Japonia od samurajów do bomb atomowych

Japonia pod koniec XIX wieku, zaczęła szybko zmieniać się z kraju zacofanego militarnie i gospodarczo w państwo dobrze zorganizowane oraz silne. Oto dokładna historia tych zmian

 

 

 Japońska droga do nowoczesności.

  

Japonia to kraj o bogatej historii i kulturze. Pod koniec XIX wieku, zaczęła bardzo szybko zmieniać się z kraju zacofanego militarnie i gospodarczo w państwo dobrze zorganizowane i silne. Zyskując coraz większe znaczenie na arenie międzynarodowej.[1]

Nie było to jednak rzeczą łatwą. Początek zmian nastał dzięki interwencji jednego z państw zachodnich. Tym państwem były Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Ironia losu sprawiła jednak, że niespełna 100 lat później, to Japonia zgotowała USA w bolesne przebudzenie.

Przyjrzyjmy się temu jak do tego doszło.

Wydarzeniem, które obudziło Japończyków z długiego, izolacjonistycznego snu było pojawienie się czterech Amerykańskich okrętów, które znalazły się przy zatoce Uraga w lipcu 1853 roku. Na czele Amerykanów stał komandor Matthew C. Perry. Obce okręty wywołały spore zamieszanie wśród Japończyków. W owym czasie okręty parowe były w tych rejonach niespotykane. Miejscowi odnosili wrażenie, jak gdyby złe moce prowadziły metalowe potwory. Wbrew znanej miejscowym logice, okręty płynęły pod wiatr. Ten pokaz siły nie odniósł zamierzonego skutku. Jednak po roku Perry wrócił.[2]

Okręty Perrye’go tym razem oddały potężną salwę powitalną. Oddziaływanie psychologiczne tego wydarzenia odbiło się szerokim echem. Wiele osób zrozumiało że czas bezpiecznej izolacji się skończył. Jasne było iż kraj kwitnącej wiśni rządzony jeszcze przez Tokugawów ma tylko dwa wyjścia: otworzyć się na świat i podjąć niezbędne reformy, lub stać się kolejną ofiarą kolonializmu zachodnich potęg.[3]

Japońskie władze zdawały sobie sprawę iż przewaga cywilizacyjna Amerykanów jest przytłaczająca. Perry wymusił na Japończykach podpisanie niekorzystnych umów handlowych z Amerykanami, zwanych „traktatem o pokoju  i przyjaźni”.

Japonia musiała otworzyć swoje porty dla statków Amerykańskich. USA otrzymało klauzulę najwyższego uprzywilejowania i prawo eksterytorialności. Oznaczało to że Amerykanie w Japonii nie podlegali pod prawo Japońskie. W ślad za Amerykanami poszły działania innych krajów.  

Podobne traktaty  z  Japonią podpisali jeszcze w tym samym roku Brytyjczycy, w następnym Rosja. W kolejnych latach Holandia, Francja, Portugalia. Układy celne były korzystne dla państw zachodnich i były nierówno prawne.[4]

Te wydarzenia doprowadziły do niezadowolenia społecznego z rządów (bakufu).[5]

Tymczasem Cesarz opowiedział się stanowczo przeciwko traktatom. Zawarcie traktatów wywołało zamieszki, walki wewnętrzne i nasilenie nastrojów antyzachodnich.

W całym kraju toczyła się cicha wojna. Pojawili się samurajowie patrioci (shishi)[6], którzy dopuszczali się zamachów na przedstawicieli rządu bakufu, odpowiedzialnych za politykę wobec zachodu, oraz na obcokrajowców. W 1862 roku został zabity obywatel Brytyjski Charles Richardson. W odwecie za śmierć swojego obywatela, Brytyjczycy ostrzelali miasto Kagoshime, dokonując znacznych zniszczeń.

To sprawiło, że coraz częściej do głosu dochodzili zwolennicy reform i modernizacji Japonii na wzór zachodni. Hasło wypędzenia obcokrajowców zostało zastąpione hasłem obalenia szogunatu. Dotyczyło to zwłaszcza Hanów Satuma, Choshu, Tosa i Hitzen, które zaczęły nawiązywać kontakty z zachodem na własną rękę i przygotowywać grunt pod reformy.[7]

 Buntowników wspierał swoim autorytetem cesarz i arystokracja. W roku 1867 roku ostatni szogun z rodu Tokugawa, Yoshinobu, zrezygnował ze swojego stanowiska. W rok później instytucja szoguna została zlikwidowana. Nastąpiła restauracja władzy cesarskiej.

Jednak zwolennicy bakufu nadal byli liczącą się siłą. Ten konflikt interesów doprowadził do półtorarocznej wojny domowej. Obie strony walczyły z wielką determinacją.

 O ostatecznym zwycięstwie zwolenników Cesarza zadecydowały, zwycięskie dla nich bitwy pod Edo i w Aizu Wakamatsu.[8]

Władzę w Japonii przejęli najaktywniejsi samurajowie, odpowiedzialni za obalenie szogunatu. Ludzie ci byli dobrymi wojownikami, lecz mieli spore braki w dziedzinie administracji i zarządzania państwem.

Wiedzieli jednak, że należy scentralizować władzę wokół instytucji cesarza. Należało obalić feudalizm, przeprowadzić reformy i zlikwidować zacofanie. [9]

 

 

Oficjalnie nowa era nastała w momencie intronizacji cesarza Mutsuhito, mającej miejsce w październiku 1868 roku. Ogłoszono nową erę Meiji (Oświeconych Rządów) i przyjęto zasadę, że cesarze panują dożywotnio, a przez cały okres sprawowania władzy trwa tylko jedna era. Nazwa każdej ery staje się pośmiertnym imieniem cesarza.

Jednocześnie z restauracją władzy cesarskiej rozcięły się gwałtowne zmiany i modernizacja wszystkich dziedzin życia w Japonii. Okres ten zwie się Restauracją Meiji (Meiji ishin).[10]

Zniesiono feudalizm. Do 1871 roku wszystkie 276 księstw feudalnych dawnego szoguna, poddało się rządowi centralnemu. Dotychczasowi panowie feudalnie najczęściej dobrowolnie zrzekli się swoich posiadłości. W zamian za to nowe władze zobowiązały się płacić im stałe wynagrodzenie, lub dać nowe stanowiska.

Kolejnym ważnym posunięciem było utworzenie nowoczesnej armii z poboru. Armia miała być ogólno narodowa i uzbrojona na wzór. Reformy przeprowadzali wykształceni Japończycy, po studiach zagranicznych. Za najbardziej godny naśladowania uznano model armii pruskiej.

W 1873 roku wprowadzono powszechny pobór do wojska. Od tego momentu wszyscy mężczyźni podlegali służbie wojskowej. W przeciwieństwie do lat poprzednich, kiedy wojna była zarezerwowana jedynie dla samurajów.

Wojsko zostało zreformowane, na szczeblu administracyjnym. Powstały ministerstwa wojsk lądowych i marynarki. Pojawiły się sztaby generalne, podległe cesarzowi. Powstały szkoły kształcące kadry oficerskie.

Poza reformami wojskowymi, władze zdecydowały się na reformy wszystkich dziedzin życia. Rozpoczęło się wprowadzanie nowych technologii i uprzemysłowienie kraju.

Wiadomości, technologię i wykształcenie zdobywano lub podpatrywano na zachodzie. Dużo rolę odegrali także zatrudniani zagraniczni eksperci ze wszystkich dziedzin i z całego świata.

Przeważali: Amerykanie, Anglicy, Niemcy i Francuzi.[11]

W roku 1870, powstało Ministerstwo Przemysłu. Jego zadaniem było wprowadzanie nowych technologii i badania naukowe, ale też kontrolowanie kopalni, stoczni i wszelkich innych zakładów przemysłowych. Na szeroką skalę zaczęto rozwijać przemysł ciężki i wydobywczy. W latach dziewięćdziesiątych sprawnie zaczął się rozwijać przemysł zbrojeniowy.

Pod koniec lat siedemdziesiątych XIX wieku, rząd zaczął sprzedawać przedsiębiorstwa państwowe prywatnym właścicielom. Dzięki temu na prywatyzacji wzbogaciło się kilka znaczących firm, na czele z Mitsubishi i jemu podobnych koncernów.

