Filozofia egzystencjalna (1/7)

O filozofii egzystencjalnej

"Pustka egzystencjalna - spotkanie z człowiekiem i wartościami jako poszukiwanie transcendencji"

Spis treści:

1.0 Wstęp

2.0 Szczególna metodologia oraz układ pojęć w filozofii egzystencjalnej.

2.1 Kwestia esencji i egzystencji w ludzkim istnieniu.

2.3 Problem tego, co naprawdę rzeczywiste.

2.4 Problem z obiektywnym wyrażeniem subiektywnego doświadczenia egzystencji.

2.5 Trudność w sposobie ujmowania skończoności ludzkiej egzystencji.

2.6 Byt skończony, a zagadnienie istnienia Bytu transcendentalnego.

3.0 Problematyka ludzkiej egzystencji u niektórych myślicieli egzystencjalnych.

3.1 Albert Camus i absurd ludzkiego istnienia.

3.2 Bezsens projektowania siebie przez byt - dla - siebie zmierzający do nicości - J.P. Sartre.

3.3 Problem bycia "tu" w bezkresnej czasowości M. Heideggera

3.4 Egzystencjalne odnajdywanie siebie po "śladach" transcendencji - K. Jaspers.

4.0 Egzystencja samo stanowiącego się podmiotu, jego wartości kierunkowe, stosunki z innymi i możliwość transcendencji.

 Góra od lewej Søren Kierkegaard, Friedrich Nietzsche, Fiodor Dostojewski i Franz Kafka

„Kiedy zważam krótkość mego życia, wchłoniętego w wieczność będąca przed nim i po nim, kiedy zważam mała przestrzeń, którą zajmuję, a nawet którą widzę, wtopioną w nieskończonym ogromie przestrzeni, których nie znam i które mnie nie znają, przerażam się i dziwię że znajduję się raczej tu niż tam, nie ma bowiem racji, czemu raczej tu niż gdzie indziej."[1]

1.0 Wstęp

Temat niniejszej pracy wskazuje na trudną z punktu widzenia człowieka, jego podmiotową egzystencję w świecie wypełnionym wielością przedmiotów nie odwzajemniających jego wrażliwości. Podmiotowa egzystencja mówi o obecności duchowej, o obecności podmiotu ludzkiego jako świadomości, zarazem refleksyjnej świadomości siebie jak i świadomości znajdujących się wokoło przedmiotów, w tym cielesności. Transcendencja i transcendentne wartości są zaś rozpoznawane jako duchowy charakter podmiotu, istniejące w jego umyśle wysokie Idee takie jak: Prawda, Miłość, Dobro, Sprawiedliwość i inne, które wraz z myślącym je podmiotem przekraczają świat przedmiotów, a jednocześnie istnieją w tym świecie za pośrednictwem cielesności i mieszkającego w tym ciele ducha. Tutaj ujawnia się problem egzystencjalny człowieka, istnienie jego wysokich Idei ściera się w jego refleksyjności z ich niewystarczającą obecnością w świecie, ponieważ świat traktuje człowieka przedmiotowo przez surowość przedmiotów i zjawisk, które nie przejawiają żadnej adekwatnej wrażliwości, do tej, którą posiada podmiot. Dodatkowo inni ludzie, pewnie, także pod wpływem surowości świata, także traktują siebie przedmiotowo.

Czy, w takim razie zauważalne podobieństwa pomiędzy mną, a innymi, przejawiające się przez podobne postawy moralne, podobne potrzeby i pragnienie tych samych Ideałów jest prawdziwe, skoro ci, zamiast odnosić się do mnie z wrażliwością, której oczekuję i którą mam dla nich, odnoszą się do mnie przeważnie niewrażliwie i szorstko traktując mnie jak obiekt, przedmiot, czy, ci inni są tacy sami? Więcej, kiedy widzę ich wrażliwość w dobrym potraktowaniu mnie, albo w ich radościach lub smutkach jak mam wydobywać z nich tą wrażliwość zawsze, czyli jak zawsze spotykać się z człowiekiem i jego wysokimi wartościami i nie spotykać nigdy więcej "ożywionych przedmiotów".

