Fragmenty z publikacji ,,Lwów z pieśnią.Historia w pigułce". Niewiele tu informacji ale tak jak w tytule-w pigułce...na prośbę niektórych eiobowiczów.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
22 czerwca 1941 roku Niemcy uderzają na Związek Radziecki.Armia Czerwona ponosi porażki, cofa się na całej linii frontu w panice. To samo dzieje się we Lwowie. Sowieci opuszczają miasto w pośpiechu, już 23 czerwca nie ma nawet załogi w więzieniach, jednak wracają,należy uporządkować po sobie niektóre sprawy. Więzień nie da się ewakuować więc rozpoczyna się krwawą masakrę. Na Brygidkach masowo rozstrzelano ponad 7 tys. więźniów, przeważnie politycznych. Krew płynęła kanałami ściekowymi po miejskich ulicach. Lwowianie wspominają jak przy porządkowaniu budynku używano pomp strażackich do wypompowywania stamtąd krwi. Podobnie postąpiono z osadzonymi w innych miejskich więzieniach. Czerwonoarmiści szaleli.Krystna Trawińska opowiada o zdarzeniu na Lewandówce jakie miało miejsce w tym czasie: ,,W jednym z domków mieszkała taka młoda dziewczyna. Coś jej strzeliło do głowy, nastawiła patefon, włączyła muzykę i zaczęła podobno tańczyć. Zauważyli to żołnierze, którzy nagle zjawili się skądś w okolicy. Nie pamiętam co jej zrobili, natomiast wszystkich okolicznych dorosłych mieszkańców spędzili i ustawili pod murem, w tym moją mamę i Panią K. ,twierdząc, że działało tu urządzenie szpiegowskie. Za to mieli być wszyscy rozstrzelani. Od śmierci uratowało ich nagłe pojawienie się niemieckich bombowców, które zaczęły atakować pobliskie tory i pociągi. Sowieci uciekli, mieszkańcy ocaleli z wyjątkiem pary staruszków,którzy odmówili wyjścia z domu i ustawienia się pod ścianą. Tych zastrzelili w ich domu. Zdążyli jeszcze uklęknąć żeby się pomodlić. I tak zastrzelili,w takich pozycjach zastygli." Lwów będzie teraz często bombardowany. Przez Niemców a następnie już pod okupacją niemiecką przez lotnictwo sowieckie.
29 czerwca do Lwowa wkraczają Niemcy i od razu zaprowadzają swoje porządki. Od pierwszych dni zatrzymaywani są polscy profesorowie i akademicy na podstawie list sporządzonych przez ukraińskich studentów. Najnowsze badania historyczne potwierdzają tezy o pełnej świadomości sporządzających spis nauczycieli co do celu i konsekwencji jego powstania. Zatrzymanych zamordowano 4 lipca 1941 roku na zboczu Góry Kadeckiej. Dokonał tego oddział słynnych Einsatzkommando, świadkowie zeznawali,że w odziałach rozstrzeliwujących znajdowali sie także Ukraińcy w mundurach SS, którzy byli również tłumaczami. Pojedyncze aresztowania i egzekucje odbywały się jeszcze do listopada. Tak zginął m.in. Tadeusz Żeleński-Boy czy Kazimierz Bartel-były premier rządu RP.
