Tradycyjne książki, czy te stare, zakurzone, z pożółkniętymi stronami, czy nowe z białymi, błyszczącymi kartkami, pachnącymi farbą drukarską, powoli w Polsce zaczynają ...
...koegzystować z swoim nieuchronnym następcą – książkami elektronicznymi. Co sprawiło, że książki tradycyjne, które przez ponad 1000 lat górowały wśród metod przekazu myśli ludzkiej, posiadają teraz konkurencję? Sprawił to nieunikniony postęp techniczny, który przyczynił się do stworzenia książek elektronicznych.
Początek historii książek elektronicznych wiąże się z rokiem 1945, kiedy to amerykański naukowiec – Vannevar Bush, opublikował w czasopiśmie "Atlantic Monthly" artykuł pt. "As We May Think". W artykule tym Bush przedstawił projekt maszyny o nazwie "Memex". Głównym zadaniem tego urządzenia miało być gromadzenie i udostępnianie informacji różnego typu (tekstów, fotografii, notatek osobistych itd.). Ponadto system miał przechowywać wszystkie książki świata w jednej bibliotece.
Koncepcja rozwijana przez lata doprowadziła pod koniec XX wieku do wytworzenia kilku form książek elektronicznych. Dlatego też sam termin książka elektroniczna nie jest rozumiany jednoznacznie. Dokonując przeglądu kilku definicji książek elektronicznych z różnych słowników i encyklopedii, a następnie analizując prace poświęcone tej najnowocześniejszej formie książki można dojść do wniosku, że termin książka elektroniczna jest rozumiany trojako. Po pierwsze jako publikacja zapisana na nośniku optycznym, po drugie jako publikacja dostępna on-line, a po trzecie jako specjalistyczne urządzenie służące do odczytu elektronicznych publikacji.
Analiza wszystkich trzech form książki elektronicznej doprowadza do wniosku, że żadna z nich nie jest idealna i każda posiada zarówno liczne zalety jak i wady. Zsumowanie wad i zalet wszystkich form książki elektronicznej pozwala na stworzenie ogólnej oceny książek elektronicznych, które stanowiąc najnowocześniejszą formę przekazywania utrwalonej myśli ludzkiej pretendują do miana poważnego konkurenta książki drukowanej.
Do zalet książek w postaci elektronicznej, które istotnie wpływają na użytkowników bibliotek należą:
- Niskie koszty produkcji i dystrybucji
- Niewielki rozmiar i waga oraz właściwie nieograniczona objętość, zawartość kilkunastu czy też kilkudziesięciu tomów wydawnictwa drukowanego można zmieścić na jednej płycie, nieograniczona pojemność serwerów internetowych
- Możliwość połączenia z tekstem ilustracji, dźwięku, filmu i animacji, co znacznie uatrakcyjnia formę książki i może skłonić do czytania dzieci, które niechętnie sięgają po publikacje tradycyjne. Książki multimedialne przyspieszają i uprzyjemniają proces nauki, który odbywa się niejako automatycznie, nieświadomie przyczyniając się do kształtowania pamięci wzrokowej, słuchowej, koncentracji etc.
- Interaktywność, która zmusza czytającego do działania, rozwija wyobraźnię, kreatywność, odpowiedzialność oraz chęć tworzenia
- Łatwość i szybkość dostępu do książki oraz potrzebnej informacji. Możliwość ich sprawnego wyszukiwania, zapisywania, kopiowania i przesyłania
- Dostępność, czyli możliwość jednoczesnego korzystania z tego samego dokumentu w jednym czasie przez wielu użytkowników na całym świecie
- Łatwość aktualizacji za pomocą Internetu, co jest szczególnie ważne w przypadku wydawnictw informacyjnych, podręcznikowych, naukowych
- Łatwa dostępność dla czytelników poruszających się na wózkach lub unieruchomionych w domu. Łatwość przetworzenia tekstu na dźwięk i przez to umożliwienie korzystania z nich osobom niewidomym
- Możliwość udostępniania szerszej publiczności publikacji bardzo cennych i rzadkich, a których wcześniej mogli korzystać tylko nieliczni. Czasami, dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań, elektroniczna kopia może zawierać elementy niewidoczne gołym okiem w oryginale
- Integralność polegająca na niemożności zdekompletowania, wyrwania kartki czy uszkodzenia tekstów elektronicznych, ponieważ oryginał jest zawsze nienaruszony na serwerze
- Łatwość przechowywania i konserwacji
- Możliwość stworzenia kopii całości zbiorów danej biblioteki w ciągu kilku godzin (jeżeli nie podlegają systemom zabezpieczającym nielegalnemu kopiowaniu oraz proces kopiowania jest legalny), co jest niemożliwe w przypadku książek drukowanych
- Łatwość wyszukiwania interesującego czytelnika hasła dzięki zastosowaniu funkcji szukaj w tekście
Do wad książek elektronicznych, które odstraszają potencjalnych użytkowników, zalicza się:
- Większe wymagania urządzeń elektronicznych, których używanie wiąże się z określonym poziomem kultury technicznej
- Koszt nabycia urządzenia (komputera czy specjalistycznego odtwarzacza)
- Niedostateczna ciągle jakość wyświetlaczy, powodująca szybsze zmęczenie czytającego i wolniejsze czytanie (wg testów – o ok. 25%)
- Ograniczona przenośność w przypadku komputera PC
- Mała oferta tytułów dostępnych w formie elektronicznej
- Ograniczenia ekonomicznej infrastruktury (zwłaszcza systemu rozliczeń), zniechęcające wydawców do znacznie intensywniejszego zagospodarowywania nowych możliwości
- Brak wystarczająco skutecznych technik i technologii ułatwiających korzystanie z mediów elektronicznych osobom niepełnosprawnym (w szczególności syntezy dźwięku)
- Nieskuteczne techniki zabezpieczania praw autorskich
Liczne zalety książek elektronicznych sprawiają, że stają się one coraz bardziej popularne. Największą popularnością cieszą się książki dostępne on-line. Bibliotekarze, zarówno w Polsce jak i na całym świecie, są świadomi ogromnych zalet publikacji w formie elektronicznej, dlatego też starają się jak najszybciej wprowadzać ten typ książek do swoich bibliotek i dbać o stałe powiększanie elektronicznego księgozbioru. Przykładem takiej biblioteki jest Biblioteka Główna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Analiza elektronicznego zbioru biblioteki potwierdziła, że jej użytkownicy mają możliwość korzystania z pokaźnego zbioru książek elektronicznych. Do wyboru czytelnicy mają bogaty zbiór książek na płytach CD/DVD lub dostępnych w serwisach Ebrary, MyiLibrary, ibuk.pl oraz w Bibliotece Cyfrowej UMCS
Współcześnie trudno jest ocenić, czy stale wzrastająca pozycja książki elektronicznej jest w stanie zagrozić książce drukowanej. Obserwując ogromny postęp technologiczny następujący z dnia na dzień można przypuszczać, że w niedalekiej przyszłości ludzie będą się posługiwać wyłącznie książkami w formie elektronicznej. Prawdopodobne jest, że w przyszłości na stałe zagoszczą we wszystkich typach bibliotek od publicznych, szkolnych, akademickich po specjalistyczne oraz w każdej domowej biblioteczce. Jednak na dzień dzisiejszy można stwierdzić, że pozycja książek drukowanych nie jest jeszcze zagrożona, ale odpowiedź na pytanie czy stan ten długo jeszcze potrwa, przyniesie dopiero przyszłość.