcze prawdziwy, broń mnie w tym dniu dzisiejszym, ty, któryś ocalił Jonasza i wydobył go z brzucha wieloryba; ty, któryś oszczędził króla Niniwy i oswobodził Daniela ze straszliwej męczarni w jamie, gdzie był wśród lwów, ty, któryś ocalił troje dzieci w piecu gorejącym! Niechaj w dniu dzisiejszym miłość twoja będzie mi ku pomocy! Przez twoją łaskę, jeśli ci się tak spodoba, dozwól mi pomścić mego siostrzana, Rolanda!» Tak pomodliwszy się, stanął na nogi i uczynił potężny znak krzyża świętego".
KRZYŻ - SYMBOL MĘKI: Lament świętokrzyski - Krzyż oznacza mękę nie tylko dla Chrystusa, ale i dla Jego Matki. Utwór jest pełen matczynej rozpaczy, bólu, bezradności matki, której zabito syna.
KRZYŻ POLSKI - "CHRYSTUSA NARODÓW" - SYMBOL MĘCZEŃSTWA NARODOWEGO: Dziady cz. III A. Mickiewicz - w scenie Widzenie Księdza Piotra opisana została scena śmierci Polski, której zadaniem jest odkupienie całej Europy spod władzy tyranów:
"Nie! lud wycierpi. - Widzę ten motłoch - tyrany,
Zbójce - biegą - porwali - mój Naród związany
Cała Europa wlecze, nad nim się urąga -
«Na trybunał!» - Tam zgraja niewinnego wciąga.
Na trybunale gęby, bez serc, bez rąk: sędzie -To jego sędzie!
Krzyczą: «Gal, Gal sądzić będzie!»
Gal w nim winy nie znalazł i - umywa ręce,
A króle krzyczą: «Potęp i wydaj go męce;
Krew jego spadnie na nas i na syny nasze;
Krzyżuj syna Maryi, wypuść Barabasze;
Ukrzyżuj - on cesarza koronę znieważa,
Ukrzyżuj - bo powiemy, żeś ty wróg cesarza».
Gal wydał - już porwali - już niewinne skronie
Zakrwawione, w szyderskiej, cierniowej koronie,
Podnieśli przed świat cały - i ludy się zbiegły;
Gal krzyczy: «Oto naród wolny, niepodległy!»
Ach, Panie, już widzę krzyż - ach, jak długo, długo
Musi go nosić - Panie, zlituj się nad sługą.
Daj mu siły, bo w drodze upadnie i skona -
Krzyż ma długie na całą Europę ramiona,
Z trzech wyschłych ludów, jak z trzech twardych drzew ukuty. -
Już wleką; już mój Naród na tronie pokuty -
Rzekł: «Pragnę» - Rakus octem, Borus żółcią poi,
A matka Wolność u nóg zapłakana stoi.
Patrz - oto żołdak Moskal z kopiją przyskoczył
I krew niewinną mego narodu wytoczył.
Cożeś zrobił, najgłupszy, najsroższy z siepaczy!
On jeden poprawi się, i Bóg mu przebaczy".
KRZYŻ - SYMBOL POKORY, SKRUCHY: Dla Raskolnikowa krzyż oznacza uznanie własnej słabości, winy, pokorę podobną do pokory Chrystusa, który zgodził się umrzeć na krzyżu, bo taka była wola Ojca. Idąc na komisariat, by się przyznać do zabójstwa lichwiarki, Rodion wstępuje do Soni i bierze od niej krzyżyk (Zbrodnia i kara F. Dostojewski).
KRZYŻ - SYMBOL MĘCZEŃSTWA: W powieści „Quo vadis” H. Sienkiewicza na krzyżach, z wyroku Nerona, umierają masowo chrześcijanie. Krzyż staje się symbolem miłości do Boga, poświęcenia, męczeństwa, niemal świętości. Jak święty umiera na krzyżu Glaukos (człowiek, który popełnił odrażające zbrodnie, ale który uznał swoją winę, nawrócił się, przyjął chrzest i oddał życie za wiarę).
KRZYŻ - ZWIASTUN MĘKI I CIERPIENIA: W powieści „Mistrz i Małgorzata” M. Bułhakowa dla Jeszui krzyż oznacza straszną śmierć. Reaguje na niego jak zwykły, przeciętny człowiek - boi się, chciałby uniknąć bólu, zmienić bieg wydarzeń, jednocześnie wie, że podejmie się zadania, umrze.
KRZYŻ – SYMBOL POLSKICH WAŚNI: 0d 03.08.2010r dla wielu świadków wydarzeń w Warszawie symbol braku jedności narodowej, podziału Polaków, bezsilności państwa i kościoła wobec obywateli i wiernych. Symbol walki o własne interesy, partykularyzmu i subiektywizmu. Dla niektórych symbol walki o prawdę i wyjaśnienie katastrofy smoleńskiej. Dla innych symbol politycznego zacietrzewienia.
Tekst przygotowany z pomocą „Słownika symbol literackich”.