Jakiś czas temu podrzuciłem hasło, że większość Polaków nie zna swego języka. Nadszedł czas, by spróbować udowodnić tę opinię. Ciekaw jestem, czy bez podania znaczeń wyrazów, wiedzielibyście o co chodzi. Spróbujecie?
A
adherent (z łac.) – zwolennik, stronnik
aglomeracja (z łac.) – zlepianie, łączenie cząstek w całość
alkierz (z niem.) – pokoik boczny, ciemny; bokówka
almaryja (stpol.) – skrzynia, szkatułka
anglezować (z fr.) – podnosić się w siodle w takt biegu konia
animowany (z łac.) – ożywiony, pobudzony
animozja (z łac.) – gwałtowna niechęć, zawiść
apanaże (z fr.) - dochody
ariergarda – straż tylna oddziału
bakarat (z fr) – hazardowa gra w karty
balwierz (z niem.) – golarz
basior (stpol.) – wilk, przewodnik stada
bastard (śr. łac.) – dziecko nieślubne, zwłaszcza w odniesieniu do potomka królewskiego
bełt (stpol.) – grot, strzała
berdysz (stpol.) – siekiera bojowa osadzona na stylisku, rodzaj halabardy
białka (stpol.) – białogłowa, kobieta
bisurman, bisurmanin (stpol.) – muzułmanin
blanki (z niem.) – zębate zwieńczenie murów, inaczej krenelaż
braniec (stpol.) – jeniec, pojmany
brankard (z fr.) – wagon bagażowy
breve (łac.) – krótkie pismo papieża o charakterze mniej uroczystym niż bulla
broniewik (ros.) – samochód pancerny
chąsa (z czes) – zgraja, motłoch, hałastra
chmiel (stpol.) - pijaństwo
chudoba (stpol.) – skromny dobytek, ubogie mienie, gospodarstwo
chyża (stpol.) – chata, dom
ciwun (z litew.) – włodarz, urzędnik ziemski, podstarości
czambuł (z tur.) – oddział, zagon tatarski
czekan (stpol.) – kij z młotkiem na końcu; rodzaj broni
czerniec (stpol.) – zakonnik w kościele greckim
czynownik (ros.) - urzędnik
degrengolada (z fr) – stoczenie się, upadek moralny lub majątkowy
delia (stpol.) – opończa, płaszcz
deńszczyk (ros.) - ordynans
dietariusz (z łac.) – pracownik wynagradzany od dnia pracy
doletni (stpol.) – liczący wiele lat, w dojrzałym wieku
donacje (z łac.) – darowizny, nadania
dośpiały (stpol.) – dojrzały
driakiew (stpol.) – lekarstwo
doufać (stpol.) – ufać
drużba (stpol.) – przyjaźń
drużynnik (stpol.) – towarzysz; żołnierz początkowo z rodowej drużyny, potem z oddziału wojskowego
dumy (stpol.) – myśl, marzenie
dur (stpol.) – odurzenie, omamienie
duszny (stpol.) – duchowy
dziedzina (stpol.) – własność ziemska, dziedzictwo
dziewka (stpol.) – panna
egocentryzm (z łac.) – tendencja do uważania siebie za ośrodek życia
ekscytacja (z łac.) – podniecenie, podrażnienie
ekskuza (z fr.) – tłumaczenie się, uniewinnianie
elukubracja (z łac.) – mierny utwór opracowany z mozołem, ale bez talentu
epistolografia (z łac.) – sztuka pisania listów
erem (z gr.) – samotnia; klasztor zakonników wiodących życie w odosobnieniu
esauł (tur.) – oficer kozacki
eschatologiczny (z gr.) – oparty na wierze w życie pozagrobowe
eszelon – wojskowa jednostka przewozowa (np. pociąg, kolumna samochodów), część kolumny marszowej
falanstery (z fr.) – wg utopijnego systemu Fouriera wielkie budowle, które mieli zamieszkiwać ludzie zrzeszeni na podstawie wspólnej pracy
farny (stpol) - parafialny
farucymer (niem.) – damy dworskie
fenniści, finieniści – członkowie tajnej ligi walczącej o wyzwolenie Irlandii
forszpan – zwiastun, podwoda
fracht (niem.) – wóz ładowny okryty płótnem do przewożenia towarów
frater (z łac.) – brat zakonny
furaż – pasza dla koni wojskowych
gałubczyk (ros.) – gołąbek
gawra (stpol.) – zimowisko niedźwiedzia
giaur (z tur.) – niewierny; u muzułmanów pogardliwe określenie wszystkich innowierców
giezło (stpol.) – płócienna koszula niewieścia
gomóły (stpol.) – szybki okrągłe oprawiane w ołów i wprawiane w okno
grawamina (z łac.) – nieprzyjemności, kłopoty
grododzierżca (stpol.) – kasztelan lub starosta grodowy
grodza (stpol.) – ogrodzenie
hak (stpol.) – podstęp, niebezpieczeństwo, ryzyko, zguba, fatalne położenie
haussa (z fr.) – zwyżka, podniesienie ceny
heraldyka – znajomość herbów, jakimi legitymowały się znakomite stare rody
hipokryzja (z gr.) – obłuda, udawanie
hreczanka – poduszka wypełniona słomą gryki