Firmy łączyły się w wielkie grupy handlowo- przemysłowe zwane „zaibatsu”. Cztery największe zaibatsu  wywodziły się jeszcze z okresu Edo.[12] Były to: Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo i Yasuda. Korporacje "drugiego poziomu", które pojawiły się pomiędzy wojną rosyjsko-japońską a wojną na Pacyfiku to: Okura, Koga, Nakajima i Ayukawa. Zaibatsu często są określane jako plutokracja. Aż do końca II wojny światowej odgrywały istotną rolę na japońskiej scenie politycznej, mając duży wpływ na partie polityczne i rząd. Większość zaibatsu (m.in. Mitsui, Sumimoto i Yasuda, związane z przemysłem ciężkim) wspierała tzw. aktywną politykę zagraniczną, oznaczającą rozwiązywanie problemów na drodze zbrojnej.

 

Szybko zachodzące zmiany, konflikty interesów oraz głosy konserwatywnej części arystokracji wywołały jednak w kraju falę niezadowolenia i rezultacie bunty.  Samuraje stali Samurajowie stali się największymi przegranymi w tej reformie, gdyż utracili wszystkie dawne przywileje. Reformy ugruntowały także prawa człowieka jak np. wolność wyznania. Aby ustabilizować nowe prawo, dawni Daimyo (potężni właściciele ziemscy) musieli przekazać swoje włości cesarzowi. To przedsięwzięcie zostało ukończone w 1870 roku. System edukacyjny został przejęty najpierw od Francuzów a następnie od Niemców. Doprowadzono do obowiązku szkolnego dla wszystkich obywateli. Po około dwóch dekadach intensywnej westernizacji, ożywiły się nastroje narodowościowe i konserwatywne.

 

Powstania tradycjonalistów miały miejsce min. w Sadze (1874), Kummamoto (1876).

Wszystkie zostały krwawo stłumione. Ostatni zryw miał miejsce w 1877 roku. Wtedy ostatnia armia walczących tradycyjnymi metodami samurajów stoczyła bitwę z nowoczesnym wojskiem rządowym z poboru. Zginęli wszyscy samurajowie. Przywódca powstania popełnił samobójstwo.[13]

 

Ten i kilka podobnych incydentów nie mogło zatrzymać ogólno krajowej tendencji i szybkiego pędu ku postępowi. Rozwój gospodarczy szedł w parze z rosnącą rolą siły zbrojnej. Militaryzacji kraju zaczęły towarzyszyć tendencje ekspansjonistyczne. Japonia zaczęła dążyć do zdobycia nowych obszarów. Były ku temu przesłanki demograficzne takie jak, bardzo szybki wzrost liczby ludności. Czy potrzeby gospodarcze np. brak surowców dla przemysłu ciężkiego i potrzeba nowych rynków zbytu dla towarów japońskiej produkcji. [14]

 

Rozwój Japońskiego militaryzmu wspomagany przez przemysł.

 

 

Japońska droga w kierunku ekspansji rozpoczęła się bardzo wcześnie.

Już w roku 1870, Japończycy zajęli Wyspy Wulkaniczne i Bonin. W tym słynną z późniejszych walk podczas drugiej wojny światowej, wyspę Iwodżima. Kolejnym łupem Japonii padły wysepki „manu armata”, odległe o siedemset mil od Tokio.

Te skromne sukcesy sprawiły że Japończycy poczuli się pewniej. Przygotowano kolejną wyprawę. Tym razem przeciw Tajwanowi. Pretekstem do zdobycia wyspy były ataki tajwańskich piratów, słynących z niebywałego okrucieństwa.

Do pokonania Tajwanu była potrzebna silniejsza flota.

Rozbudową floty zajął się Ietaro Iwasaki – założyciel potężnego koncernu Mitsubishi.

Ietaro stał się potentatem morskim dzięki wykorzystaniu sprzyjającej mu passy rynkowej.

Wykorzystując skok cen na frachty, w ciągu niemal jednej doby wykupił jednostki morskie, które były do kupienia, tworząc flotę inwazyjną potrzebną do przeniesienia wojska na Formozę (Tajwan). Zarobił na tym biznesie wojskowym około 10 milionów jenów.

 Rząd Japoński doceniając jego przedsiębiorczość, oddał mu do dyspozycji 13 statków zakupionych przez państwo, oraz udzielił co rocznej zapomogi w wysokości ćwierć miliona jenów na budowę nowych jednostek oraz na prowadzenie szkoły morskiej.

Od tego momentu koncern Mitsubishi, powiązany z wojskiem odegrał najpoważniejszą rolę w budowie wielkiego japońskiego przemysłu i nowoczesnej gospodarki. Miał także wpływ na późniejszą militaryzację Japonii, dającą firmie ogromne dochody z produkcji sprzętu dla wojska.[15]

Tak więc wzrost nastrojów militarystycznych w Japonii, nie wynikał jedynie z działań  rządu. Lecz był także skutecznie wspierany przez sektor przemysłowy, mający oczywiście swój interes w tym by Japonia prowadziła wojny.

 

Dużą rolę odgrywały cztery liczące się firmy:

Mitsubishi został założony w 1871 r. przez Iwasaki, byłego samuraja, który po rewolucji Meiji został armatorem. W latach 90. podjął spekulacje gruntami w Tokio. Mitsubishi stał się z czasem największym koncernem zbrojeniowym Japonii. Związany był raczej z marynarką, niż z armią lądową. Z czasem wpłynęło tona orientację w polityce zagranicznej.

W okresie międzywojennym popierał ekspansję raczej w kierunku Pacyfiku niż Syberii. W 1927 r. holding rodzinny przekształcono w spółkę akcyjną Z czasem Mitsubishi Group stała się jedną z największych korporacji przemysłowych świata.[16]

Mitsui powstał w XVII wieku w Kyoto i Kobe. W XVIII wieku była to największa firma handlowa w Japonii. Rodzina Mitsui współpracowała z szogunami z rodziny Tokugawa.

W 1876 r. założyli najstarszy bank prywatny w Japonii i zajmowali się emisją pieniądza.

Z czasem koncern zaangażował się w produkcję zbrojeniową, wiążąc się raczej z armią niż z flotą. Mitsui bardziej popierał ekspansję w kierunku Syberii niż na Pacyfiku, dlatego był zwolennikiem  wojny z ZSRR, nie z USA. Ważną dziedziną aktywności koncernu było górnictwo.[17]

Sumitomo - przedsiębiorstwo zajmujące się początkowo wydobyciem miedzi na wyspie Shikoku - założył¸ w 1590 r. Sumitomo Masatoto (1585-1652). W epoce szogunatu dom Sumitomo był związany z rodziną Tokugawa. Za pośrednictwem Holendrów Sumitomo zajmował się w tym czasie eksportem miedzi.

 Obsługiwał też handel Nagasaki jedynego miasta, otwartego dla cudzoziemców. Związki z szogunatem

spowodowały, że rewolucja Meiji osłabiła pozycję firmy. Wkrótce jednak Sumitomo przystosował się do nowych warunków, koncentrując się przede wszystkim

na przemyśle ciężkim i zbrojeniowym. W 1895 r. powstał Sumitomo Bank. W 1921 r. utworzono holding rodzinny Sumitomo Ltd., który w latach 30. sta¸ się największym zaibatsu w Japonii.

Yasuda został założony przez Zenjiro Yasudę (1838-1921). Założyciel urodził się w ubogiej, plebejskiej rodzinie w Tokio.

 Po zdobyciu majątku jako makler giełdowy założył w 1844 r. bank, od 1878 r. działający pod nazwą Yasuda Bank. Obecnie firma ta działa jako Fuji Bank. Yasuda prowadzi¸ działalność filantropijną. Choć jednocześnie dla współczesnych mu jego nazwisko stało się symbolem korupcji władz.

Te cztery najbardziej wpływowe firmy miały bardzo duży wpływ na politykę zagraniczną Japonii. Cechą szczególną rozwoju gospodarki kapitalistycznej w kraju było ominięcie fazy wolnej konkurencji. Sektor prywatny od początku był wysoce zmonopolizowany. Co więcej, w Japonii - w odróżnieniu np. od Stanów Zjednoczonych,  władze nie uważały monopolizacji za zjawisko negatywne i nie próbowały jej zwalczać. Wręcz przeciwnie, otaczały zaibatsu opieką. [18]

 

Po opanowaniu Tajwanu Japończycy poczuli się jeszcze pewniej.

Arimoto Yamagata (1838-1922), znany z pogromów rebelii zwróconych przeciwko cesarzowi, twierdził że linia obrony interesów Japonii nie pokrywa się z jej linią granic. Według Yamagaty wpływy japońskie miały sięgać ziem koreańskich, chińskich, oraz wielu wysp na południu..