Ukraińcy a zwłaszcza nacjonaliści ukraińscy myśleli o niepodległym państwie stworzonym przy pomocy Hitlera. Wielu zgłasza się na niemiecką służbę, powstaje słynna ,,czarna" od koloru mundurów policja a właściwie milicja ukraińska. Przybyli wraz z armią niemiecką działacze OUN 30 czerwca 1941 roku proklamują Akt Odnowienia Państwa Ukraińskiego:
1) Wolą Narodu Ukraińskiego
Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów pod przewodem Stepana Bandery ogłasza utworzenie Państwa Ukraińskiego, za które pokładały swe głowy całe pokolenia najlepszych synów Ukrainy
2) Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, która pod przewodem jej Twórcy i Wodza J
ewhena Konowalca prowadziła w ostatnich dziesięcioleciach krwawego moskiewsko – bolszewickiego ujarzmienia zaciętą walkę o wolność, wzywa cały naród Ukraiński nie składać broni tak długo, dopóki na wszystkich ziemiach ukraińskich nie będzie stworzona Suwerenna Władza Ukraińska
3) Suwerenna Władza Ukraińska zapewni narodowi ukraińskiemu ład i porządek, wszechstronny rozwój wszystkich jego sił i zaspokojenie wszystkich jego potrzeb. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów pod przewodem Stepana Bandery wzywa do podporządkowania się stworzonemu we Lwowie Krajowemu Rządowi, przewodniczącym którego jest Jarosław Stećko.
Sława bohaterskiej Armii Niemieckiej i jej Fuhrerowi
Adolfowi Hitlerowi!
Ukraina dla Ukraińców! Precz z Moskwą! Precz z obcą władzą na ziemi ukraińskiej! Budujemy swoje Niepodległe Państwo Ukraińskie!
.Metropolita Szeptycki pisze do Niemców list powitalny , dziękuje w nim za uwolnienie od bolszewików i popiera Akt Odnowienia.Prowadzi też własną politykę wobec władz okupacyjnych i kontaktuje się bezpośrednio z episkopatem niemieckim. Powoduje to wiele przywilejów, Ukraińcy mogę chociażby prowadzić seminaria zakonne i kształcić duchownych co jest surowo zabronione Polakom. W lipcu 1941 roku wysyła, deklaruje Hitlerowi swą chęć uczestniczenia w tworzeniu nowego porządku w Europie. Jednak jako wielki przeciwnik systemów totalitarnych już w 1942 roku w sierpniu w liście do Piusa XII pisze:
,,Po uwolnieniu przez armię niemiecką spod jarzma bolszewickiego odczuliśmy z tego powodu pewną ulgę, która jednak nie trwała dłużej niż jeden czy dwa miesiące. Stopniowo rząd wprowadził doprawdy niepojęty reżim terroru i korupcji [...]. Dziś cały kraj jest zgodny co do tego, że władza niemiecka jest zła, prawie diabelska, i w stopniu jeszcze wyższym niż władza bolszewicka.Nieopisanej demoralizacji [...] ulegają ludzie prości i słabi. Uczą się oni złodziejstwa i zbrodni ludobójstwa; tracą poczucie sprawiedliwości i człowieczeństwa. W listach pasterskich, oczywiście konfiskowanych, protestowałem przeciw ludobójstwu [...]. Ogłosiłem, że zabójstwo człowieka podlega ekskomunice, zastrzeżonej dla Ordynariusza."
Polityka hitlerowska wobec Żydów zaczyna być realizowana i we Lwowie.Niemcy organizuja dwa pogromy przy czynnym udziale milicji i awanturników ukraińskich oraz ,,przedstawicieli" polskiego marginesu społecznego i zwykłych kryminalistów.Odpowiednio ,,zmotywowani"(co nie było aż tak trudne bowiem wielu Żydów chętnie współpracowało ze znienawidzoną władzą radziecką)i upojeni wódką zajęli się gwałtami i grabieżą,zginęło kilka tysięcy Żydów.Następnie na Zamarstynowie utworzono getto,zlikwidowane jesienią 1942 roku metodami ogólnie stosowanymi przy realizacji ,,ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej" tj. egzekucjami i wywózką do obozów zagłady.Obóz zagłady stworzono też we Lwowie przy ul. Janowskiej.Jeszcze w roku 1941 zniszczono wszystkie miejskie bożnice i synagogi.Tu należy pamiętać o wielkich zasługach Metropolity Szeptyckiego i jego czynnym,skutecznym udziale w ratowaniu Żydów.
