Uzależnienia

Ludzie zażywają środki psychoaktywne, ponieważ poprawiają im nastrój, wywołują euforię, zmieniaja sposób postrzegania świata i otoczenia, a także obniżają poziom lęku.

Kryteria, jakie podaje DSM-IV  dla uzależnienia od substancji,  to zmiany behawioralne,  które uważa się za bardzo niepożądane we wszystkich kulturach.  Są to zmiany takie,  jak utrata kontroli nad zażywaniem środków, niezaprzestanie ich zażywania pomimo nieprzyjemnych skutków, jakie wywołują  oraz fizyczne lub emocjonalne przystosowanie,  czyli ustabilizowanie stanu psycho-fizycznego dzięki zażyciu substancji.

Są to trzy „K”, którym określa się uzależnienia:  utrata Kontroli,  Kontynuacja zażywania  oraz Kompulsja,  czyli przymus zażywania.

Substancje psychoaktywne mają wpływ na  funkcjonowanie mózgu, nastrój i zachowanie. Ich skuteczność i siła (stężenie) zależy od sposobu ich przyjmowania, czyli   doustnie,  dożylnie,  palenie czy  wciąganie przez nos.  Wielokrotne zażywanie substancji sprawia,  że organizm i mózg przystosowuje się do jej obecności,  dlatego też zmniejsza się tolerancja organizmu,  co powoduje, że aby wywołać pożądany efekt,  trzeba zażywać coraz więcej. Cały ten proces,  to tolerancja  na branie, która systematycznie się zmniejsza, następuje fizyczne uzależnienie, czyli fatalne samopoczucie,  które wywołuje zespół abstynencyjny. Do powstawania czynników powodujących te zaburzenia przyczyniają się  czynniki psychiczne, społeczne i biologiczne

Teoretyczne modele uzależnienia .

Model osobowościowy i psychologiczny,  czyli osobowość uzależnieniowa.  Chodzi o to,  że uzależnienie jest to zjawisko złożone,  wynikające z wzajemnego oddziaływania wielu czynników.  Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, dlaczego jedni się uzależniają a inni nie. Badania pozwoliły natomiast wyprowadzić pewne kryteria występowania podatności na uzależnienia.  I tak :

Prawie wszystkie zaburzenia z DSM-IV wiążą się ze wzrostem zażywania niektórych substancji ; np. depresja i schizofrenia.

·      Najczęściej się uzależniają mężczyźni z zaburzeniem antyspołecznym.

·      Poglądy psychodynamiczne mówią o wadliwie funkcjonującym ego,  gdzie środek psychoaktywny jest czynnikiem kompensującym ten stan.

·      W stanach afektywnych ( deficytach),  środki psychoaktywne służą redukowaniu bolesnych stanów emocjonalnych, a także jako mechanizm obronny przed wewnętrznym konfliktem.  Np. mogą spowodować stępienie uczuć,  odrętwienie, które pozwoli odgrodzić się od rzeczywistości.

Środek psychoaktywny może łagodzić brak dobrych relacji z innymi,  poczucie samotności,  czyli „ deficyt obiektu”, brak miłości.

Podatność genetyczna, jako czynnik odziedziczony po przodkach,  szczególnie wśród rodzin alkoholików .

Teoria oponent – proces, czyli nabyta motywacja.  Generatorem będzie tu pragnienie powtarzania przyjemności.  Jest to jak zjedzenie jednej małej kostki czekolady,  aby zaraz zjeść całą . Jest to wzrost motywacji (jak coś posmakuje ) , do kontynuowania zażywania.  Teoria ta opiera się na trzech zjawiskach wspólnych dla wszystkich substancji,  które prowadzą do uzależnienia :

- Przyjemność afektywna, która daje uczucia pozytywne,  takie jak, rozluźnienie,  uwolnienie od napięcia i stresu , wesołość.

·      Tolerancja afektywna, czyli osłabienie przyjemności – trzeba brać częściej i więcej.

·      Abstynencja afektywna, czyli brak substancji wywołuje dyskomfort – niepokój i panikę.

Teoria ta opiera się na pojęciu wzmocnienia negatywnego,  czyli że ludzie nie przestają przyjmować substancji i uzależniają się,  by złagodzić pragnienie w stanie abstynencji.