Zaledwie rok po zajęciu Tajwanu wyprawa japońska ruszyła na Koreę. Za pomocą pokazu siły artylerii okrętowej zmuszono Koreańczyków do otwarcia dwóch portów dla handlu z Japonią. Japończycy wykorzystali tutaj metodę kapitana Perr’ego, który w ten sam sposób zmusił Japończyków w 1853 roku, do podpisania niekorzystnych układów handlowych ze Stanami Zjednoczonymi.[19]

Tak więc w  1876 roku Koreańczycy zostali zmuszeni do podpisania nierówno prawnego układu, w którym Japonia zapewniła sobie te same prawa co mocarstwa zachodnie w Japonii, m.in. prawo eksterytorialności.

Japonia szybko się rozwijała i z czasem udało się jej wzmocnić swoją pozycję także względem państw zachodnich. Po czterdziestu latach od salw Perry’ego, w lipcu 1894r udało się podpisać z Wielką Brytanią równoprawny traktat o handlu i żegludze. W następnych latach podobne układy zawarto z innymi państwami.

Mimo unormowania stosunków z innymi państwami, Japonia nadal nie chciała zrezygnować z polityki ekspansji.

 

Zadecydowały o tym czynniki ekonomiczne, oraz demograficzne.

Szacuje się że liczba ludności w 1872 r wynosiła 34,8 mln, 1892r 40,5 mln a w 1912 było już 50, 6 mln. Doprowadziło to do przeludnienia, krajowa produkcja żywności stopniowo przestała wystarczać. Kolejnym czynnikiem napędzającym politykę ekspansji był brak surowców dla przemysłu ciężkiego. Przede wszystkim chodzi o ropę i rudę żelaza.

Poszukiwanie rynków zbytu i miejsc lokalizacji kapitału doprowadziło do większego zainteresowania rozszerzeniem wpływów w Korei, będącej w centrum zainteresowania Chin, także dążących do rozszerzenia swoich wpływów. We władzach Koreańskich istniały dwie wzajemnie zwalczające się frakcje: pro Chińska i pro Japońska.[20]

Pretekstem do wojny stały się w 1893 roku, liczne wystąpienia chłopów w Korei.

Japonia po wcześniejszym ataku na Chińskie okręty 1 sierpnia 1894. Wypowiedziała Chinom wojnę. Wbrew prognozom zachodu Japończycy w szybkim tempie i przy stosunkowo małych stratach (1,5 tys. zabitych w walkach, 12 tys. od chorób). Ostateczne rozstrzygnięcie nastąpiło na morzu. Dnia 17 września 1894 roku flota japońska u ujścia rzeki Jalu rozniosła flotę Chińską. Chińczycy weszli do walki w przestarzałym szyku czołowym. Japończycy zastosowali taktykę na wzór Brytyjski. Dzieląc przeciwnika na dwa fronty i niszcząc jego okręty działami. Chińska flota straciła pięć krążowników, wiele okrętów zostało uszkodzonych W bitwie wyróżnił się Heiharo Togo, wówczas jeszcze komandor. W ciągu 230 dni, Japonia opanowała Koreę, Port Artur i Wejhajwej. Te szybkie i zdumiewające nawet mocarstwa zachodni zwycięstwa sprawiły że Japonia poczuła się pewnie. Zwolenników polityki ekspansywnej było coraz więcej, zwłaszcza z tego powodu iż dzięki zwycięstwom militarnym Japonia zaczęła czuć się równa największym mocarstwom.[21]

Same mocarstwa poczuły się zaniepokojone pojawieniem się nowego konkurenta. Pod groźbą interwencji zbrojnej państw europejskich, w tym w dużej mierze Rosji. Japonia została zmuszona do rezygnacji z półwyspu Liautuńskiego i z Wejhajwek, zadowalając się jedynie kontrybucją. Ustępstwa wywołały wielkie niezadowolenie wśród oficerów, czego dowodem jest popełnienie harakiri przez czterdziestu z nich.

Rosja z Carem Mikołajem II na czele, stała się głównym konkurentem Japonii. I już niedługo Japonia miała się Rosjanom za tę zniewagę odpłacić.

Zadecydował o tym kolejny ważny czynnik jakim była wspólna operacja wojskowa w Chinach, przeciwko powstaniu bokserów 1900 roku.

 

Gdzie Japończycy mogli spotkać się bezpośrednio z białymi żołnierzami, walczącymi na razie jeszcze po tej samej stronie. Spotkanie zmniejszyło respekt przed słabiej zdyscyplinowanymi ludźmi z zachodu i zwiększyło dodatkowo poczucie własnej wartości Japończyków.

Te doświadczenia zapewne przyczyniły się do późniejszych japońskich działań przeciw Rosji, mających miejsce kilka lat później.[22]

Japończycy zdobyli poparcie Wielkiej Brytanii. W 1902 roku oba kraje zawarły traktat przymierza. Najnowsze doświadczenia techniczne i szkoleniowe floty Brytyjskiej były przekazywane marynarzom Japońskim. Flota Japońska szybko się rozwijała. W 1904 roku

Flota liczyła: 6 pancerników, 9 krążowników pancernych, 16 krążowników. Choć flota Rosyjska była silniejsza. Japończycy stanowili na azjatyckich wodach liczącą się siłę.

Dodatkowym czynnikiem działającym na korzyść Japończyków były wielkie kredyty udzielone Japonii przez państwa zachodnie. Zachodowi zależało w tym czasie na wzmocnieniu Japonii, ponieważ państwa Europejskie oraz USA chciały osłabić Rosję.

Dnia 6 lutego doszło do zerwania stosunków dyplomatycznych z Rosją i jeszcze w nocy z 8 na 9 lutego 1904 roku, przed formalnym wypowiedzeniem wojny japońskie torpedowce podeszły pod Port Artur. Podczas ataku osiadły na dnie dwa rosyjskie pancerniki i jeden krążownik. Port został prze Japończyków zablokowany, do dnia 12 kwietnia, kiedy to Rosjanie podjęli próbę przebicia się. Jednak blokujący bazę admirał Togo odniósł zwycięstwo. Flota Rosyjska nie mogła wyjść z portu. Wojska Japońskie okrążyły bazę rosyjską i zdobyły ją w Grudniu. Rosjanie wysłali przeciw Japonii flotę bałtycką. Flota admirała Rożestwienskiego zlekceważyła przeciwnika. Niedaleko wyspy Cuszima, Japończycy otoczyli flotę Rosjan.

Doskonale prowadzony ogień świetnie wyćwiczonych załóg doprowadził do zagłady floty rosyjskiej. Z 37 jednostek przetrwały tylko dwa torpedowce i jeden okręt pomocniczy. 

Dnia 8 czerwca car Mikołaj II, obawiając się dalszych postępów Japończyków wyraził zgodę na podjęcie negocjacji pokojowych.[23]

Ostatecznie 5 września 1905 roku, podpisano traktat pokojowy, na mocy którego Rosja uznała niezależność Korei i szczególne interesy polityczne, ekonomiczne i wojskowe Japończyków w tym kraju. Japonia uzyskała kontrolę nad koleją południowo- mandżurską wraz z położonymi na tych terenach kopalniami węgla.

 

Japonia otrzymała południową część Sachalinu oraz przyległe wyspy oraz możliwość połowów wzdłuż rosyjskich wybrzeży Morza Japońskiego, Ochockiego i Beringa. Nie udało się uzyskać od Rosji żadnych odszkodowań wojennych, co doprowadziło rozruchów i protestów społeczeństwa japońskiego. Doszło nawet do podpalenia kilku budynków rządowych. Mimo to Japończycy mieli spore zyski. Zatopione pod Czuszimą okręty Rosyjskie, zostały wydobyte i dołączone do floty Japońskiej.

Korea znalazła się pod całkowitym panowaniem Japonii. Koncerny zaibatsu opanowały całkowicie gospodarkę i handel Koreański. Japonia musiała rozwijać się poprzez wojny.

Po pokonaniu Chin, została uznana za państwo na europejskim poziomie rozwoju. Po pokonaniu Rosji o Japonii zaczęto mówić jako o mocarstwie.[24]

 

(foto: Admirał Togo, pogromca floty rosyjskiej)

Podbój Korei przebiegał gładko. W 1907 roku cesarza Koreańskiego, zmuszono do abdykacji. Ustalono w Korei protektorat i zlikwidowano armię koreańską. Generalny rezydent Japonii panował całkowicie nad Koreą.