Tymczasem marzenia o niepodległości rozwiały się. Bandera został umieszczony w obozie koncentracyjnym, Niemcy przystąpili do realizacji własnej polityki. 1 sierpnia 1941 roku Lwów został częścią Generalnego Gubernatorstwa- Dystryktem Galicja. Wśród proniemieckich działaczy ukraińskich rozpoczęły sie rozłamy i spory co do metod i realizacji współpracy. Powstają różne frakcje. Część ,,banderowska" OUN tworzy oddziały zbrojne Ukraińskiej Powstańczej Armii właśnie tej przez Polaków zapamietanej jako wykonawców czystek etnicznych, pacyfikacji, gwałtów i morderstw na ludności polskiej. W rzeczywistości na konto UPA zapisuje sie też zbrodnie wszystkich innych ukraińskich organizacji tak jak i wszystkich walczących i mordujących Polaków określa się mianem banderowców. Początkowo we Lwowie jak i w całej Galicji Wschodniej działała organizacja Ukraińska Narodowa Samoobrona, dopiero pod koniec 1943 roku została przyporządkowana i przemianowana na UPA. 28 kwietnia 1943 roku do Lwowa przybywa gubernator Hans Frank. Ogłoszona zostaje publicznie decyzja i zgoda na formowanie ukraińskiej jednostki Waffen-SS. W katedrze Św. Jura odprawione zostaje uroczyste nabożeństwo a Metropolita Szeptycki kieruje do służby w tej jednostce 12 kapelanów. Z tej okazji przwodniczący prof.Włodzimierz Kubijowicz dziękuje w przemówieniu:
Panie Gubernatorze!
Moi Panowie!
Nastał dziś dla Ukraińców Galicji naprawdę historyczny dzień, bo obecnym państwowym aktem ziściło się jedno z najszczerszych marzeń ukraińskiego narodu - z bronią w rękach wziąć udział w walce z bolszewizmem. To pragnienie, wypowiedziane przy różnych okazjach począwszy od 22 czerwca 1941 r., było przekonaniem nie tylko przewodnich kół, ile całego narodu, że bolszewizm jest naszym największym wrogiem, który niesie nam nie tylko materialną i duchową zagładę, ale także narodową śmierć. Los przeznaczył naszemu narodowi pierwszemu rozprawić się z bolszewizmem. 25 lat trwała ta rozprawa, początkowo jako zbrojna walka, później jako uparte, nieustanne zmaganie we wszystkich dziedzinach ludzkiego istnienia. Kiedy Führer historycznego dnia 22 czerwca powołał narody Europy do ostatecznej walki przeciw bolszewizmowi pragnienie nasze było jasne.
To pragnienie było również wynikiem głębokiego przekonania, że naszym obowiązkiem jest nie pozostawać neutralnym w wielkiej walce o nową budowę europejskiego ładu, lecz w miarę sił przyczynić się do zwycięstwa nowej Europy.
Na takich przekonaniach opierało się nasze odnoszenie do współpracy z niemieckimi władzami: wszystkie warstwy narodowe spełniły wszystko, co było możliwe. Przypomnę tylko dobrowolny wyjazd do Niemiec setek tysięcy robotników, świadomość obowiązku oddania różnych kontyngentów, zbiórkę zimowej odzieży dla niemieckich siły zbrojnej, poważną pieniężną pomoc na wojenne cele, gotowość twórczej pracy członków naszego społeczeństwa, którzy w warsztatach, fabrykach, biurach i urzędach pracowali dlla zwycięstwa, uświadamiającą pracę ukraińskiej inteligencji, która wywoływała w szerokich warstwach zrozumienie dla konieczności wojennych potrzeb.