Te wstępne rozważania przydarzyły się również innym, dziś nazywanymi "wielkimi filozofami”, ale nie tylko im, przecież cały ruch egzystencjalistyczny w filozofii i innych dziedzinach działalności człowieka, obejmował dużo więcej nazwisk, niż te, które zostają przybliżone w niniejszej pracy. Głównymi postaciami egzystencjalizmu, które skonstruowały rdzeń całego ruchu byli: Martin Heidegger - filozof niemiecki, Jean - Paul Sartre, filozof i pisarz francuski, Albert Camus, także filozof i pisarz francuski, czy Maurice Merleau - Ponty filozof francuski. Także myśliciele filozofujący w duchu religijnym jak Karl Jaspers - filozof i psychiatra niemiecki, ale także Gabriel Marcel, filozof francuski. Wspomnienia wymaga także prekursor całego ruch, którego nazwa egzystencjalizm jeszcze nie dotyczyła, bo pojawiła się później, mowa o Sorenie Kierkegaardzie - filozofie i pisarzu duńskim żyjącym wcześniej pomiędzy 1813, a 1855 rokiem, od przemyśleń, którego początek wziął cały ruch. Problem egzystencji poruszonej przez wyżej wymienionych twórców miał obudzić ludzi ze „snu szarej codzienności”. Miał wywołać w nich przeżycie własnej egzystencji, w którym uobecnia się stosunek wartości transcendentalnych do immanentnych, a także stosunek do innych ludzi, dla których ten stosunek także jest aktywny, przez co możliwe jest odkrycie innego człowieka już nie jako przedmiotu, ale tego samego podmiotu, jakim jestem ja. Egzystencjalizm budząc ludzi chce wskazać im potrzebę odkrycia własnej transcendencji w cielesnej immanencji po to, aby dokonać rewizji stosunku do obu tych zagadnień życia i odkryć człowieczeństwo na nowo, w jego wyższej postaci prawidłowego rozumienia i realizowania wyższych wartości razem z innymi ludźmi, a więc po to, aby odkryć sens egzystencji, która po jej odkryciu z szarej, ma zostać rozświetlona uzasadnioną możliwością transcendencji. Dlatego filozofia egzystencjalna skierowana była i nadal jest do ludzi zastępując szeroko krytykowaną już wcześniej tradycyjną religijność, chcąc na świecki sposób odkryć transcendentalne przeznaczenie.

Definicja słownikowa egzystencjalizmu mówi, że kierunek ten skoncentrowany jest na byt ludzki w świecie, czyli egzystencję, a później dopiero na byt jako taki. Celem jest odkrycie bytu i jego znaczenia, w tym sensu, co ma nastąpić przez analizę konkretnych doświadczonych przeżyć egzystencjalnych, przez które człowiek odkrywa własne istnienie w jego autentyczności. Rożni autorzy podnosili różne akcenty ludzkiej egzystencji jak refleksyjność przeżyć, wartość istnienia wraz z wartościami w ogóle, z wyróżnieniem stosunku wartości horyzontalnych i wertykalnych, a także kwestię aktualności rozumianą jako teraźniejszość przeżywania własnego istnienia, czy relatywność sytuacyjna, a więc pojawianie się tych samych, bądź podobnych przeżyć w różnych sytuacjach. Egzystencjalizm został blisko związany z humanizmem, antropologią, fenomenologią, którą egzystencjalnie kształtował Heidegger, czy Sartre. Zauważalny jest także związek z personalizmem, a dzięki powiązaniom ze sztuką czy literaturą egzystencjalizm stał się jednym z głównych nurtów naukowo - kulturalnych XX wieku.[2]

Jak zostało wspomniane wyżej Soren Kierkegaard był prekursorem egzystencjalizmu, kwestie filozoficzne poruszane w jego twórczości rozbudziły później właściwych egzystencjalistów. Kierkegaard w swoich pracach poruszał problem stosunku podmiotu do Boga[3], a rozwijając myśl doszedł do wniosku, że możliwe jest tylko to poprzez "zrozumienie samego siebie w istnieniu"[4]. Okres, ten poprzedzony był niemieckim idealizmem, można powiedzieć szczytem filozofii systemowej. Głównym przedstawicielem idealizmu był Hegel, który zupełnie wyabstrahował od jednostki, na co duński filozof zwrócił uwagę biorąc to za przesłankę i podstawę do rozwijania własnej koncepcji opartej na uwypukleniu wyjątkowości ludzkiego życia i afirmacji wartości. Poza tymi czynnikami jego wpływ na egzystencjalizm opierał się na psychologicznych analizach samotności, czy przeznaczenia, które skierowały go ku badaniu wspomnianego stosunku człowieka do Boga. Ale wątków egzystencjalnych w filozofii można doszukiwać się już znacznie wcześniej. Tak na przykład już w starożytnej Grecji zwrotu ku człowiekowi dokonał Sokrates zwracając uwagę na wyższe wartości Idealne, żywe w człowieku, które były zaniedbywane na korzyść doczesności. Myśli dotyczące trudów egzystencji człowieka w świecie i pośród innych ludzi odnaleźć można także później, przykładem może być filozofia scholastyczna, w której dokonano rozróżnienia pomiędzy essentia i existenia, wskazując tym samym - co widoczne jest szczególnie wyraźnie u św. Tomasza - na jedność tych pojęć w Bogu i ich rozłączność w człowieku[5], wątek ten zostaje później przejęty przez "właściwych" egzystencjalistów w popularnym byciu i stawaniu się człowieka. Inne nici egzystencjalizmu znajdujemy u Kartezjusza w jego cogito ergo sum[6], które znalazło oddźwięk między innymi u Heideggera, wybierającego tylko sum, czyli podmiot egzystujący zamiast pierwotnego podmiotu myślącego, ale naprawdę cały egzystencjalizm bazuje na kartezjańskim odkryciu, bo przeżycie egzystencjalne bazuje na oglądzie własnego bycia. Również u Pascala, którego przemyślenia ewidentnie wskazują na problematykę ludzkiej egzystencji w świecie, stosunki międzyludzkie, a wszystko u podstawy ludzkiego dążenia do Boga. Później - można chyba tak przyjąć - wątek egzystencjalny pojawia się w późnych pracach Schellinga, niemieckiego idealisty, poprzednika Hegla, który w zimie 1841/2 roku wygłasza wykłady na temat filozofii pozytywnej, jak wtedy nazywał późniejszy egzystencjalizm, wskazując jednocześnie, że poprzedników ma w Platonie, Pascalu, Jacobim, czy Hammanie[7]. Wydarzenie to było dodatkowo o tyle ważne, że wśród słuchaczy znaleźli się Engels, Kierkegaard i Bakunin, czyli wszyscy, ci, którzy z rożnego punktu widzenia mówili o ludzkiej egzystencji. Później kiedy kształtowała się już ewidentnie egzystencjalna postawa Kierkegaarda pojawiają się tacy filozofowie jak Marks, Feuerbach, Nietzsche, czy Bergson i wielu innych zajmujących się bytem ludzkim, Bytem Absolutnym, ontologicznym i różnymi innymi kwestiami, mającymi bardziej lub mniej bezpośredni związek z późniejszym egzystencjalizmem.