Większość znaczących urzędów w Korei piastowali Japończycy. Zmieniono treść podręczników i nauczania w szkołach Koreańskich. Uczono dzieci o wiodącej roli Japonii w kształtowaniu się zjednoczonej Azji. W całej Japonii oraz na terytoriach podbitych promowano ideę pan azjatycką. Japonia miał być krajem który zjednoczy razem wszystkie ludy Azji i doprowadzić do wspólnego podbicia świata przez azjatów. Odzwierciedleniem tych marzeń były rysunki propagandowe przedstawiające np. Japończyków na ulicach Paryża itp. Japonia prowadziła w Korei wzmożoną akcję kolonizacyjną. Ziemia zabrana koreańskim rolnikom była przekazywana za darmo przybyszom z Japonii.

 W 1906 roku, w celu obrony linii kolejowych i terenów na półwyspie Liaodong, Japończycy utworzyli Armię Kwantuńską.

Mimo represji, administracja japońska w Korei przyczyniła się do rozwoju tego kraju. Unowocześniono infrastrukturę, niezbędną dla rozwoju gospodarczego.

 

 Powstały nowe drogi, pierwsze linie kolejowe, linie telegraficzne i telefoniczne, nowe miasta i zmodernizowane porty. Wzrosła produkcja rolnictwa i przemysłu. Jednak ze skoku cywilizacyjnego zyski miały przede wszystkim firmy zaibatsu.[25]

Oprócz podbojów Japończycy zawdzięczali swoją siłę także umiejętnemu przystosowaniu zachodnich wzorców do własnych warunków.

Dzięki temu udało się nie tylko zachować suwerenność, ale i szybko stać się bogatym państwem o sprawdzonej w wojnach silnej armii, który swymi wpływami objął: Tajwan, Paskadory, Liaodong, Koreę i południową część Sachalinu. Japończycy zostali uznani przez zachód za licząca się siłę.[26]

Zwycięstwa sprawiły że naród japoński silnie się zintegrował. W społeczeństwie silnie propagowano ideę wspólnej mocy. Popularna stała się idea panazjatycka.[27]

Przemysł i władze tylko czekały kolejny konflikt i zdobycze. Okazja ku temu nadarzyła się kiedy Podczas I wojny światowej Japonia wypowiedziała wojnę Niemcom zajmując posiadłości Szantungu, przy okazji wkraczając na terytorium Chińskie. Chiny zostały zmuszone do ustępstw na rzecz Japonii.

W Pekinie został podpisany traktat Chińsko- Japoński. Dający Japończykom szczególne przywileje gospodarcze w Chinach. W sierpniu 1918 roku zapadła decyzja wkroczenia armii Kwantuńskiej do Rosji, we wspólnej akcji przeciw Bolszewikom. Japończycy planowali utworzenie na Syberii państwa buforowego. Jednak operacja zakończyła się fiaskiem.

W 1919 roku na konferencji w Wersalu Japonia otrzymała prawo do Szantungu oraz Wyspy Marshalla. Japonia została członkiem Ligi Narodów. Sytuacja gospodarcza Japonii byłą lepsza niż w państwach europejskich. Nieobecność zachodnich mocarstw spowodowana wojną, została wykorzystana do wzmocnienia wpływów handlowych i politycznych.

Pierwsza wojna światowa uznana została za „najlepszą wojnę w dziejach Japonii”. Bez większego militarnego wysiłku i strat, udało się wyzyskać ogromne korzyści gospodarcze. Zamówienia zbrojeniowe dały ogromne zyski. Dwukrotnie wzrosło zatrudnienie w przemyśle. Tym sposobem gospodarka Japonii ogromnie się wzmocniła a zwolennicy militarnych działań zdobyli większe bogactwo i poparcie społeczne.[28]

 Jednak sytuacja międzynarodowa nie pokrywała się z planami japońskich militarystów.

Europa chciała pokoju. Dominowały nastroje pacyfistyczne. Społeczeństwa krajów zachodnich domagały się rozbrojenia i w tym celu wywierały presje na swoje rządy.

 

 Japońska doktryna militarna w odniesieniu do konferencji rozbrojeniowych.

 

 

Po zakończeniu wojny przedsiębiorstwa zachodnie wróciły na rynki międzynarodowe, wypierając z nich część japońskich towarów. Amerykanie wrócili i Brytyjczycy wrócili do parytetu złota[29]. Doprowadziło to do spadku cen i w konsekwencji do zmniejszenia opłacalności japońskiego eksportu. Efektem tych wydarzeń były bankructwa w Japonii. Zbankrutowało wiele zakładów przemysłowych i banków. Duże straty poniosły zaibatsu.[30]

Duże straty japońskiemu przemysłowi przyniosła konferencja w Waszyngtonie. Konferencja Waszyngtońska zaczęła się 12 listopada 1921 roku i miała na celu ograniczenie zbrojeń.

Myślenie zachodnie, całkowicie dla Japończyków nie zrozumiałe. Było bardzo niewygodne dla militarystów oraz dla czerpiących zyski z produkcji zbrojeń firm. Jednak naciski opinii międzynarodowej zmusiły japońskie władze do ustępstw. W imieniu Japonii negocjował wówczas nastawiony na prowadzenie pokojowej polityki Shidehara Kijuro.

 

Wszystkie liczące się potęgi  zobowiązały się do ograniczenia swoich sił morskich.

Japonia miała zrezygnować ze swoich planów rozbudowy floty.

 

 Dodatkowe niezadowolenie w kraju wzmagał fakt że, rezygnowano z budowy okrętów, które miały uchodzić w owym czasie za najpotężniejsze na świecie.

Rezygnacja miała dotyczyć rezygnacji z budowy potężnych pancerników „Kaga” i „Tosa”. Każdy z nich miał mieć 10 dział 406mm i 20 dział 140mm. Takie uzbrojenie przewyższało siłą ognia każdą inną jednostkę na świecie.

 Rezygnacja dotyczyła również czterech krążowników będących jeszcze w budowie. Były to: „Amagi”, „Akagi”, „Antago”, i Takao. Z pośród nich udało się uratować „Akagi”, przebudowanego na lotniskowiec. Pozostałe zostały pocięte.

Ostateczne postanowienia konferencji w Waszyngtonie uregulowały stosunek tonażu pancerników Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Japonii. Stany Zjednoczone i Wielka Brytania mogły mieć 525 tysięcy ton, Japonia 315 tysięcy ton. Dla wszystkich klas okrętów, stosunek sił miał wynosić 5: 5: 3.[31] Dodatkowo układy zawierały klauzulę postanawiającą zakaz budowy nowych baz wojskowych na Pacyfiku. Stany Zjednoczone i Wielka Brytania zobowiązały się nie budować nowych baz na zachód od Hawajów i na wschód od Singapuru. Założenie postanowień Waszyngtońskich polegało n a tym, aby Japonia miała zagwarantowane bezpieczeństwo, nie mogąc jednocześnie wywołać konfliktu przeciwko dwóm pozostałym sygnatariuszom traktatów. Wygasł sojusz brytyjsko-japoński sojusz. W sprawie  Chin uznano szczególną pozycję Japonii w Mandżurii. Konferencja zakończyła się 6 lutego 1922 roku. Wysłannicy japońscy uznali że wynegocjowane warunki są do przyjęcia. Ale kiedy wieści o postanowieniach dotarły do kraju, większość oficerów floty, armii, młodzi oficerowie i zaibatsu uznali traktat za hańbę.

Ich zdaniem postanowienia waszyngtońskie miały być wielkim nieszczęściem dla Japonii.

Mimo wszystko Japońska pomysłowość poradziła sobie z ograniczeniami traktatowymi.

Zmienił się profil produkcji. Nastawiono się na wytworzeniu przewagi technologicznej okrętów japońskich. Miała ona polegać na przewadze w uzbrojeniu i szybkości posiadanych okrętów. Starano się, więc budować okręty o większej liczbie dział a zarazem szybsze od jednostek amerykańskich.  Poza działami nastawiono się na nowy rodzaj broni, jakim były torpedy.

Torpedy japońskie miały większy kaliber od torped innych państw. Możliwości tej broni nie docenili Amerykanie. Ten błąd miał ich sporo kosztować podczas ataku jaki został przeprowadzony na Pearl Harbor.[32]

Kolejnym czynnikiem jaki miał kolosalne znaczenie w przygotowaniach Japonii do przyszłej wojny było nastawienie na atakowanie przeciwników z zaskoczenia. Dlatego też podczas ćwiczeń i manewrów szczególni duży nacisk kładziono na ćwiczenie walki nocnej.