Natomiast model wzmocnienia pozytywnego, wywodzi się z teorii behawioralnej.  Efektem nagrody jest tu silne uczucie euforii i przyjemności. Np. kokaina i amfetamina,  które wywołują silny stan euforii,  powodują ogromny wzrost poziomu dopaminy. Substancje psychoaktywne sprawiają przyjemność i osłabiają negatywne odczucia spowodowane przez abstynencję.

Model warunkowania i uczenia się postuluje,  że wpływ substancji na organizm jest bodźcem bezwarunkowym,  który zostaje skojarzony z wieloma sygnałami pochodzącymi z otoczenia tej osoby. Sygnały te,  to silne bodźce warunkowe,  które mogą przyczynić się do uruchomienia zachowań dla poszukiwania substancji psychoaktywnej.

Alkohol.

Alkohol do układu krwionośnego przedostaje się przez żołądek i jelito cienkie. Wpływ na jego wchłanianie ma pokarm w żołądku oraz ciecz gazowana, której nasycenie dwutlenkiem węgla przyspiesza działanie. W małych ilościach wydalany jest  z oddechem,  moczem,  potem i kałem.  Wątroba metabolizuje 90% spożytego alkoholu. Wpływ alkoholu na zachowanie zależny jest od jego stężenia we krwi. 

Niższe dawki sprawiają przyjemność i zadowolenie, wyciszenie  niepokoju i zmartwień, zwiększenie pewności siebie i śmiałość oraz relaksację i łagodną euforię.

Wysokie dawki powodują kłótliwość i zachowania agresywne, wahania nastroju, zaburzenie samooceny, zachowania wulgarne, bełkotliwą  mowę, brak koordynacji ruchów i chwiejny chód, oczopląs,  upośledzenie uwagi i pamięci krótkotrwałej oraz tzw. zalanie w trupa.

Działanie alkoholu na układ nerwowy, to działanie na wiele systemów neuroprzekaźników,  szczególnie na dopaminę i serotoninę , co powoduje jego depresyjne działanie (mowa tu o wysokich dawkach ).  Prawdziwe uzależnienie jest skutkiem jego długotrwałego spożywania a dotkliwość zespołu abstynencyjnego zależy od ilości i długości trwania jego spożywania. Symptomy abstynencyjne pojawiają się w ciągu 8-u do 12-tu godz po zakończeniu picia. Są to  nudności, osłabienie, niepokój, drgawki,  przyspieszenie akcji serca i zakłócenia snu . W poważniejszych przypadkach dochodzi do nadmiernego pobudzenia organizmu,  dezorientacji i halucynacji. W najgorszym stanie w ciągu 2-ch do 4-ch dni pojawia się delirium tremens, co  może powodować silną motywację do powrotu do picia. Bez leczenia objawy ustępują po okresie 7-u do 10-u dni.

Za alkoholika uważa się kogoś,  kto od dłuższego czasu pije w nadmiernych ilościach  z powodu czego zmaga się z wieloma kłopotami życiowymi. Towarzyszy temu przymus picia i mimo prób , brak zdolności do zerwania z nałogiem. Uważa się,  że na podatność na uzależnienie od alkoholu ma niski poziom serotoniny.  Ponadto wskaźnik wzmożonego ryzyka do nałogu,  to środowisko patologiczne.  Być może dzieci alkoholików, ,które zaczynają pić,obniżają w ten sposób poziom stresu.

Badania skupiają się na czynnikach poprzedzających rozpoczęcie picia,  które determinują predyspozycje do alkoholizmu.  Jednym z czynników ryzyka jest antyspołeczne zaburzenie osobowości. Wskaźnik nawrotu po leczeniu jest tu bardzo wysoki. Podatność na alkoholizm powodują wysoki poziom lęku lub stresu, okres dorastania a także trudności zawodowe/życiowe.

