O skandynawskich kryminałach mówi się ostatnio bardzo dużo. Jak spośród tego wysypu powieści, wybrać najciekawsze i najbardziej godne uwagi?
Artykuł, który za chwilę przeczytacie, być może Wam w tym pomoże...
Henning Mankell (autor kultowego cyklu o detektywie Kurtcie Wallanderze) sprzedał już ponad 20 milionów egzemplarzy swoich książek przełożonych na 35 języków. Dlaczego kryminał skandynawski stał się tak popularnym gatunkiem literackim? Trudno jest jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Być może chodzi tutaj o specyficzny północny klimat, idealny do opisywania zbrodni? A być może dlatego, że pod płaszczem kryminalnej intrygi, powieści te poruszają ważne problemy polityczne i społeczne?
Wybór pięciu najlepszych skandynawskich kryminałów nie jest łatwy. Spróbuję jednak wyselekcjonować te najoryginalniejsze i zarazem najbardziej charakterystyczne.
Stefán Máni i Statek – czyli islandzka bomba
Frachtowiec „Per Se" płynie z Islandii do Surinamu. Jego załoga to dziewięciu mężczyzn, z których każdy coś ukrywa, a tylko jeden z nich zna prawdziwą historię statku. Ten traci łączność ze światem i zaczyna dryfować w nieznane. Zdani na siebie marynarze muszą podjąć walkę z żywiołem, własnymi słabościami i czającym się straszliwym losem… - oto fabuła tej powieści w pigułce.
A jest to powieść mroczna i hipnotyzująca. Brutalne morderstwo, mafijne porachunki, sabotaż, atak piratów – to tylko niektóre atrakcje, które czekają na czytelnika. Stefán Máni zabiera nas w koszmarny rejs dla prawdziwych twardzieli, od którego potwornie trudno się oderwać.
Powieść Mániego łączy kilka gatunków literackich. Jest zarówno mrocznym thrillerem, kryminałem jak i dramatem psychologicznym. Choć nie jest to modelowy kryminał, powieść ta została nagrodzona Blood Drop i nominowana do Szklanego Klucza, przyznawanego najlepszemu kryminałowi skandynawskiemu.
Jest to książka na tyle oryginalna, że uznałem, iż powinna otwierać to zestawienie. Máni napisał ją w 2006 roku, lecz dopiero teraz ukazała się w Polsce nakładem wydawnictwa W.A.B. I bardzo dobrze, że tak się stało, bowiem Statek to mocna pozycja, która powinna zainteresować nie tylko maniaków gatunku.
Henning Mankell i seria o Kurcie Wallanderze – czyli Szwecja ojczyzną zbrodni
Inspektor Wallander to jeden z najbardziej popularnych oraz wyrazistych bohaterów współczesnego kryminału. Jest on bohaterem 9 wydanych w Polsce powieści, z których każda opowiada inną historię. Autorem tych wyśmienitych kryminałów jest Henning Mankell – w Szwecji człowiek instytucja.
Mankell kładzie duży nacisk na pokazanie niejednokrotnie żmudnej i trudnej pracy organów ścigania. W konstruowaniu przebiegu akcji rzadko odwołuje się on do zbiegów okoliczności czy literackich fajerwerków. Często ważniejsze od opisów kolejnych zbrodni są dociekania nad psychologicznymi motywacjami bohaterów. A ci niejednokrotnie błądzą i popełniają błędy.
Mankellowi, mimo wszystkich tych zabiegów, udaje się przykuć uwagę czytelnika. Styl tych powieści jest rzeczowy i autentyczny. A w tle kryminalnej intrygi możemy dostrzec komentarze odnoszące się do ważnych wydarzeń ze świata wielkiej polityki.
Inspektor Wallander nie jest Supermenem. Jest za to facetem z krwi i kości - z wadami, kompleksami i problemami rodzinnymi włącznie. Nie mogło go więc zabraknąć w moim artykule. Powieści z Kurtem Wallanderem w roli głównej są kwintesencją skandynawskiego stylu. Genialnie skonstruowane, autentyczne, drobiazgowe i równocześnie potwornie wciągające.
Stieg Larsson i saga Millenium – czyli Szwecja w natarciu
Saga Millenium Stiega Larssona jest tak na dobrą sprawę kontynuacją tradycji pisarskiej, którą wyznaczył Henning Mankell. Zważywszy jednak na jej ogromną popularność, musiała znaleźć się w tym zestawieniu. Prawa do tłumaczenia trylogii sprzedano do ponad 34 krajów. W Danii i Norwegii kryminały te zajęły pierwsze miejsce na liście najlepiej sprzedających się książek 2007 roku.