W takich warunkach przewaga liczebna amerykańskich okrętów, odgrywała nieporównywalnie mniejsze znaczenie. Mimo że ćwiczenia tego rodzaju były bardzo niebezpieczne i zdarzały się częste przypadki śmiertelne podczas manewrów. Marynarka nie zmieniła sposobu szkolenia.

 

Taka koncepcja przygotowań wynikała zapewne z minionych doświadczeń, takich jak np. zwycięstwo w Port Artur osiągnięte w wyniku niespodziewanego ataku nocnego.

 

Kolejnym elementem doktryny militarnej Japończyków była koncepcja bitwy generalnej. Ta idea przeważała w dowództwie. Nastawienie było skierowane na jedną bitwę, która przyczyni się do całkowitego unicestwienia floty przeciwnika. Tak było w bitwie pod Czuszimą.

 

Ograniczenia związane z pancernikami spowodowały że dowództwo Marynarki zdecydowało się na nastawienie na inny rodzaj okrętów. Tymi okrętami były lotniskowce.[33]

W układzie waszyngtońskim lotniskowce nie były jeszcze uznane za broń mogącą odegrać szczególną rolę w wojnie na morzu. Późniejsze wydarzenia pokazały że ten pogląd nie był słuszny. Pierwsze lotniskowce zostały uzyskane z innych, przerobionych jednostek. Były to „Kaga: - przerobiony z pancernika, „Akagi” –dawniej krążownik. W 1927r roku zakończyła się budowa lotniskowca „Ryujo”. Na lotniskowcach, tak jak na innych rodzajach okrętów, prowadzono ciężkie ćwiczenia. Kiedy nowym dowódcom floty został admirał Yamamaoto. Miał powiedzieć:

„Uważam że śmierć podczas szkolenia za równą śmierci bohatera w akcji.

Duch Japoński nie powinien lękać się śmierci”[34]

 

 

Yamamoto był człowiekiem wykształconym. Studiował na uniwersytecie Harwardzkim  w dodatku był ekspertem od spraw marynarki i lotnictwa. Reprezentował Japonię na konferencji w Londynie, która trwała od 21 stycznia do 22 kwietnia 1930.

Ustalono min. zasady użycia okrętów podwodnych. Ustalono nowy stosunek sił w proporcji 10:10:7. Pozycja Japonii się wzmocniła. Dodatkowo pojawił się artykuł 21 traktatu Londyńskiego.

 Jego postanowienie pozwalało na rozbudowę floty wojennej przez którąkolwiek ze stron, o ile uzna ona zbrojenia morskie pozostałych państwa za zagrażające jej interesom.

 Skorzystanie z któregoś spośród sygnatariuszy z tego prawa, zwalniało automatycznie pozostałych z przestrzegania ustalonych limitów.[35]

 

Stan floty ustalony na konferencji wzmocnił pozycję Japonii względem Wielkiej Brytanii, ponieważ Brytyjczycy zostali ona zmuszeni do skasowania pięciu starszych pancerników.

 

 

 

Rezultaty konferencji w Londynie przedstawia tabela:

[36]

 Cesarz i jego rola.

 

Rola cesarza  Japonii podczas rządów Szogunatu Tokugawa była bardzo ograniczona. W sferze politycznej kompetencje cesarskie ograniczały się jedynie do nadawania inwestytury kolejnym szogunom. Po obaleniu szogunatu Od 1867r cesarzem był 16 letni Mutsuhito. Młody cesarz zdobył staranne wykształcenie.

Cesarza uczono roli najwyższego kapłana religii shinto wedle której ród cesarski wywodził się od bogini Amaterasu. Po pokonaniu zwolenników sioguna cesarz zaczął być kształcony na prawdziwego i suwerennego władcę. Rozpoczęła się nauka fechtunku, jazdy konnej i zapasów sumo. Z racji tego że cesarz miał być w przyszłości najwyższym zwierzchnikiem armii, wpajano mu wiedzę z zakresu wojskowości. Cesarz dużo jeździł po kraju w celu pokazania że to on jest tutaj teraz władcą. 3 stycznia 1868r następuje oficjalna intronizacja Mutsuhito na cesarza. Ogłoszono że nastała Era Meiji (oświeconych rządów).

Przyjęto zasadę że cesarze panują dożywotnio, a przez cały okres sprawowania władzy trwa tylko jedna era której nazwa staje się imieniem pośmiertnym cesarza. Od imienia cesarza przyjęła się także nazwa reform w Japonii zwanych restauracją meiji lub jako

 „Odnowa Meiji”.
Faktyczną władzę w kraju nadal mieli jednak przedstawiciele średniej warstwy samurajów. Tych odpowiadających za upadek siogunatu. Mimo posiadanej przez siebie władzy postanowili scentralizować ją wokół instytucji cesarza. Powodem takiej działalności była potrzeba czynnika jednoczącego cały naród pod jedną władzą. Potrzebne było coś trwałego, majestatycznego i związanego z Japonią od wielu lat. I właśnie takim czynnikiem była władza cesarska. Świadomość jedności miała ułatwić przeprowadzenie reform. Władza cesarska reprezentowała to co stałe i niezmienne.[37]

Mity o boskim pochodzeniu cesarza były uczone w szkołach jako historia.

Boskość cesarza była wpajana wszystkim obywatelom. 11 lutego stał się świętem założenia cesarstwa. Od pierwszego cesarza Jimmu który rządził od 660r p.n.e.

Pomimo wyżej wymienionych zabiegów do głosu dochodzili zwolennicy demokratyzacji Japonii. Władze były zmuszone do stworzenia konstytucji.

Podstawowym wzorem dla Japońskiej ustawy zasadniczej była pruska konstytucja ponieważ tylko tam podkreślano najważniejszą rolę władcy. Podkreślają to przytoczone tutaj artykuły:

Art. 1. Cesarstwo Japońskie jest rządzone przez Cesarzy.

Art. 3. Osoba cesarza jest święta i nienaruszalna i cesarz jest głową państwa.

Art. 4. Cesarz korzysta z władzy prawodawczej za zgodą parlamentu.

Art. 5. Cesarz nadaje sankcje prawo.

Art. 6. Cesarz zwołuje parlament, otwiera i zamyka oraz rozwiązuje izbę niższą.

Art. 7. Cesarz może wydawać dekrety z mocą prawa, które musi zatwierdzić parlament.

Art. 8. Cesarz jest naczelnym wodzem armii i marynarki,

Art. 11. Cesarz określa organizację i stan liczby formacji wojskowych w czasie pokoju.

Art. 12. Cesarz wypowiada wojnę i zawiera pokój.

Art. 13. Cesarz nadaje tytuły szlacheckie, rangi i odznaczenia.

Art. 15 Cesarz ma prawo do ogłaszania amnestii i udzielania łaski, zamieniania kary i przyznawania rehabilitacji.

 

Każde prawo, każda ustawa wymagały zgody całego zgromadzenia Narodowego, czyli obu izb:

- wyższej izby arystokrackiej (Kizokuin),

- niższej izby reprezentantów (Shugiin) wybieranej w wyborach (mógł głosować tylko 1% ludności gdyż do głosowania upoważniało płacenie podatków powyżej 15 jenów rocznie)

 

Cesarz pełnił teraz także funkcję reprezentacyjną.  Na spotkaniach z cudzoziemcami ubierano się w ubrania zachodnie. Cesarz oficjalnie pojawiał się w mundurze wojskowym. Osoba cesarza przyczyniła się także do popularyzacji zachodnich potraw w tym wieprzowiny, nie jedzonej wcześniej z powodów religijnych.[38]

 

Indoktrynacja społeczeństwa w posłuszeństwie i uwielbieniu dla Cesarza postępowała.

W 1937r Ministerstwo edukacji opublikowało broszurę „Podstawowe znaczenie charakteru narodowego. Główny nacisk stawiany był tam na lojalność wobec cesarza, miłość synowską i patriotyzm. Cesarz był utożsamiany z ojcem wielkiej japońskiej rodziny. Treść tej broszury pokrywała się z poglądami głoszonymi przez organizacje nacjonalistyczne, zdobywające w kraju coraz większą popularność. Hasłem młodych oficerów stało się powiedzenie „czcić cesarza, zniszczyć zdrajców”. Organizacje militarystów dążyły do przywrócenia realnej władzy cesarza. Organizowano zamachy na osoby uznane przez daną organizacje za szkodliwe dla państwa.