Cloninger zaproponował  dwa prototypy grup alkoholików. Dotyczy zarówno mężczyzn jak i kobiet,  chociaż głównie kobiet, Jego początek przypada na okres po 25 roku życia i wiąże się z takimi cechami osobowości jak:

·      bierność i zależność od innych, podporządkowanie się

·      silne uzależnienie od nagrody

·      unikanie krzywdy

·      niski poziom poszukiwania nowych wrażeń

·      uzależnienie emocjonalne

·      wrażliwość na wskazówki społeczne

·      wylęknienie i zahamowanie

Generalnie są to osoby słabe,  podporządkowane,, bierne i uzależnione od środowiska – „ przepraszam , że żyję”.

2 . Dotyczy wyłącznie mężczyzn z takimi cechami osobowości jak:

·      aktywnych i niezależnych z potrzebą dominacji

·      mają niskie uzależnienie od nagrody

·      słabe unikanie krzywdy

·      wysoki poziom poszukiwania nowych wrażeń ( szukanie guza ).

·      osoby pewne siebie,  impulsywne,  z dużą potrzebą ekscytacji

·      rozhamowane,  wyizolowane społecznie

·      „ twardogłowe „ – „ jestem najmądrzejszy,  ja wiem lepiej”.

·      rękoczyny,  aresztowanie,  wypadki samochodowe itp.

Leczenie. Celem każdego leczenia od substancji psychoaktywnych jest zapobieganie nawrotom.  Zaczyna się od :

- Detoksykacja ( odtrucie ),  czyli obniżenie poziomu lub całkowite usunięcie alkoholu z organizmu,  co stanowi pierwszy krok w procesie leczenia.

- Faza czynnego leczenia, czyli psychoterapia,  doradztwo, terapia grupowa,  rozwój zdolności radzenia sobie, poprawa samooceny, grupy AA.

Leczenie poznawczo- behawioralne kładzie nacisk na :

 - trening umiejętności, czyli skuteczne radzenie sobie w sytuacjach wysokiego ryzyka,  takich jak  depresja,  niepokój, frustracja,  nacisk społeczny,  konflikt interpersonalny. 

·      restrukturyzację poznawczą

·      interwencję / zmianę stylu życia ,czyli zamianę negatywnego nałogu na pozytywny,  jak sport,  ćwiczenia fizyczne, relaksacja,  medytacja.

Terapia farmakologiczna zalecana jest jako dodatek do terapii:  to antabusy – wszywki, lit stosowany przy zaburzeniach nastroju, leki przeciwdepresyjne,  np. prozac.

Efekty leczenia – Vaillant:  z nałogu wychodzi około 1/3 uzależnionych. Pomocne tu są

·      posiadanie bardzo przykrych doświadczeń związanych z piciem,  zagrożenie zdrowia lub życia.

·      Znalezienie substytutu uzależnienia:  objadanie się,  sport,  medytacja, duchowość.

·      Uzyskanie nowego wsparcia społecznego,  nowa grupa społeczna,  nowy związek partnerski, grupy AA.

Formy leczenia to terapia poznawczo-behawioralna, terapia dwunastu kroków, program AA, terapia wzmocnienia motywacyjnego.

Środki pobudzające – stymulanty: amfetamina, kokaina, metamfetamina.

Środki pobudzające znajdują się również w kawie,  herbacie,  napojach bezalkoholowych,  papierosach,  czekoladzie i wielu lekach wydawanych bez recepty.

Amfetamina, substancja syntetyczna stworzona na początku XX wieku na potrzeby leczenia astmy. W 1959 roku zabroniono jej używania do produkcji leków. Ma właściwości pobudzające i euforyczne.  W kręgach narkomanów,  jako „ szlachetniejsza” uznawana jest kokaina.

Metamfetamina. Syntetyczny środek z rodziny amfetaminy, pobudzający ośrodkowy układ nerwowy. Zażywana przez wstrzyknięcie,  palenie lub oddychanie.  Używana w leczeniu nadaktywności psychoruchowej i otyłości z uwagi na zdolność poprawiania koncentracji,  obniżenia apetytu i wzmagania aktywności fizycznej.

Po zażyciu daje poczucie euforii i rozbawienia. Skutki uboczne to bezsenność,  hipertermia,  paranoja,  depresja,  niepokój.  Podnosi ciśnienie krwi. Długotrwałe zażywanie doprowadza do  wad serca,  udaru i uszkodzeń mózgu. Wywołuje halucynacje wzrokowe i słuchowe,  gniew,  paranoję.  Mogą pojawić się myśli zabójcze i samobójcze.