My radujemy się, że Pan, Panie Gubernatorze, jako najwyższy przedstawiciel niemieckiej władzy w Galicji przynosi nam słowa uznania za ten wkład pracy. Osobliwą radość wywołuje w nas wiadomość, że najwyższe czynniki niemieckiego państwa także mają świadomość naszego aktywnego odnoszenia się. Najwyższe pozwolenie na wystawienie strzeleckiej dywizji, która ma się składać z galicyjskich Ukraińców - to dla nas odznaczenie, a równocześnie specjalny honor. My jesteśmy świadomi tego, jakie wielkie znaczenie będzie miało to najwyższe postanowienie dla naszego narodu. To też my chcemy zrobić wszystko, aby akcja się powiodła. Sformowanie galicyjsko-ukraińskiej dywizji w ramach formacji SS - to dla nas nie tylko wyróżnienie, ale i zobowiązanie do aktywnej współpracy z niemieckimi państwowymi organami i dotrwania w tej postawie do zwycięskiego końca wojny. Proszę, Panie Gubernatorze, przyjąć nasze zapewnienie, że my tego zobowiązania dotrzymamy. To, że doszło do obecnego historycznego dnia, trzeba zawdzięczać tym warunkom, jakie zostały stworzone w naszej krainie pod Waszym, Panie Gubernatorze kierunkiem; stworzymy te warunki, Pan dał inicjatywę, żeby Ukraińcom Galicji stworzyć godną możliwość walczenia ramię w ramię z bohaterskimi niemieckimi wojskami i oddziałami SS przeciw bolszewizmowi, naszemu wspólnemu wrogowi.
My dziękujemy Panu ze szczerego serca. Jednocześnie należy się nasza podzięka wielkiemu Führerowi zjednoczonej Europy za to, że on zgodził się na nasz udział w wojnie, zgodził się na naszą inicjatywę i dał zezwolenie na stworzenie galicyjskiej dywizji.
Tworzona jest jako 14 Dywizja Grenadierów SS-Ukraińska(14-та Стрілецька Дивізія Зброї СC.-znana także jako SS Galicja,SS Hałyczyna. Jej powstania nie popiera OUN-B(banderowcy).
Gubernator Galicji także wydaje odezwę:
Do zdolnej do noszenia broni młodzieży Galicji
Społeczeństwo Galicji dało niejednokrotnie wyraz swojej wdzięczności, odkąd niemiecki żołnierz przepędził w zwycięskiej walce bolszewickiego najeźdźcę. Galicyjski chłop, świadomy swego obowiązku, pracował usilnie i oddanie, i tym w niemałej mierze dopomógł do wyżywienia Europy; galicyjscy umysłowi i fizyczni pracownicy w fabrykach i warsztatach, w urzędach i kantorach pracowali z całym oddaniem i ze wszystkich sił. Cała armia galicyjskich mężczyzn i kobiet, która pracuje w niemieckim państwie, w rolnictwie i przemyśle, przygotowuje chleb i uzbrojenia dla zwycięstwa.
Raz po raz galicyjsko-ukraińskie społeczewństwo wyrażało pragnienie wzięcia z bronią w ręku udziału w zbrojnej rozprawie niemieckiego państwa.
Führer, uznając pełną postawę Galicji pozwolił temu krajowi włączyć się do walki i dozwolił na formowanie "SS Schutzende Division Galizien".
Każdy żołnierz tej dywizji otrzyma umundurowanie, płacę, wyżywienie i zabezpieczenie swojej rodziny, na równi z niemieckimi żołnierzami. Religijna opieka nad ochotnikami spoczywać będzie w rękach ukraińskich duchownych.
Ochotnicy, jako członkowie Dywizji, nosić będą krajową odznakę.
Przy zgłoszeniach do Dywizji pierszeństwo będą mieli ci ochotnicy, których ojcowie walczyli dzielnie w szeregach dawnej c.k. austriackiej armii.
Galicyjsko-ukraińska młodzieży! Ty zdobywasz tym samym prawo, Ty jesteś tym samym powołana do walki ze swoim śmiertelnym wrogiem - bolszewikiem, do walki za wiarę i ojczyznę, za swoją rodzinę i ojczystą niwę, za sprawiedliwy nowy ład w zwycięskiej, nowej Europie.