 

Żołnierzom wpajano że są wojskiem cesarskim, że walczą za cesarza pochodzącego od bogów. Coraz głośniejsze stawały się głosy że Japonia musi rozprawić się z Rosją i szykować do wojny ze Stanami Zjednoczonymi. Od 1932 roku premierami zostawali wojskowi lub bezpartyjni. Nacjonaliści wierzyli w mesjanistyczne posłannictwo Japonii w Azji. Teraz głową państwa miał być cesarz, a organizatorem porządku armia. [39]

Działania Militarne w latach trzydziestych.

 

 

W atmosferze tego typu nastrojów, jasny stawał się fakt iż kolejny konflikt prędzej czy później nadejdzie. Tak też się stało. W 1931 roku doszło do kolejnego konfliktu.

Pretekstem do wojny stał się zamach bombowy upozorowany przez wywiad japoński na południowomandżurskiej linii kolejowej w rejonie na północ od Mukdenu. Kolej ta znajdowała się pod zarządem japońskim. Winą za zamach zostały obarczone Chiny.[40]

Takie działanie japońskich służb wywiadowczych było rodzajem prowokacji zwanej

„Akcją Fałszywej Flagi”[41]

19 września 1931 roku, rozpoczęły się działania wojenne. Do stycznia 1932 roku wojska chińskie zostały pokonane i armia kwantuńska zakończyła podbój Mandżurii.

W dniu 9 marca 1932 roku utworzone zostało państwo Mandżuko.

 

Państwo to było całkowicie podporządkowane Japonii. Po za profitami natury gospodarczej, ponieważ ten rejon był najlepiej uprzemysłowioną częścią Chin. Mandżuko dawało Japonii przyczółek w którym można było przygotować wojska do ekspansji na tereny Chińskie.[42]

 

29 stycznia 1932 roku, Japończycy uderzają na Szanghaj. W wyniku ciężkich walk i intensywnych bombardowań zniszczona została znaczną część miasta. Jednak dzięki determinacji mieszkańców i wojska Chińskiego, Japończykom nie udało się zdobyć miasta. Walki były wyjątkowo zacięte i krwawe. Mimo zaangażowania dużych sił wojskowych Japończycy po 14 dniach walki opanowali tylko północną część miasta. Tym razem 19 armia chińska nie pozwoliła Japonii na błyskotliwe zwycięstwo.

5 maja 1932r, Rząd japoński pod naciskiem opinii międzynarodowej podpisał z Chinami rozejm. Bojąc się pogorszenia stosunków z USA i Wielką Brytanią, wycofano wojska.  

Jednak ta porażka nie zmieniła Japońskich planów. Założenia strategiczne opierały się na rozbiciu stopniowym odrywaniu kolejnych terytoriów.

 W planach wielkiego państwa, jakim w przyszłości miała się stać Japonia, Chiny miały być dostarczycielem taniej siły roboczej, Mandżuria- surowców przemysłowych, Korea- energii elektrycznej.

W styczniu 1933 r., pod pozorem wybuchu bomby w Sznghaj-kuan, w chińskiej prowincji Dżehol, Japończycy opanowali to miasto, leżące na ważnym szlaku kolejowym i szosowym z Mukdenu do Pekinu. Zdobyto też prowincje Czahar.

Do zachodnich krajów docierały bardzo liczne doniesienia o łamaniu przez wojska japońskie praw człowieka i zbrodniach wojennych. Na początku 1932 roku. Liga Narodów wysłała do Chin i Japonii specjalną komisję dla zbadania tej sprawy. W raporcie z komisji stwierdzono że działania Japonii nie są konieczne i że nie należy ich uważać za legalne.[43]

Na posiedzeniu Ligi Narodów 24 grudnia 1932 roku, liga przyjęła raport komisji zwany raportem Lyttona. W odpowiedzi przedstawiciel Japonii Yosuke Matsuoka ogłosił wystąpienia Japonii z Ligi Narodów.

Kolejne uderzenie Japończyków ruszyło w kwietniu 1933r. Wojska Japońskie weszły na przedpola Pekinu. Chiny zostały zmuszone do podpisania zawieszenia broni.

 

 

Pekin uznał przejęcie przez Japonię prowincji Dżehol.[44]

Kolejne walki wybuchły w Pekinie 7 lipca 1937r. Walki w rejonie Pekinu przekształciły się w ciężką wojnę, która miała trwać aż do 1945r.[45]

 

Trwająca wojna z Chinami sprawiła że państwo pod pretekstem walki z wrogami wewnętrznymi i zewnętrznymi, zaczęło odbierać Japończykom prawa obywatelskie.

1 kwietnia 1938r ogłoszono ustawę o powszechnej mobilizacji państwa. W rękach państwa znalazły się wszystkie dziedziny życia. W 1942r w parlamencie większość zdobyli kandydaci z ministerstwa spraw wewnętrznych, wojska i policji. Akcje szerzenia patriotyzmu przejęły media: prasa, radio. W szkołach uczono patriotyzmu i ślepego posłuszeństwa władzy cesarzowi. Zaostrzono cenzurę mediów, literatury i sztuki. Wolno było gasić „jedyne słuszne poglądy” , jakie odpowiadały interesom zarabiającego na wojnie zaibatsu i elit władz Wojkowych.[46] Kontrola społeczeństwa była bardzo szeroko rozwinięta. Na najniższym szczeblu działało 19 tys. stowarzyszeń miejskich i wiejskich. Podporządkowane im było 1,2 mln związków sąsiedzkich, obejmujących od pięciu do dwudziestu domostw. Podlegały one kontroli rządu i służyły indoktrynacji, oraz inwigilacji ludności. Były odpowiedzialne za morale mieszkańców i propagowanie propagandy rządowej.

Do akcji propagandowej włączyły się gazety i radio, które także miały podnieść morale narodu. Inwigilacja im kontrola ludności miały na celu wymóc totalne posłuszeństwo ludności. Często insynuacje i podejrzenia, nawet te bez pokrycia wystarczały by osadzić człowieka w więzieniu, lub pozbawić stanowiska. W literaturze i sztuce zakazano publikacji tego co kojarzyło się z libertynizmem. Wszędzie wprowadzono reżim i dyscyplinę. Młodzież miała nosić określone stroje. Pod koniec 1940 roku, wprowadzono obowiązkowe mundurki. Dochodziło nawet do takich nonsensów jak aresztowania młodzieży w parkach, kinach u pubach. Zgodnie z nowym hasłem „luksus jest wrogiem”.[47]

 

 Przygotowanie i atak na Pearl Harbor, oraz jego skutki.

 

Rządy Niemiec, Włoch i Japonii 27 września 1940 roku w Berlinie. Podpisały tzw. Pakt trzech. Rządy reprezentowali ministrowie spraw zagranicznych: Joachim von Ribbentrop - Niemcy, Galleazo Ciano - Włochy i Yosuke Matsuoka - Japonię. Porozumienie określiło wzajemne zobowiązania militarne stron, a w szczególności zasady udzielania pomocy sojusznikom prowadzącym wojnę z innymi państwami. Pakt określił podział stref wpływów. Strefą wpływów Niemiec i Włoch, ze szczególnym uwzględnieniem tych pierwszych, pozostawała Europa, a Japonii - Azja.

Tak więc Japonia miała określone sojusze i w związku z tym, posiadała także listę potencjalnych przeciwników. Spośród których kolejnym celem miały być Stany Zjednoczone.

Na początku lat czterdziestych jedynie Amerykanie mogli stanowić poważną konkurencję dla Japończyków na morzu. W 1941r. sytuacja była dla Japonii tym korzystniejsza, iż Wielka Bryt. zaangażowana w wojnę w Europie i Afryce nie mogła sobie pozwolić na udzielenie pomocy USA w walkach o Pacyfik.

Dowódca sił morskich Japonii adm. Isoroku Yamamoto zakładał zniszczenie floty Amerykańskiej w jednej decydującej bitwie, która miała szybko rozstrzygnąć losy wojny i zmusić Amerykanów do korzystnej dla cesarstwa kapitulacji.  Wybór miejsca ataku padł na bazę Pearl Harbor. Bowiem tam właśnie rozlokowana zostałą flota Pacyfiku.[48]

Adm. Yamamoto, nie miał innej możliwości niż przeprowadzenie planu wojny błyskawicznej. W przypadku długofalowej wojny Japonia nie mogła dać rady USA. Nie pozwalał na to brak surowców oraz dysproporcja w przemyśle. Rezerwa samego paliwa posiadanego przez wojska Japońskie pozwalała na prowadzenie wojny maksymalnie przez dwa lata.[49]

Szczegółowy plan ataku na Pearl Harbor opracował komandor Minoru Genda.

Japończycy postanowili zaatakować za pomocą torped. W listopadzie 1940r. W taki właśnie sposób baza włoska w Tarencie została zaatakowana przez Brytyjczyków.