Działa dłużej niż kokaina.  Spora dawka może działać nawet przez tydzień.  Zaburza myślenie i nastrój.

Kokaina.  Produkuje się ją z liści krzewu kokainowego,  który rośnie dziko lub jest uprawiany od tysięcy lat w Ameryce pdł. Coca – cola  np. zawiera ekstrakt z liści koki.

Freud był jednym z najsłynniejszych propagatorów kokainy i sam zmagał się z silnym uzależnieniem.  Uważał,  że można za jej pomocą zwalczyć uzależnienie od alkoholu i  morfiny. Kokaina jest najsilniej kojarzona z uzależnieniem. Zażywana jest dożylnie,  przez palenie i wciąganie przez nos.

Efekt działania kokainy wywołuje  ogromne zmiany w zachowaniu i sferze psychicznej.  Wpływa na procesy fizjologiczne organizmu,  zwęża naczynia krwionośne,  przyspiesza akcję serca,  podnosi ciśnienie krwi,  powoduje arytmię.  Może być przyczyną zgonu. Powoduje również zmianę nastroju i stanów emocjonalnych ; pobudzenie,  dobre samopoczucie,  wigor , euforię,  pobudzenie seksualne, wzrost energii.

Nie wpływa w przeciwieństwie do innych substancji na procesy postrzegania i nie zniekształca rzeczywistości. Wywołuje natomiast pewność siebie w zakresie zarówno zdolności umysłowych jak i fizycznych.

Uzależnienie powoduje  dysforię i silne niepokoje, hiperagresję,  bezsenność,  rozdrażnienie,  impulsywność i panikę. Psychozę paranoidalną i przemoc.

Kokaina stanowi bardzo silny czynnik wzmacniający, czyli bardzo silne uzależnienie – silną motywację do jej zażywania. Badania wykazują,  że amfetamina i kokaina są środkami silnie pobudzającymi ośrodkowy system wzmocnienia.  Uwalnia dopaminę ( hormon ułatwiający transmisję nerwową – również epinefryna i norepinefryna ). Działa na aktywność dopaminy w mózgu,  czyli zwiększa jej aktywność jako przekaźnika.

Zatrucie / intoksykacja kokainą powoduje: 

·      częstoskurcz lub rzadkoskurcz

·      rozszerzenie źrenic

·      zwiększone lub obniżone ciśnienie

·      pocenie się lub dreszcze

·      mdłości lub wymioty

·      wyraźna utrata wagi

·      pobudzenie lub spowolnienie psychosomatyczne

·      osłabienie mięśni,  depresja oddechowa,  bóle klatki piersiowej,  arytmia.

·      Drgawki,  dyskineza,  koma

Objawy te nie są spowodowane stanem medycznym i nie można ich wyjaśnić innymi zaburzeniami psychicznymi.

Leczenie to farmakoterapia, która wspomaga stan abstynencji,  leki przeciwdepresyjne oraz psychoterapia:

Intensywne terapie behawioralne – wygaszanie

Terapie poznawczo – behawioralne

Terapie grupowe,  AA

Wygaszanie warunkowego głodu narkotykowego

Opiaty to związki chemiczne pozyskiwane z maku, opium, morfina, kodeina. Pochodne  to heroina,  demerol. Potocznie tę właśnie grupę nazywa się narkotykami ( oszołomienie ).

Nazwa opiaty pochodzi stąd, że związki te wchodzą w reakcję z receptorami opiatowymi w mózgu. Opiaty endogenne są to występujące naturalnie w mózgu związki „ morfinowate”,  które pośredniczą w wyrażaniu różnych emocji w reakcji na stres.  Od dawna były stosowane przez ludzi jako środki,  które łagodzą ból i powoduję senność. Podstawowym składnikiem aktywnym opium jest morfina ; na cześć Morfeusza,  greckiego opiekuna snu.

Heroina jest półsyntetyczna.  Jej zażywanie nie jest tak powszechne, jak spożywanie marihuany lub kokainy,  choć systematycznie wzrasta. Jest wciągana przez nos lub zażywana przez zastrzyk, dożylnie i podskórnie. Wyprodukowana i wprowadzona na rynek przez firmę Bayer. Jest najsilniej uzależniającym opiatem.  Dożylnie dociera do mózgu w ciągu kilku sekund.

