Osatnio zacząłem tworzyć nowy język sztuczny o nazwie "pola jazik", będący esperantydą. Zmodyfikowałem język polski tak, żeby był podobny do j.esperanto (niektóre słowa mają źródłosłów niemiecki).
Oto wstępny projekt o nazwie "Alfa 1.0":
1.Alfabet:
A a, B b, C c, Ĉ ĉ, D d, E e, F f, G g, Ĝ ĝ, H h, I i, J j, Ĵ ĵ, K k, L l, M m, N n, O o, P p, R r, S s, Ŝ ŝ, T t, U u, Ŭ ŭ (używane w dwugłoskach), V v, Yy, Z z.
Wszystkie czyta się tak, jak się pisze.
Jeżeli nie ktoś nie ma czcionki dla liter ĉ, ĝ, ĵ, ŝ, ŭ, może zapisać je jako cx, gx, jx, sx, ux.
Litery, które mają znaki diaktryczne, czyta się:
cx - cz,
gx - dż,
jx - ż,
sx - sz,
ux - ł (jak w wyrazie "auto").
Litera "ux" jest używana tylko po samogłoskach.
Jeżeli litera "i" występuje przed samogłoską, czytamy ją jako "ij", np. papiero [czyt. papijero].
2.Rodzajniki:
Rodzajnik nieokreślony nie istnieje. Istnieje tylko rodzajnik określony "to".
Rodzajnika używa się tak samo,jak w niemieckim, hiszpańskim, francuskim i innych językach. Osoby, którym używanie rodzajnika sprawia trudności, mogą go w ogóle nie używać.
3.Rodzaje:
Tylko osoby mają rodzaje gramatyczne. Reszta rzeczowników ma rodzaj nijaki.
Rodzaj żeński tworzy się poprzez dodanie przyrostka "-in" do rdzenia (np. hlopako - chłopak; hlopakino - dziewczyna).
4.Rzeczownik:
Aby utworzyć rzeczownik, nalęzy dodać końcówkę "-o" do rdzenia. Aby utworzyć liczbę mnogą, dodaje się końcówkę "-j" do liczby pojedynczej.
Aby utworzyć biernik, należy dodać końcówkę "-n" do l.poj. Aby utworzyć biernik w liczbie mnogiej należy do liczby poj. dodać końcówkę "-jn".
Istnieją cztery przypadki (mianownik, dopełniacz, celownik i biernik).
Mianownik - podobnie jak w polskim. Mianownika używamy także, gdy chcemy powiedzieć, że kogoś (lub czegoś) nie ma (np. My ne jestas ve domo - nie ma mnie w domu [dosł. "Ja nie jestem w domu"], oraz że ktoś jest kimś (np. Ly jestas studento - on jest studentem [dosł. "On jest student]).
Dopełniacz - używamy go tylko, gdy chcemy powiedzieć, że coś jest czyjeś (np. Komputero de Monika - komputer Moniki) oraz gdy istnieją zależności między dwoma (lub więcej) rzeczownikami (np. Karto de paperio - kartka papieru). Dopełniacz tworzymy za pomocą przyimka "de".
Celownik - podobnie jak w polskim. Celownik tworzymy za pomocą przyimka "al".
Biernik - podobnie jak w polskim. Jednakże gdy w j. polskim musimy użyć po jakimś czasowniku [niezaprzeczonym] dopełniacza, to w pola jazik używamy biernika.
W pozostałych wypadkach przed mianownik stawiamy przyimek.
Jeżeli mówimy, że coś wykonaliśmy czymś (za pomocą czegoś), używamy przyimka "per", np. [My robis doma pracon per komputero - Zrobiłem pracę domową za pomocą komputera (Niektórzy mówią po polsku "Zrobiłem pracę domową komputerem", i słusznie).
Uwaga! Słowa: "de" i "al" oprócz tego, że używany są do przypadków, znaczą także "od" (de) i "do, ku" (al).
Np. rdzeń "hlopako" - chłopak:
- (la) hlopako (= (ten) chłopak),
- de hlopako (= chłopaka),
- al hlopako (= chłopakowi),
- hlopakon (= chłopaka),
- per hlopako (= przez chłopaka, chłopakiem),
- (la) hlopakoj (= chłopacy),
- de hlopakoj (= chłopaków),
- al hlopakoj (= chłopakom),
- hlopakojn (= chłopaków),
- per hlopakoj (= przez chłopaków, chłopakami).
5.Przymiotniki:
Przymiotniki tworzy się przez dodanie "-a" do rdzenia. Przypadki i liczby są takie same jak dla rzeczownika.
