o dzieciaku, który urodził się zbyt wcześnie
Évariste Galois urodził się 25 października 1811 r. w Bourg-la-Reine k. Paryża
Jego ojciec Nicolas-Gabriel Galois był republikaninem, przewodniczącym partii republikańskiej w Bourg-la-Reine i burmistrzem miasteczka. Jego matka, córka prawnika, była nauczycielką łaciny i literatury klasycznej. Ona też miała decydujący wpływ na edukację syna przez pierwsze dwunascie lat. W wieku lat 10, młodemu Evaristowi zaproponowano miejsce na studiach z Reims, ale jego matka nie wyraziła zgody, wolała sama kierować jego rozwojem.
W październiku 1823 r. wstąpił do Lycee Louis-le-Grand , i mimo pewnego zamieszania w szkole na początku kadencji (kiedy około sto studentów zostało usuniętych), Galois udało się przejść pomyślnie przez pierwsze dwa lata. Uzyskał nawet pierwszą nagrodę z języka łacińskiego. W wieku 14 lat zainteresował się matematyką.
Zaczęło się dość nietypowo jak na 14 letniego chłopca. Znalazł gdzieś pracę Adrien Marie Legendre'a "Elements de geometry" , którą przeczytał "jak powieść", jak sam twierdził. W wieku 15 lat czytał oryginalne prace o rozdzielczości równań algebraicznych. Ta lektura była jego pasją i większość swojego chłopięcego życia spędzał nad zagadnieniami rozwiązywalności równań wielomianowych.
W roku 1824 matematyk norweski Niels Henrik Abel udowodnił, że niektórych równań algebraicznych rzędu większego niż 4 nie da się rozwiązywać przez podanie podobnych wzorów; postawił więc pytanie: „jakie równanie algebraiczne o danych współczynnikach liczbowych można w podobny sposób rozwiązać?”
Młody Évariste postanowił rozwiązać ten problem, co mu się w pełni udało w roku 1830, badając własności pewnej grupy skończonej.
W 1828 roku złożył egzamin wstępny na École Polytechnique, najbardziej prestiżową uczelnię techniczną we Francji. Egzaminu nie zdał. Mimo świetnego przygotowania, ogromnych zdolności, nie potrafił zrozumieć dlaczego egzaminatorzy żądają od niego wyjaśnień, dowodów, obliczeń skoro to jest tak proste. Czytał zadanie i podawał wynik. Ich wymagania uznawał za szykany wobec siebie. Nie używał kartek, pióra, tablicy i kredy, nie musiał, tego typu zadania rozwiązywał błyskawicznie w pamięci.
28 lipca 1829 jego ojciec popełnił samobójstwo w wyniku konfiktu politycznego z miejscowym proboszczem. Kilka dni później, Galois po raz drugi i ostatni próbował swoich sił w Polytechnique. Legenda głosi, że ze złością rzucił szmatą do czyszczenia tablicy w głowę szanownego egzaminatora i tak zakończył karierę studenta. Uznał egzaminatorów za niekompetentnych i niedorozwiniętych, skoro nie potrafią zrozumieć tak oczywistych rzeczy. Śmierć ojca być może również wpłynęła na jego zachowanie.
W następnym roku została opublikowana pierwsza praca Galois, dotycząca ułamków. To było mniej więcej w tym samym czasie, że zaczął tworzyć podstawowe odkrycia w teorii równań wielomianowych . Dwie prace na ten temat wysłał do Akademii Nauk. Wielki matematyk Augustin Louis Cauchy'ego odmówił jednak przyjęcia ich do publikacji z powodów, które wciąż pozostają niejasne.
Swoje życie Galois dzielił między matematykę i działalność polityczną, którą zaszczepił mu jego ojciec. Mimo młodego wieku był szanowanym i znanym republikaninem.
Śmiertelny pojedynek Galois
odbył się 30 maja. Prawdziwe motywy pojedynku najprawdopodobniej pozostaną na zawsze nie wyjaśnione. Było wiele spekulacji, większość z nich fałszywych, co do przyczyn. Wiadomo jednak, że pięć dni przed śmiercią, napisał list do swego przyjaciela Chevaliera, który wyraźnie wskazuje na romans.