Opiaty wywołują  ogólne,  dobre samopoczucie, spokój, stan senności, redukują niepokój,  wrogość i agresję, tłumią ból psychiczny.

Efekt psychiczny opiatów powoduje obniżenie zdolności odczuwania bólu, nudności i wymioty, zwężenie źrenic – „ zwężenie wielkości łebka od szpilki”, zaparcia, obniżają ciśnienie krwi,  powoduje pocenie się. Odstawienie opiatów powoduje dysforię, nudności,  wymioty i bóle mięśni, łzawienie i wyciek z nosa, rozszerzenie źrenic,  gęsią skórka, pocenie się, biegunkę, ziewanie,  gorączkę,  bezsenność oraz upośledzenie działania w wielu sferach życia

Leczenie to farmakoterapia metadonem,  która budzi wiele kontrowersji.

Psychodeliki, czyli substancje halucynogenne:

LSD ; substancja syntetyczna  ( ale też sporysz ).

Meskalina ; produkowana jest z pewnego gatunku kaktusa.

Psylocybina ; z kilku gatunków grzybów

Mają one zdolność do wpływania na sposób postrzegania,  świadomość i sposób myślenia.

Są to substancje rozszerzające zakres świadomości.  Wywołują stany psychotyczne. Mają zdolność wywoływania wyraźnych i niezwykłych wrażeń sensorycznych.  Efekt działania to dziwne wrażenia percepcyjne, zniekształcone poczucie czasu, depersonalizacja i zniesienie granic ego, specyficzny wgląd we własne „ja” i świat.

W przeciwieństwie do kokainy,  amfetaminy i heroiny,  halucynogeny nie powodują stanu pobudzenia ani silniejszego odczuwania przyjemności.  Nie dochodzi tu do fizycznego uzależnienia ani do powstania nałogu.  Nie wywołują efektu głodu ani przymusu zażywania.

Natomiast intoksykacja halucynogenami powoduje :

- zmiany percepcyjne w stanie pełnej przytomności i czujności,  depersonalizacja,  iluzje,  halucynacje, ,zaburzenia percepcyjne mogą prowadzić do samobójstw – np. „ potrafię latać”.

- rozszerzenie źrenic, pocenie się, częstoskurcz,  palpitacje,  zamazane widzenie,  drżenie, upośledzenie koordynacji ruchowej, wrażenie utraty zmysłów.

Prawdopodobnie LSD zakłóca równowagę w trzech systemach neuroprzekaźników : serotoniny, glutaminianu i dopaminy .

Halucynogeny nie są przyjmowane dożylnie. Grupa podwyższonego ryzyka,  to osoby o wysokim wskaźniku neurotyczności, czyli tendencji do zamartwiania się i niepokojenia. Kryteria DSM-IV  to trwałe,  halucynogenne zaburzenia percepcji.

Marihuana, jest przygotowywana z liści konopi.  Uprawia się ją w wielu częściach świata. Jest to jeden z najczęściej zażywanych narkotyków. Marihuanę się pali,  czasami zażywa doustnie,  zapieczoną w herbatnikach lub batonikach czekoladowych .

Efekt działania / psychiczny :

·      pobudzenie,  bycie „ na haju „

·      zmiany nastroju i nadmierne emocje

·      śmiech,  rozbawienie, wyostrzony odbiór muzyki lub smaku

·      upośledzona koordynacja ruchowa

·      spowolnienie czasu,  upośledzenie oceny

·      zwiększony apetyt,  suchość w ustach

·      ubytki pamięci krótkotrwałej

Zażywanie:  palenie,  doustnie. Uzależnienie fizyczne raczej nie występuje. Abstynencja występuje po nagłym przerwaniu  po długotrwałym zażywaniu. Powoduje  rozdrażnienie,  utratę wagi ciała,  bezsenność,  drżenie. Przymus zażywania i głód narkotyczny jest znacznie słabszy niż przy kokainie, opiatach i alkoholu.

 Autor Jadwiga Flaszman

Źródło: http://www.psychowiedza.biz.pl/