Na przestrzeni wieków stali twoi przodkowie po stronie Europy przeciwko nawałom Wschodu. W tej ważnej przełomowej chwili okaż swoją mężność i gotowość do walki !
Wächter Gubernator
Napływ ochotników przewyższa nawet najśmielsze oczekiwania organizatorów. Wielu trzeba odmówić. Rząd polski na uchodźstwie ostrzega jednak obywateli poprzez delegata na kraj:
„Rzeczpospolita Polska”, nr 10/61, 21 VI 1943
Maj 1943
Oświadczenie
W związku z utworzeniem przez okupantów przy udziale pewnych czynników ukraińskich na terenie województw południowo-wschodnich formacji pn. „SS. Schützen Division Galizien”, do której wzywa się w drodze ochotniczego zaciągu obywateli polskich narodowości ukraińskiej — stwierdzam, że wstąpienie do tej formacji obywateli polskich będzie uważane za złamanie wierności wobec PAŃSTWA POLSKIEGO i pociągnie za sobą jak najsurowsze konsekwencje.
Garstka agitatorów germanofilskich stara się raz jeszcze pociągnąć mniej uświadomione i niewyrobione elementy na drogę dokumentowania jak najściślejszej łączności z okupantami, narażając pozyskanych do tej współpracy na kary w przyszłości, a całą ludność ukraińską — na zarzut pomagania Niemcom, których nieuchronna klęska w walce z całym cywilizowanym światem jest oczywista.
Przypominam, że już kilkakrotnie pewne elementy społeczeństwa ukraińskiego dały się użyć do akcji proniemieckiej, a zarazem przeciwpolskiej i przeciwalianckiej. Odbiło się to szerokim echem w świecie, urabiając opinię o związaniu się społeczeństwa ukraińskiego z Niemcami.
W imię więc własnego, dobrze zrozumianego interesu ludności ukraińskiej, w imię dobrego ułożenia się w przyszłości współżycia całej ludności województw wschodnich oraz wobec perspektyw, jakie otwierają się dla polskiej i ukraińskiej ludności w warunkach świetnej przyszłości zarysowującej się dla Państwa Polskiego po wojnie — wzywam obałamuconych do spojrzenia w oczy rzeczywistości, do rozważenia trzeźwo, jakie możliwości stoją na najbliższą przyszłość przed ludnością ukraińską tych ziem i do natychmiastowego cofnięcia się z błędnej drogi.
Pełnomocnik na Kraj Rządu Rzeczypospolitej Polskiej
Dywizja powstaje,już z początkiem 1944 roku niektóre jej jednostki biorą udział w walkach z partyzantką na Lubelszczyźnie,Zamojszczyźnie,Polesiu,Podlasiu i Podolu.Tam właśnie razem z bojcami UPA dokonują pacyfikacji Huty Pieniackiej,Podkamienia i Chodaczkowie Wielkim.W bitwie pod Brodami dywizja została właściwie zmiażdźona przez Armię Czerwoną.Los jeńców jako Ukraińców w mundurach SS był przesądzony,kilkuset niedobitków zasiliło okoliczne UPA.Jednostkę odtworzono z ocalałych resztek i nowego naboru,dalszy jej szlak bojowy to walki z partyzantami słowackimi,następnie miała być użyta przeciw odziałom jugosławiańskich komunistów Tity.Kapitulują z końcem wojny przed oddziałami angielskimi i brytyjskimi.Ciekawe jest to,że ostatnim obozem ,w którym trzymani byli jako jeńcy był ten w Rimini,kontrolowany przez II Korpus Polski.Zresztą sam ostatni głównodowodzący SS-Hałyczyny Pawło Szandruk po podpisaniu kapitulacji prosił o rozmowę z gen. Andersem-swoim dowódcą z roku 1939 a obecnie dowodzącym II Korpusem.Brytyjczyków i Sowietów obowiązywała odpowiednia umowa o ,poproszono więc o wydanie ich i odesłanie do radzieckich stref okupacyjnych.Od tego uchroniła ich interwencja i wstawiennictwo gen. Andersa w Londynie i to,że żołnierze jednostki posiadali do roku 1939 obywatelstwo polskie.