Filozofia egzystencjalna jest szczególnym rodzajem filozofii. W swojej pierwotnej postaci jeszcze bez obecnie używanej nazwy pojawiła się w pierwszej połowie XIX wieku, kiedy dotąd często uprawiana filozofia systemowa przybrała monstrualne rozmiary w postaci idealistycznego systemu Hegla, tak bardzo abstrahując od konkretnego bytu jednostki, że człowiek niejako zaginął, jako jeden z pierwotnych tematów filozoficznych. Fakt ten przyczynił się do tego, że tacy myśliciele jak Kierkegaard, czy Schelling, który także był jednym z twórców niemieckiego idealizmu, zaczęli kierować swoją uwagę na jednostkę, a u Kierkegaarda akcent położony został na "przeżywanie bycia", później - jedna z naczelnych kwestii egzystencjalizmu. Właściwy, współczesny egzystencjalizm, który najsilniej rozwijany był w pierwszej połowie wieku XX wyrósł właśnie na podstawach powrotu do jednostki i przeżywania egzystencji oraz krytyce utożsamiania Bytu z tym "tylko" bytem, który jest poznawany przez rozum jako jego przedmiot.[8] W tym miejscu znajduje się zasadnicza przemiana, jaka nastąpiła w pojmowaniu filozofii, punktem wyjścia dla egzystencjalizmu było, tak jak wcześniej rozróżnienie na esencję (istotę) i egzystencję (istnienie), ale o ile krytykowana filozofia systemowa swoją uwagę kierowała na istotę przedmiotu, który lokowała w bycie, tak egzystencjalizm akcent przeniósł na istnienie, czyli rzeczywistość poznawaną w doświadczeniu i jego przeżyciu - akcent przeniesiono na osobiste, subiektywne doświadczenie człowieka.[9] Egzystencjaliści doszli do wniosku, że osobiste doświadczenie jednostki lepiej odsłania rzeczywisty Byt wraz z bytem jednostkowym niż poznawanie rozumowe filozofa, traktujące całe otaczające istnienie jako zewnętrzne wobec niego, a przez to przedmiotowe i mówiące niewiele o człowieku. Zanim rozwinięty został egzystencjalizm XX wieczny, pod koniec wieku XIX rozwijana była tak zwana "filozofia życia" reprezentowana przez takich autorów jak Nietzsche, Dilthey czy Bergson. Nie był to kierunek egzystencjalny w pełni tego słowa znaczeniu, jednak nawiązywał do wątków człowieczeństwa, które dotąd pojawiły się w filozofii i stały się podstawą dla tych, którzy rozwijali właściwy egzystencjalizm. Właśnie połączenie owej "filozofii życia" z fenomenologicznymi dokonaniami Husserla lęgło u podstaw XX – wiecznej filozofii egzystencjalnej. Tutaj dokonano przesunięcia uwagi filozofów z przedmiotu występującego w świecie na podmiot ludzki, który istnieje w tym samym świecie poznając i przeżywając swoje doświadczenia. Nastąpiło tutaj odkrycie dotąd mało znanych prac Kierkegaarda i wczesnych prac Marksa, a w rezultacie na filozoficznej scenie pojawiają się Heidegger i Jaspers, czyli czoło egzystencjalizmu niemieckiego,[10] a także egzystencjaliści francuscy jak Sartre, Camus i inni.

Źródło: http://sites.google.com/site/samoswiadomosc/