Amerykanie twierdzili że podobny atak im nie grozi ze względu na płytkie wody Pearl Harbor.

 

Pomylili się nie doceniając japońskiej pomysłowości. Japończycy zastosowali przy swoich torpedach specjalne stateczniki. Zmiany techniczne, zostały wsparte przez doskonałe wyszkolenie pilotów. We wrześniu 1941r. prowadzono specjalne ćwiczenia ataku na Pearl Harbor. Wyselekcjonowano najlepszych pilotów.

3 listopada 1941 roku, plan ataku został ostatecznie zatwierdzony.[50]

Do ataku wyznaczono Pierwszy dywizjon lotniskowców obejmował okręty: :Akagi” i „Kaga”. Drugi dywizjon lotniskowców tworzyły „Zuikaku” i „Shokaku”.

Do ataku skierowano także 355 samolotów ( 81 myśliwców, 131 bombowców nurkujących

i 143 samoloty bombowe-torpedowe. Na jednostkach wyznaczonych do ataku obowiązywała całkowita cisza radiowa. Chodziło o zaskoczenie.

7 grudnia 1941 baza w Pearl Harbor została zaatakowana przez lotnictwo marynarki wojennej Japonii rozpoczynając w ten sposób II wojnę światową na Pacyfiku. Przed samym atakiem ogłoszono sygnał „Tora, Tora, Tora”- oznaczający że udało się osiągnąć efekt zaskoczenia.

Zapanował wielkie bałagan, panika. Amerykanie nie rozumieli co się stało. Huk, eksplozje. Samoloty torpedowe zrzucały torpedy, poczym z broni maszynowej strzelano do marynarzy, biegających w wielkim nieporządku. Zniszczeniu uległy samoloty hangarowane w bazie na lądzie. Amerykanie poustawiali je w dużych skupiskach, bardzo blisko siebie. Dzięki temu Japończycy mogli z łatwością je zniszczyć. Całość tego co się tam działo, można określić słowami „wielka masakra” . Już w pierwszej fazie ataku trzon floty Pacyfiku został wyeliminowany. Zatopione zostały 3 okręty liniowe: „Arizona”, :California”, „West Virginia”, stawiacz min „Oglala” Przewrócono okręty liniowe „Oklahoma” i „Utah”. Uszkodzono 4 okręty liniowe: „Maryland”, „Nevada”, „Pensylvania”, „Tennessee”.

3 krążowniki: „Helena”, „Honolulu”, „Releigh”. Cztery niszczyciele: „Cassin”, „Dawners”, „Monaghan”, i „Shaw”, statek remontowy „Vestal”. Dwie pływające bazy wodnosamolotów – „Curtis” i „Dobbin”. Straty w ludziach wyniosły 2403 zabitych i 1178 rannych. [51]. Wykonawszy postawione zadanie, 7 grudnia flota japońska ruszyła w drogę powrotną.

Sukces – wbrew temu, co myśleli Japończycy – nie był tak wielki: ocalały lotniskowce, na których następnie spoczął główny ciężar walk, a ponadto zniszczenie floty w porcie nie jest równoznaczne ze zniszczeniem jej na morzu – zwłaszcza, że w Pearl Harbor nie uległa zniszczeniu infrastruktura – warsztaty, doki, magazyny sprzętu i amunicji, większość zbiorników paliwa.[52]

Nie udało się zniszczyć całej floty Pacyfiku. Amerykanom pozostały jeszcze 2 lotniskowce,  9 ciężkich krążowników, 24 niszczyciele i 12 okrętów podwodnych . Wyszły one przed atakiem z bazy w Pearl Harbor. Z Atlantyku skierowano na Pacyfik lotniskowiec „Yorktown”, 3 okręty liniowe i eskadrę niszczycieli. Główny cel zniszczenia floty za pomocą jednego uderzenia nie został osiągnięty. Japonia stanęła przed wyzwaniem któremu na dłuższą metę nie mogła sprostać,

Niedługo po ataku do służby weszły 2 nowe pancerniki amerykańskie i 2 Brytyjskie krążowniki liniowe. W krotce Amerykanie złamali szyfr marynarki japońskiej i wiedzieli że Japońska flota (9 niszczycieli 12 transportowców z 5 tys żołnierzy z siłami osłonowymi : dwa lotniskowce 2 krążowniki 6 niszczycieli 6 okrętów podwodnych 162 samoloty) wyruszy w stronę Port Moresby na południowym brzegu Nowej Gwinei. W tajemnicy przed Japończykami skierowano na morze koralowe 2 lotniskowce 5 krążowników, 9 niszczycieli i siły australijskie (3 krążowniki, 2 niszczyciele). 4 i 5 maja samoloty amerykańskie bez powodzenia atakowały flotę japońską, ale 7 maja zatopiły lotniskowiec Shoto. 8 maja z lotniskowców obydwu stron wystartowały samoloty. Amerykanie uszkodzili lotniskowiec Shokaku. Japończycy zaatakowali największy amerykański lotniskowiec Liexington, uszkadzając go w takim stopniu że Amerykanie sami go zatopili. Uszkodzono też Yorktown.

Choć straty Amerykańskie były poważniejsze flota Japońska wycofała się. Aby podjąć planowaną inwazję na Fidżi, Samoa, Nową Kaledonię i zaatakować Port Moresby Japończycy musieli zająć Midway. Midway stanowiło ostatni punkt obrony amerykańskiej przed Hawajami. Japończycy planowali też atak na Aleuty. O Midway miała się stoczyć decydująca bitwa z flota amerykańską. Amerykanie domyślili się ruchów japońskich (występowały jednak różnice zdań). Posiadali przewagę w powietrzu, z kolei flota Japońska przeważała nad Amerykańską. 4 czerwca lotnisko japońskie zadało poważne straty obrońcom Midway. Samoloty Amerykańskie z tej wyspy zaatakowały w odpowiedzi flotę Japońską, bez powodzenia. Dopiero atak bombowców które startowały z lotniskowców Yorktown i Enterprise przyniósł siłom japońskim straszliwą klęskę. Zatonęły lotniskowce Kaga i Soryu, a uszkodzony Akagi zatopiony został przez własne okręty. Jednocześnie samoloty z lotniskowca Hiryu ciężko uszkodziły Yorktown. Zatonął 7 czerwca po ataku okrętu podwodnego. [53]

Pancerniki nie odegrały żadnej roli. Amerykanie zdobyli przewagę w liczbie lotniskowców. Latem 1942r Japończycy zaatakowali na Nowej Gwinei.

13 listopada doszło do bitwy morskiej w rejonie Guadalcanal, Amerykanie ciężko uszkodzili pancernik Hirei, zatopiony później przez załogę, stracili jednak krążownik Juneau.

30 listopada zespół amerykański ( 5 krążowników i 6 niszczycieli) zaatakował w rejonie przylądka Tassafaronga 8 niszczycieli japońskich i niespodziewanie poniósł klęskę.

Pod koniec 1942r siły Japońskie musiały przejść do defensywy.

Walki były bardzo zacięte i W roku 1944 inicjatywa należała do Amerykanów, stopniowo posuwających się w stronę Japonii. Nadal trwało minowanie wód. Bombardowano japońskie porty. Straty Japończyków były już nie do odrobienia. W połowie 1944r zaczęło brakować surowców i paliwa, alianci zdobyli przewagę na morzu i w powietrzu. W lipcu 1944r po krwawych walkach (zginęło ponad 40 ty Japończyków 1 raz użyto napalmu) amerykanie wyparli Japończyków z wyspy Saipan i zdobyli przez to bazę z której ich bombowce B-29 mogły bezpośrednio razić archipelag. Japonia była osamotniona a jej partnerzy z Osi nie mieli zamiaru pomagać. I w dodatku sami żądali od Japończyków pomocy. Hitler co jakiś czas wznawiał nalegania by Japonia przystąpiła do wojny z sowietami. Japonia nie chciała o tym słyszeć. Wojna z ZSRR wykraczała poza jej możliwości. Rozmowy niemiecko japońskie były nieszczere o czym obie strony wiedziały. Alianci działali w porozumieniu o czym mogą świadczyć konferencje w Casablance i Kairze, Jałcie i w Poczdamie. Na spotkaniu w Jałcie 4-11 lutego 1945 roku  Roosevelt Churchill i Stalin uzgodnili plany dalszej wojny. Stalin zobowiązał się że przystąpi do wojny z Japonią najdalej w ciągu 3 miesięcy od kapitulacji Niemiec. Wkrótce po utracie Saipanu Japonia poniosła dalsze ciężkie straty. Naród został wezwany do maksymalnego wysiłku i wyrzeczeń. [54]25 Października 1944roku w bitwie pod Leyte po raz pierwszy użyto samobójczych oddziałów kamikaze, a pod broń powołano siedmioletnich chłopców.