We Lwowie życie toczy się tak jak w każdym innym okupowanym mieście. Krystyna Trawińska wspomina: ,,rodzice pracowali, starsi bracia też starali się jakoś pomóc.Ciągle znikali, szukali gdzies zarobku albo starali się zdobyć cos do jedzenia. Ja zajmowałam się młodszą siostrą. Gdy tylko usłuszeliśmy alarm przeciwlotniczy czy ryk silników wiedziałam, że mam ją szybko ubrać i uciekać do piwnicy. Po jakims czasie rozróżnialiśmy już po odgłosach rodzaje bomb. Jeśli był taki i taki swist znaczyło, że to zapalająca i spadnie gdzieś niedaleko, tak i tak -to burząca i trzeba się pośpieszyć...itp." Starzy brat Pani Krystyny znikał, służył już wtedy w Armii Krajowej. Umarł młodo we Wrocławiu w czasie kiedy nie należało się chwalić swoją przynależnością do AK. Siostra nie dowiedziała się o tym nigdy. Ludzie starają się przetrwać, pracują,kwitnie czarny rynek-tu dobrze rozwinięty i zorganizowany lwowski półświatek radzi sobie bardzo dobrze. Działają struktury polskiego państwa podziemnego i Armii Krajowej, Armii Ludowej oraz Gwardii Ludowej współpracującej z agenturą moskiewską. Po podjęciu walki zbrojnej części Ukraińców z Niemcami (właśnie USN-później już jako UPA) także zakonspirowane ich siatki. Zdarza się wiele napadów i egzekucji na Polakach z dużym nasileniem w 1943 roku co było spowodowane ,,zwyczajem" banderowców o likwidacji całych rodzin polskich. Jeśli w wyniku pacyfikacji i czystek etnicznych w terenie zginęła część rodziny,należało zlikwidować wszystkich jej członków. Bardzo często krewni pomordowanych żyli we Lwowie więc wywiad ukraiński wynajdował ich i kończył sprawę. Na prośbę ludności polskiej Metropolita Szeptycki w liście pasterskim do wiernych apeluje o zaprzestanie mordów. Warto pamiętać, że nacjonaliści ukraińscy równie często choć nie tak masowo wykonywali wyroki na swoich pobratymcach jeśli ci odmawiali współpracy czy poparcia. Pan Feliks Trawiński opowiadał kiedyś: ,,Znajomy kiedyś przyprowadził do mnie wczesnym rankiem jakiegoś człowieka. Wielki chłop, brudny, zarośnięty, wystraszony. Okazało się, że dostał rozkaz wstąpienia do UPA, nie ma ochoty a wie, że za to zostanie zamordowany. Ukrywa się i nie wie co ma robić. Nie wiedziałem jak mu pomóc. Poradziłem aby zgłosił się na roboty do Niemiec."
Tymczasem setki tysięcy deportowanych na wschód Polaków, w tym wielu Lwowian przeżywa koszmar łagrów. Wielu umiera, często już podczas drogi, pozostałych wykańcza katorżnicza praca, głód, choroby, klimat. Powstaje piękna Modlitwa Żołnierza Polskiego:
O Panie któryś jest na niebie
Wyciagnij sprawiedliwą dłoń.
Wołamy z cudzych stron do Ciebie
O polski dach i polską broń!
O Panie skrusz ten miecz co siekł nasz kraj
Do wolnej Polski nam powrócić daj
By stał się twierdzą nowej siły
Nasz dom,nasz dom.