Pozostając w przestrzeni wolności, należy uwzględnić wszelkie determinanty, które z ograniczają dokonywanie wolnych aktów wyboru. Ktoś, kto ma sto sześćdziesiąt centymetrów wzrostu i nie trenuje, nie może pobić rekordu świata w skoku wzwyż. Czarna skóra, wzrost, kolor oczu są determinantami natury biologicznej. Rodzaj temperamentu, upodobania, potrzeby i pragnienia są z kolei determinantami natury psychicznej. Istnieją również ograniczenia społeczne.
To wszystko prawda, jednak pojedyncza świadoma egzystencja ludzka, dokonując w każdej chwili wyborów konstytuuje wolność, samourzeczywistnia się w jej obszarze. Taki stan rzeczy sprawia, że ucieczka od wolności, chociaż pożądana, nie jest możliwa. Również pytanie, czy człowiek jest istotą wolną, pozbawione jest sensu. Bo nawet jeśli oddajemy komuś wolność, to jest to akt wyboru.
Jednak co wówczas, kiedy odbiera się człowiekowi siłą wolność. Tak postawione pytanie jest sensowne, ponieważ historia XX wieku dowodzi, że takie sytuacje miały miejsce. Istotą systemów totalitarnych jest wszakże zniewolenie jednostki. Lecz nawet w sytuacji przemocy i przymusu to człowiek decyduje, czy zaakceptuje zło, czy aktywnie się mu przeciwstawi. Gdyby nie było jednostek, które jawnie buntują się przeciwko deptaniu godności przez system, reżimy byłyby nieśmiertelne. Głos wolności brzmi coraz donośniej, aż w końcu rozwala mury zniewolenia. Żaden tyran nie może czuć się bezpiecznie wobec tej siły i tego pragnienia, które zaszczepione zostało człowiekowi u zarania jego światowej wędrówki. A mówiąc ściślej, które wpisane zostało w jego naturę, kiedy nastąpiła katastrofa wygnania z raju. Wygnanie z Edenu miało trzy poważne konsekwencje:
- Zyskanie świadomości.
Prarodzice zamieszkujący raj nie mogli jej mieć, ponieważ świadomość konstytuują sprzeczności. Nie można wiedzieć czym jest dobro, jeśli nie istnieje doświadczenia zła. Nie istnieje świadomość szczęścia, jeżeli nie wiemy czym jest nieszczęście. Co możemy wiedzieć o pięknie, nie doświadczając brzydoty, o uldze, jeśli nie cierpimy, czy zdrowiu, kiedy nie chorujemy? Świadomość zapełnia obszar pomiędzy sprzecznościami, jej geneza jest konsekwencją rozdarcia bytu.
- Zyskanie wolności.
Wolność, podobnie jak świadomość, miała swą genezę w katastrofie rozłamania pierwotnej Jedni bytu. Doświadczając już zarówno dobra, jak i zła, możemy dokonać pierwszego, elementarnego wyboru. Wciąż oscylując pomiędzy sprzecznościami, kierujemy wektory naszej egzystencji bądź ku jednej, bądź ku drugiej.
- Nowy horyzont istnienia.
Eden był przestrzenią zamkniętą zarówno w znaczeniu „geograficznym”, jak i egzystencjalnym, to znaczy była ona trwaniem w czystej postaci. Nowy horyzont istnienia był obszarem do rozpoznania, a aktywnością elementarną stało się poszukiwanie. Natomiast wymiar wertykalny wypełniony został nostalgią i pragnieniem.
autor - Jan Stasica