Stopień wyższy tworzy się przez dodanie wyrazu "pli" (więcej, bardziej), a najwyższy przez dodanie "plej" (najwięcej, najbardziej).
Przy stopniu wyższym używa się przyimka "nyjx" (niż), a po stopniu najwyższym słowo "el" (z, spośród).
Np.
- pli bjeuxa nyjx sxnego (= bielszy od śniegu)
- my habas plej sxenan hlopakon el vsxuj (= mam najładniejszego chłopaka ze wszystkich)
6.Liczebniki:
1 - jed
2 - dvar
3 - tri
4 - cxer
5 - piet
6 - sxest
7 - sxed
8 - os
9 - naux
10 - djes
11 - djes jed
12 - djes dvar
13 - djes tri
14 - djes cxer
15 - djes piet
16 - djes sxest
17 - djes sxed
18 - djes os
19 - djes naux
20 - dvardjes
21 - dvardjes jed
22 - dvardjes dvar
23 - dvardjes tri
30 - tridjes
40 - cxerdjes
50 - pietdjes
60 - sxestdjes
70 - sxeddjes
80 - osdjes
90 - nauxdjes
100 - cent
101 - cent jed
110 - cent djes
111 - cent djes jed
200 - dvarcent
232 - dvarcent tridjes dvar
300 - tricent
400 - cxercent
500 - pietcent
600 - sxestcent
700 - sxedcent
800 - oscent
900 - nauxcent
1 000 - mil
1 001 - mil jed
1 011 - mil djes jed
1 111 - mil cent djes jed
1 234 - mil dvarcent tridjes cxer
2 000 - dvar mil
2 678 - dvar mil sxestcent sxeddjes os
3 000 - tri mil
4 000 - cxer mil
5 000 - piet mil
6 000 - sxest mil
7 000 - sxed mil
8 000 - os mil
9 000 - naux mil
10 000 - djes mil
100 000 - cent mil
1 000 000 - milion
2 345 678 - dvar milion tricent cxerdjes piet mil sxestcent sxeddjes os
1.000.000.000 - miliard
Liczebniki główne nie odmieniają się.
Dziesiątki i setki tworzą się przez proste połączenie liczebników.
Dla utworzenia liczebników porządkowych dodaje się końcówkę przymiotnika "-a", dla wielokrotnych ― przyrostek "-obl", dla ułamkowych ― "-on", dla zbiorowych ― "-p", dla podziałowych ― wyraz "po".
Prócz tego mogą być liczebniki rzeczowne i przysłówkowe. (Ukośnika użyłem, aby lepiej zaznaczyć rdzeń oraz przyrostki i końcówki).
Np.
- pietcent trydjes try (533);
- cxer/a "czwarty", jed/a "pierwszy", dvar/a "drugi";
- jed/o "jednostka", cent/o "setka";
- sxed/e "po siódme", jed/e "po pierwsze", dvar/e "po drugie";
- tri/obl/a "potrójny", cxer/on/o "czwarta część", dvar/on/o "połowa";
- dvar/op/e "we dwoje", piet/op/e, "w piątkę";
- po piet, "po pięć"
7.Zaimki:
Zaimki osobowe:
my - ja
vy - ty
ly - on
sxy - ona
gxy - ono (o rzeczy lub zwierzęciu)
ny - my
ivy - wy
ily - oni, one
oni - się (zaimek bezosobowy, używany w konstrukcjach typu "oni robas" (robi się).
Zaimki dzierżawcze:
ma - mój
va - twój
la - jego
sxa - jej
gxa - tego czegoś
na - nasz
iva - wasz
ila - ich.
Zaimki odmieniają się jak rzeczowniki. Np. my/n, "mnie"; ma, "mój"; la iva//j, "wasze".
8.Czasowniki:
Czasownik nie odmienia się przez osoby i liczby. Np. my rob/as "ja robię", la patr/o rob/as "ojciec czyni", ily rob/as "oni robią".
Formy czasownika:
-
a) Czas teraźniejszy ma zakończenie as; np: my rob/as, "ja robię".
-
b) Czas przeszły ― is: my rob/is, "ja robiłem".
-
c) Czas przyszły ― os: my rob/os, "ja zrobię" [dosł. "ja będę robić"].
-
ĉ) Tryb warunkowy ― us: my rob/us, "ja bym robił".
-
d) Tryb rozkazujący ― u: rob/u, "rób"; ny far/u, "zróbmy".
-
e) Bezokolicznik ― i: rob/i, "robić".
Imiesłowy (i gerundia):
Są dwie formy imiesłowu: odmienny lub przymiotnikowy, oraz nieodmienny lub przysłówkowy.
-
f) Imiesłów czynny czasu teraźniejszego ― ant: rob/ant/a, "robiący"; rob/ant/e, "robiąc".