Kobietą będącą przedmiotem romantycznego pojedynku była niejaka Stéphanie-Felicie Poterin du Motel, córka lekarza w schronisku, gdzie Galois przebywał w ostatnich miesiącach życia. Fragmenty listów od niej napisanych przez Galois są dostępne, ale zdekompletowane, a cały incydent prawdopodobnie sfabrykowany przez policję i rojalistyczne frakcje, po to, aby wyeliminować politycznego przeciwnika.
Niezależnie od przyczyn pojedynku, Galois był tak przekonany o swej zbliżającej się śmierci, że poświęcił całą noc na pisaniu listów do swoich republikańskich przyjaciół i skompletowania tego, co stało się jego matematycznym testamentem, wysłał słynny list do Augusta Chevaliera przedstawiając swoje pomysły i trzy załączone rękopisy .
Hermann Weyl , matematyk, powiedział o tym testamencie:
"List ten, jeśli oceniać nowość i głębią myśli, jakie zawiera, jest chyba najbardziej istotnym elementem pisania w całej literaturze ludzkości".
Jednak legenda wylewania swoich matematycznych myśli na papier w noc przed śmiercią wydaje się być przesadzona. W tych ostatnich dokumentach raczej uporządkował swoje myśli.
Wczesnym rankiem 30 maja 1832 roku został postrzelony w brzuch i zmarł następnego dnia rano o dziesiątej w Cochin szpitala (prawdopodobnie zapalenie otrzewnej ), po odmowie przyjęcia posługi kapłańskiej. Miał zaledwie 20 lat. Jego ostatnie słowa do swojego brata Alfreda brzmiały:
"Ne pleure pas, Alfred ! J'ai besoin de tout mon courage pour mourir à vingt ans ! "
Nie płacz, Alfred! Potrzebuję całej mojej odwagi, by umrzeć w wieku dwadziestu lat.
W dniu 2 czerwca, Evariste Galois został pochowany we wspólnym grobie na cmentarzu Montparnasse , którego dokładna lokalizacja jednak nie jest znana na cmentarzu w swoim rodzinnym mieście - Bourg-la-Reine - grobowiec ku jego czci wzniesiono obok grobów jego krewnych.
Tylko dzięki pieczołowitości i wytrwałości jego przyjaciela Augusta Chevaliera, który wielokrotnie wysyłał jego rękopis do Akademii Nauk otrzymując zwrot z adnotacją:
"Nie rozumiemy nawet myśli przewodniej autora" udało się zachować jego prace dla potomnych.
Fragment rękopisu genialnego matematyka
Prace Galois zauważono i doceniono dopiero w 18 lat po jego śmierci. Dały początek teorii grup, która z kolei zapoczątkowała rozwój nowoczesnej algebry.
Dziś teoria grup ma liczne zastosowania w fizyce i chemii. Wszędzie tam, gdzie bada się symetrie obiektów fizycznych (atomów, cząsteczek, struktur krystalicznych) lub bardziej abstrakcyjnych struktur jak czasoprzestrzeń, czy pole fizyczne stosowane są narzędzia teorii grup.
W szczególności:
- związek grup przekształceń z symetriami układów fizycznych prowadzi do opisu zasad zachowania i twierdzenia Noether, jednego z najważniejszych dla fizyki twierdzeń
- matematycznych formalizm matematyczny mechaniki kwantowej opiera się głównie na teorii reprezentacji grup.
Teorią grup zainteresowani są także przedstawiciele takich dziedzin, jak fizyka cząstek elementarnych, spektroskopia czy fizyka ciała stałego (w tym krystalografia). Jej zastosowania obejmują także kryptografię, genetykę i wiele innych dziedzin nauki, a nawet sztuki.
Leopold Infeld napisał powieść o życiu Ewarysta Galois pod tytułem "Wybrańcy bogów".