 

Bitwa pod Leyte, zwana też bitwą filipińską była największą bitwą morską w dziejach. Japończycy stracili 4 lotniskowce, 3 pancerniki, 9 krążowników, 8 niszczycieli, lotnictwo straciło 2570 samolotów. Amerykanie stracili 967 samolotów 3 lotniskowce i 3 niszczyciele. Zginęło 56 tys żołnierzy Japońskich amerykanie 29 tys zabitych. Po równie zaciętych walkach Amerykanie zajęli Okinawę. W maju skapitulowały Niemcy ostatni sojusznik.[55]

Od 17 lipca do 1 sierpnia 1945r obradowała konferencja poczdamska, której rozpoczęcie poprzedził zakończony sukcesem próbny wybuch bomby atomowej na pustyni w Newadzie. Truman, Churchill i Stalin uzgodnili wezwanie Japonii do natychmiastowej kapitulacji określili przyszłe granice. 6 sierpnia zrzucono bombę atomową na Hiroszimę. Natychmiast po wybuchu zginęło 80 tys. ludzi a większość miasta przestała istnieć. W Japonii wywołało to wielki szok.

8 sierpnia Mołotow wypowiedział Japonii wojnę. I rozpoczęło się zmasowane natarcie radzieckie na teren Mandżurii, atakowano porty. Armia Kuantuńska doznawała ataków na całej długości frontu.

9 sierpnia amerykanie zrzucili kolejna bombę na Nagasaki. W efekcie choroby popromiennej liczono ofiary w setkach tysięcy, choroba zabijała ludzi w ciągu kolejnych kilkunastu lat. Zaczęły rodzić się dzieci potworki. W nocy po zagładzie Nagasaki w Tokio zwołano konferencję cesarską. Po zażartej debacie. Rząd Japoński Od 10-12 sierpnia za pośrednictwem Szwecji i Szwajcarii  prowadził wymianę depesz z Aliantami. Decyzja o kapitulacji wywołała szeroki sprzeciw w środowiskach militarnych. 14 sierpnia cesarz zwołał posiedzenie zażądał przygotowania się do kapitulacji.

2 września na statku Missouri w Zatoce Tokajskiej podpisane zostały dokumenty kapitulacyjne. Na mocy traktatu Mandżuria i Tajwan wróciły do Chin. Sachalin i Wyspy Kurylskie przyznano ZSRR. Siły okupacyjne przejęły politykę rządzenia Japonią przez Japończyków, zachowano dawny aparat administracyjny.

3 listopada 1946r weszła w życie nowa konstytucja zwana amerykańską. Funkcję cesarza ograniczono do reprezentacyjnej.[56]

 

Podsumowanie.

Japonia wyszła z wojny jako strona przegrana. Zniszczenia wojenne spowodowane przez bomby atomowe i nieludzko zacięte walki na Pacyfiku, zniszczyły ducha militarystów. Ale nie zniszczyły typowo japońskiego ducha. Po wojnie jeden z czołowych czynników rozwoju przemysłu, jakim były zaibatsu. Dostosował się do nowych warunków. Japonia nie mogła już mieć armii, więc skupiono się na rozwoju technologii cywilnych i na poprawie poziomu życia ludności.

Efektem takiej działalności było niezwykle szybkie podźwignięcie się kraju z kryzysu i ogromny boom gospodarczy na niespotykaną dotąd skalę. Japonie z potężnego państwa militarystycznego, stałą się państwem produkującym najlepszy na świecie sprzęt elektroniczny i  samochodowy. Miejscem gdzie w bardzo szybkim tempie powstawały nowe miejsca pracy. Firma Mitsubishi, przekwalifikowała się z produkcji samolotów wojskowych na przemysł samochodowy. Dziś należy do jednej z najlepszych firm z branży motoryzacyjnej na świecie. Za szybki wzrost i powrót do świetności Japonii, odpowiada japoński przemysł, zdolności adaptacyjne starych zaibatsu, niesamowita pracowitość niespotykana chyba w żadnej innej części świata. Pracowitość połączona z inteligencją i wyczuciem tego co użyteczne i niezbędne. Wykorzystano tylko te wzorce zachodnie, które mogły przynieść zysk gospodarce kraju. Te same zasady życiowe, które ukształtowały sposób działania doskonale działającej wojskowej machiny Japońskiej stały się siłą napędową powojennych tygrysów biznesu. Te zasady pochodzące jeszcze z samurajskiego kodeksu mówią:

1. 1.      Myśl o tym co jest dobre i prawdziwe.
2. 2.      Praktykuj naukę i doskonal się w niej.
3. 3.      Zapoznaj się ze sztuką.
4. 4.      Poznaj zasady rzemiosł.
5. 5.      Zrozum na czym polega szkoda i korzyść.
6. 6.      Naucz się wszystko trafnie postrzegać.
7. 7.      Miej świadomość tego co nie jest oczywiste.
8. 8.      Bądź uważny w sprawach drobnych.
9. 9.      Nie czyń rzeczy niepotrzebnych.[57]

Wyżej wymienione zasady sprawdzały się doskonale w boju jak i w życiu codziennym oraz w interesach biznesowych.

Stara sztuka wojenna mówiła że jeden doskonale wyszkolony wojownik, może pokonać dziesięciu. Dziesięciu wielkich wojowników może pokonać stu. Stu może pokonać dziesięć tysięcy itd. Rządzącym Japonią przedwojenną przyświęcała właśnie taka zasada. Wierzyli że jeżeli uda im się odpowiednio zahartować społeczeństwo. Japonia pokona przeciwnika nawet dziesięć razy silniejszego.

Jednak takie myślenie miało luki. Wyjaśniał  już to zagadnienie żyjący około czterystu lat wcześniej legendarny samurai Musashi Miyamoto, który przekonywał iż mechanizmy, które sprawiają że jedna osoba pokonuje dziesięć nie sprawdzają się w masowej skali.

Wyjaśniał to tak:

Jest zadaniem niemożliwym sprawi, by w licznej grupie ludzie wszyscy naraz zawrócili,

Małą zaś skalę trudno pojąć, gdyż w przypadku jednego tylko człowieka,

Jedna jest tylko wola

i szybsze będą zmiany.[58]

 

Jednak ta specyficzna mentalność z pewnością pomogła krajowi wyjść ze zniszczeń wojennych i wrócić w bardzo szybkim tempie do grona najpotężniejszych gospodarczo krajów dzisiejszego świata.

 

   

 Bibliografia:

 

Opracowania:

 

Flisowski Zbigniew, Burza nad Pacyfikiem Tom 1, Poznań 1986, ss. 540.

Henshall Philip. Atomowy Sojusz: Niemcy Japonia i bomba atomowa,  Warszawa 2001 ss.286.

Krala  Zbigniew, Daleki Wschód Tom 1, Warszawa 1990, ss. 246.

 

Meyer  Stanisław, Japonia się Otwiera,[w:] Wielka Historia Świata 1800-1870, pod red. Mariana Szulca, Kraków 2004, ss. 317.

 

Miyamoto Musashi, Księga Pięciu Kręgów, Warszawa 2006, ss. 111

 

Pałasz-Rutkowska Ewa, Starecka Katarzyna, Japonia, Warszawa 2004, ss. 450.

 

Pałasz-Rutkowska Ewa., Polityka Japonii wobec Polski 1918- 1941, Warszawa 1998, ss. 252.

 

Pieresleigin Siergiej, Pieresleigin Elena, Premiera na Pacyfiku, Tom 1, Gdańsk 2006, ss. 440..

 

 

Tubielewicz Jolanta, Historia Japonii, Wrocław 1984, s. 494.

 

Wolny Antoni , Wojna na Pacyfiku. Agresja Japońska w latach 1931- 1945, Warszawa 1971, ss. 396.

 

Żurawski Przemysław Piotr, Stany Zjednoczone wobec problemu kontroli zbrojeń w dobie komisji przygotowawczej do Genewskiej konferencji rozbrojeniowej, Warszawa 2000, ss. 372.

 

 

Artykuły:

 

Morawski  Wojciech, Historia bankowości centralnej- Bank Japonii, „Bank i Kredyt”, 2002, nr. 1, s 59- 73.

 

 

Źródło: historiawojskowa.cba.pl