-
g) Imiesłów czynny czasu przeszłego ― int: rob/int/a, "który zrobił".
-
ĝ) Imiesłów czynny czasu przyszłego ― ont: rob/ont/a, "który zrobi".
-
h) Imiesłów bierny czasu teraźn. ― at: rob/at/a, "robiony".
-
ĥ) Imiesłów bierny czasu przeszłego ― it: rob/it/a, "zrobiony".
-
i) Imiesłów bierny czasu przyszłego ― ot: rob/ot/a, "mający być zrobionym (wykonanym)".
Wszystkie formy strony biernej tworzy się za pomocą odpowiedniej formy czasownika "jest-" (być) i imiesłowu biernego czasu teraźniejszego lub przeszłego danego słowa; używa się przy tym przyimka de. Np. Ly jest/as milost/at/a de vsxu/j ― "on jest kochany przez wszystkich" (imiesłów czasu teraźniejszego: czynność się dzieje); la dri/o jest/as dovar/it/a, "drzwi są zamknięte" (imiesłów czasu przeszłego: czynność została wykonana).
9.Przysłówki:
Przysłówki są tworzone przez dodanie "-e" do rdzenia. Stopniowanie jest takie same jak przy przymiotnikach. Np. ma brat/o sxpev/as pli dobr/e nyjx my, "mój brat śpiewa lepiej ode mnie".
10.Przyimki:
Wszystkie przyimki wymagają użycia mianownika.
11.Każdy wyraz tak się czyta, jak się pisze. Nie istnieją litery nieme.
12.Akcent pada zawsze na przedostatnią sylabę.
13.Wyrazy złożone tworzy się przez proste połączenie wyrazów (rdzeni)( główny wyraz na końcu); pisane są one razem jako jedno słowo, ale oddzielane w podstawowych tekstach kreską (/). Końcówki gramatyczne uważane są za samodzielne wyrazy. Np. kultur/dom/o, "dom kultury" utworzony jest z: kultur, "kultura", dom, "dom", o (końcówka rzeczownika). W tekstach, ukośniki między częściami wyrazów nie są używane.
14.Jeśli w zdaniu jest inny wyraz przeczący, opuszcza się słowo no [nie]. Np. my nigdy vid/is, "nigdy nie widziałem".
15.W zdaniach odpowiadających na pytanie "dokąd", wyrazy otrzymują końcówkę biernika.
Np.
- kiie vy jest/as?, "gdzie jesteś?"; tie, "tam" (w tamtym miejscu);
- kie/n vy sxed/as?, "dokąd idziesz?";
- tie/n, "tam", (do tamtego miejsca),
- my sxed/as Paris/o/n, "idę do Paryża",
- London/o/n, "do Londynu",
- Varsxav/o/n, "do Warszawy",
- dom/o/n, "do domu".
16.Każdy przyimek ma w "pola jazik" określone, stałe znaczenie. Jeżeli należy użyć przyimka w wypadkach, gdzie wybór jego z natury rzeczy jest trudny do określenia, używany bywa przyimek "ot", który nie ma samoistnego znaczenia (np. radost/i ot to "cieszyć się z tego"; mal/zdrov/a ot la ok/o/j "chory na oczy"; itp.)
Jasność języka wcale wskutek tego nie szwankuje, albowiem w tym razie wszystkie języki używaja jakiegokolwiek przyimka, byle go tylko zwyczaj uświęcił; w "pola jazik" zaś międzynarodowym sankcja we wszystkich podobnych wypadkach nadaną została jednemu tylko przyimkowi "ot".
Zamiast przmyika "ot" używać też można przypadku czwartego bez przyimka tam, gdzie nie zachodzi obawa dwuznaczności.
17.Tak zwane internacjonalizmy, t. j. takie wyrazy, które większość języków przyjęła z jednego obcego źródła, nie ulegają w "pola jazik" żadnej zmianie, lecz otrzymują tylko pisownię zgodną z "pola jazik"; przy rozmaitych wyrazach pochodzących z jednego źródłosłowu, lepiej używać bez zmiany tylko wyrazu pierwotnego, a inne tworzyć według prawideł "pola jazik".
Np.
- tragedi/o, "tragedia", lecz tragedi/a, "tragiczny";
- teatr/o, "teatr", lecz teatr/a, "teatralny" (nie: teatrical/a), itd.
18.Końcówkę "-o" rzeczownika oraz "-a" rodzajnika można opuścić i zastąpić apostrofem. Np. Zamenhof’ (Schiller) zamiast Zamenhof/o; de l’ velt/o zamiast de la velt/o [velto - świat]; dom’ zamiast dom/o.