Skłonność ludzi do tworzenia społecznych utopii jest archetypiczną tęsknotą do przebywania w miejscach szczęśliwości. Wyspa „Utopia”, wykreowana przez Tomasza Morusa czy „Miasto słońca” Campenelli trzeba zatem pojmować jako literacki wyraz tych tęsknot. Znamienne jest, że autorzy owych fikcyjnych, idealnych światów zdawali sobie sprawę z poważnych ograniczeń wolności, jakich wymaga zbudowanie świetlanego ustroju szczęścia i sprawiedliwości społecznej. Wolność indywidualna musi zostać podporządkowana zbiorowości, jednostkowe „ja” społecznemu paradygmatowi bezpieczeństwa. Przyjdzie nam jeszcze wrócić do konkretów, kiedy dokładniej zajmiemy się charakterystyką tych systemów.
W tym rozdziale natomiast skupimy się na omówieniu bardzo ciekawej XX-wiecznej antyutopii, jaką jest „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya. Akcja powieści rozgrywa się w roku 2541. Nie ma już miejsca na cierpienia, nie ma miejsca na dylematy egzystencjalne; nic nie podlega przypadkowi, żadne zatem nieszczęście nie zagraża ani jednostce, ani społeczeństwu. Życie jest uporządkowane przez najwyższych funkcjonariuszy systemu i nic nie może tego porządku zakłócić. Oto w najwyższym skrócie struktura owego świata.
Reprodukcja
Żyworództwo od dawna już nie istnieje. Nieograniczona liczba kombinacji połączeń genowych uniemożliwia standaryzację myślenia i zachowań. W żyworództwo wpisana jest indywidualizacja, genetyczna niepowtarzalność. Nie istnieje też jakakolwiek możliwość kontroli tego procesu. Urzędnicy wymyślili sposób, który pozwala te trudności obejść. Zamiast naturalnego poczęcia w miłosnym akcie, łączenie komórek w warunkach laboratoryjnych, zamiast ciąży „butlacja” (płody „dojrzewają” w specjalnych butlach z płynem imitującym naturalne środowisko macicy), zamiast narodzin – „wybutlacja”. Odkrycie Bokanowskiego pozwala jednocześnie na wewnętrzne pączkowanie zarodka i powstanie kilku, kilkunastu lub kilkudziesięciu jednakowych osobników.
W zależności od proporcji różnych rodzajów płynów (większa lub mniejsza ilość alkoholu w „płynie ustrojowym”) produkuje się klasy społeczne, przeznaczone do różnych zadań. Elitę stanowią osobniki alfa (alfy plus i alfy minus) warunkowane do wykonywania zadań intelektualnych, kontroli procesów społecznych i nadzoru nad trwałością działań systemowych. Każda kolejna klasa warunkowana jest inaczej, zgodnie z przypisanymi funkcjami społecznymi. Najniższy stopień zajmują epsilony, dojrzewające w roztworze z największym stężeniem alkoholu, w związku z tym fizycznie i umysłowo upośledzone. Warunkowani są oni do wykonywania najprostszych prac fizycznych, niewymagających żadnego wysiłku umysłowego.
Warunkowanie
Warunkowanie w nowym wspaniałym świecie polegało na wpajaniu od najmłodszych lat, a właściwie od „wybutlowania”, określonych treści, mających na celu zakodowanie pożądanych przez władze zachowań i sposobu myślenia. Rodzaj warunkowania określała przynależność do klasy społecznej. Inaczej warunkowane były alfy, inaczej epsilony. Niemniej jednak, istniały pewne wspólne treści, których wkodowanie dawało gwarancję stabilizacji systemu. Taką treścią o charakterze uniwersalnym była wiara w Forda, negacja rodziny, wstręt do monogamii i stymulowanie dziecięcego seksu. Warunkowanie w świecie Huxleya było – jak byśmy dzisiaj powiedzieli – programowaniem ludzi do konkretnego zachowania, działania, postrzegania rzeczywistości i sposobu jej percepcji.
Zakodowanie w umysłach alf komunikatu: „Nawet epsilony są użyteczne” i, odwrotnie, zakodowanie odpowiednio zmodyfikowanego komunikatu w umysłach epsilonów miało na celu ograniczenie, a potem całkowite wyeliminowanie konfliktów społecznych. Aby wzmocnić pożądany efekt, wdrukowywano w umysły dodatkowy komunikat: „dobrze, że urodziłem się alfą”, „dobrze, że urodziłem się betą” itp. Eliminowano w ten sposób mechanizm zawiści, który w normalnym społeczeństwie, przedfordowskim, prowadził do zachowań i działań o charakterze destrukcyjnym. Od piątego roku życia przekazywano dzieciom komunikat „każdy obecnie jest szczęśliwy”, co miało potęgować zadowolenie z życia i wyeliminować w przyszłości wszelkie działanie rewolucyjne.
Warunkowanie było procesem stopniowego odbierania wolności jednostkom i grupom społecznym.
Soma
Soma jest legalnym narkotykiem, który poprawia nastrój i nie powoduje żadnych skutków ubocznych. Z podróży somatycznej wraca się do rzeczywistości lekko i radośnie. Władcy systemu zrozumieli, że soma stymuluje zachowania społeczne, nie powodując jednocześnie obniżenia efektywności produkcyjnej ani aktywności umysłowej w przypadku alf.
Nowy, wspaniały świat jest sztucznym rajem. Warunkowanie, które polega na celowym działaniu na podświadomość jednostki, ogranicza czy wręcz eliminuje możliwość dokonywania świadomych wyborów. Jednocześnie funkcjonowanie w tym raju jest szczęśliwe i bezpieczne. Soma dodatkowo jeszcze wzmacnia proces afirmacji i autoafirmacji. Książka Huxleya jest dowodem na prawdziwość tezy, że szczęście i poczucie bezpieczeństwa można osiągnąć tylko wtedy, kiedy złoży się ofiarę z wolności.
autor - Jan Stasica
koniec cz. XI