Co świadczy o ich niesłabnącej popularności? Przede wszystkim zawiłe wątki kryminalne oraz świetnie zarysowani bohaterowie. Dodatkowo – w każdej z tych książek uważny czytelnik dostrzeże komentarz do aktualnych politycznych i społecznych problemów targających współczesną Europą. Nie bez znaczenia są tu poglądy ich autora – Stieg Larsson znany był ze swych lewicowych przekonań. Pisarz zmarł w wieku pięćdziesięciu lat, 9 listopada 2004 roku w Sztokholmie, z powodu rozległego zawału mięśnia sercowego.
Bohaterami wszystkich trzech serii są Mikael Blomkvist - dociekliwy dziennikarz finansowy oraz Lisbeth Salander - intrygująca outsiderka i utalentowana hakerka komputerowa. Ta niezwykła para w każdej z części podejmuje wyjątkowo trudne wyzwania. W opinii wielu wydawców, wszystkie historie zawarte w trylogii: śledztwa, dochodzenia w sprawie morderstwa, czy finansowe krętactwa wydarzyły się naprawdę, co nadaje powieściom Larssona dodatkowego smaczku.
Karin Fossum i Nie oglądaj się – czyli Norweska Królowa Kryminału intryguje jak Lynch
Kolejne miejsce w rankingu tym razem będzie należało do kobiety. Karin Fossum nazywana jest Norweską Królową Kryminału. Nie bezzasadnie. W Nie oglądaj się (jednej z jej najlepszych powieści) znajdziemy wszystko, co w dobrym kryminalne być powinno. Ciekawego bohatera oraz wciągającą intrygę, podrasowaną przekonującymi wątkami psychologicznymi.
W prowincjonalnym norweskim miasteczku ginie kilkuletnia dziewczynka. Dzień później policja znajduje zwłoki młodej dziewczyny, Annie. Do obydwu spraw zostają wyznaczeni - doświadczony inspektor Konrad Sejer i jego energiczny pomocnik Jakub Skarre. Czeka ich niezwykle trudne zadanie, bowiem w mrocznym świecie królowej norweskiego kryminału nic nie jest takie, jakie się z początku wydaje.
Marcin Dorociński, popularny polski aktor teatralny i filmowy, tak oto wypowiada się o tej powieści: „To porażająco prosta historia. Najstraszniejsze jest to, iż coś takiego może zdarzyć się wszędzie, nie tylko na dalekiej północy. Książka Karin Fossum atmosferą przypomniała mi trochę Miasteczko Twin Peaks. Ta opowieść naprawdę wciąga”.
Johan Theorin i Zmierzch – czyli Szwedka w poszukiwaniu syna
Niech tytuł Was nie zmyli. Pozycja ta nie jest wampirycznym love story, lecz intrygującym skandynawskim kryminałem z krwi i kości. Debiutancki kryminał Theorina jest powieścią oryginalną i zapadającą w pamięć. Idealną na zamknięcie tego zestawienia.
Tym razem osią fabuły jest tajemnicze zniknięcie chłopca na Olandii - drugiej co do wielkości szwedzkiej wyspy. Mały Jens Davidsson gubiąc się we mgle spotyka mężczyznę, którego nazwisko budzi grozę wśród mieszkańców wyspy od wielu lat. Czy to on maczał palce w zniknięciu chłopca? A może Jens utonął w morzu, a ciała po prostu nie odnaleziono?
Powieść Theorina trzyma w napięciu już od pierwszej strony. Tym razem śledztwa nie prowadzi doświadczony detektyw, lecz matka chłopca, nie mogąca się pogodzić z jego utratą. Dzięki temu zabiegowi powieść staje się bardziej przejmująca i sugestywna.
Czuć w tej historii bijące z kart powieści surowe piękno morskich krajobrazów. Autor jest oszczędny, intryga na siłę nie zaskakuje, ale dzięki umiejętnemu podsuwaniu fałszywych tropów, do końca nie wiemy jakie będzie zakończenie.
Wierzchołek góry lodowej
Powieści, które przedstawiłem są tylko wierzchołkiem góry lodowej. Ilość wydawanych w Polsce skandynawskich kryminałów może przyprawić o zawrót głowy. Dla nas, czytelników to bardzo dobrze, bo jest w czym przebierać J A z drugiej strony źle - bowiem wśród zalewu takich sobie powieści łatwo pominąć te najbardziej wartościowe.
Mam nadzieję, że mój tekst pomoże Wam dotrzeć do tych najlepszych. Mam świadomość, że sympatycy gatunku mogą się ze mną nie zgadzać i mieć własne typy, zapraszam więc w komentarzach do dyskusji. Z wielką chęcią zapoznam się z Waszymi opiniami na temat zaproponowanych przeze mnie kryminałów, jak i poznam te przeze mnie pominięte.