imienitszy (stpol.) – bogatszy, mający większą posiadłość ziemską; od imię – majątek, folwark
imponderabilia (n. łac.) – czynniki, których nie można przewidzieć, a które mogą mieć duże znaczenie
infamia (łac.) – utrata czci, zniesławienie, hańba
influencja (z wł.) - grypa
inkaust (z gr.) - atrament
inkwirent (z łac.) – urzędnik prowadzący śledztwo w sprawie karnej
inserat (z łac.) – ogłoszenie
inwitacja (z łac.) – zaproszenie
iście (stpol.) – prawdziwie, zaprawdę
izdbica (stpol.) – komora
jaka, jakla (stpol.) – kaftan, krótki spencer
jarko (stpol.) – jasno
jasyr (tatar.) – niewola tatarska
jątrew (stpol.) – bratowa; krewna
jaźwiec, jeźwiec (stpol.) – borsuk
Kaczmarek regimenty – pogardliwa nazwa nadana przez Niemców oddziałom rekrutującym się z ziem polskich, w których często występowało nazwisko Kaczmarek
kadecki rząd – rząd burżuazyjnego liberalnego stronnictwa konstytucyjnych demokratów działającego w Rosji w latach 1905-1917
kaduk (z łac.) – diabeł, zły duch
kalenica (stpol.) – deska na szczycie słomianego dachu podtrzymująca poszycie
kamerand (niem.) – towarzysz, kolega
kantor (z łac.) – śpiewak kościelny, przewodniczący w chórze w kościele ewangelickim lub synagodze
kanzon (stpol.) – pieśń, śpiew
kapica (stpol.) – hełm z osłoną na twarz
kapłon (stpol.) – kogut specjalnie tuczony
karabin igiełkowy – tak nazywano w 2. połowie XIX wieku karabin odtylcowy
karło (stpol.) – krzesło, tron
karmaniola – taniec z okresu rewolucji francuskiej połączony ze śpiewem
kazarma (ros.) – koszary
kitelek (stpol.) – koszula płócienna
kleć (stpol.) – uboga chata, klitka
kłodnik (stpol.) – zakuty w dyby za jakieś przewinienie
knecht (niem.) – pachoł, zwykły żołnierz
knezebekowska granica – granica proponowana w 1813 roku przez K.F. von dem Knesebecka. Przeforsowanie tej propozycji miało na celu przywrócenie Prusom ziem polskich utraconych w 1807 roku
kolec (stpol.) – pierścień
koliba (stpol.) – schronienie w górach, może to być szałas, szopa czy wgłębienie pod nawisem skalnym
kołpak (stpol.) – czapka spiczasta ze skóry lub futra
komora (stpol.) – myśliwskie: serce
komunik, komonnik (stpol.) – jeździec konny
koncerz (z czes.) – miecz prosty, długi i szeroki, używany przez konnicę
koneksja (z łac.) – powinowactwo, znajomość wpływowa
koneser (z fr.) – znawca
konfrater (śr. łac.) – członek bractwa religijnego lub świeckiego
konsjerżka (z fr.) – dozorczyni
koniowiązy – drążki do przywiązywania (na targu lub przed zajazdem) koni i bydła
konowod (ros.) – luzak
korab (stpol.) – okręt, statek
kornet (z franc.) – usztywniony czepiec kobiecy noszony w średniowieczu
kozera (z tur.) – powód, przyczyna
krom (stpol.) – prócz, oprócz
kropierz (z franc.) – okrycie na konia zbrojnego
kruża (stpol.) – dzban, czarka, kubek
krzywuła (stpol.) – róg lub w kształcie rogu instrument muzyczny
krzynów (stpol.) – misa
kuban (stpol.) – łapówka, napiwek, także rzeczowy podarunek
kukla (stpol.) – bochenek chleba
kuna (stpol.) – rodzaj kary publicznej; słup, do którego przykuwano skazanego
kunigas (lit.) – król, książę
kupia (stpol.) – towar
kurdyban (stpol.) – skóra tłoczona we wzory, ze złoceniami, wyrabiana w Kordobie
kureń – oddział kozaków zaporoskich pod wodzą atamana, stanowiący samodzielną jednostkę administracyjną
landgraf (niem.) – w średniowieczu tytuł naczelnika okręgu
lebo (stpol.) – albo
lekownik (stpol.) – znachor
liszka (stpol.) – lis
locha – samica dzika
luty (stpol.) – zły
łacno (stpol.) – łatwo
łęgi (stpol.) – łąki
łoktusza (stpol.) – obrus
łoński (stpol.) – zeszłoroczny
łub (stpol.) – kora, zwłaszcza lipowa, łyko
łuby (stpol.) – bagaże
łupież (stpol.) – skóry wyprawione, futra
łżywy (stpol.) – kłamliwy, fałszywy
mać (stpol.) – matka
majdan (stpol.) – plac publiczny, miejsce nie zabudowane
maładiec (ros.) - chwat
maneż – ujeżdżalnia koni
markocić się (stpol.) -martwić się, smucić, frapować
mecherzyna (stpol.) – błona z pęcherza, którą naciągano na okna
miatieżnik (ros.) - buntownik
mierzawiec (ros.) – nikczemnik, nędznik
mieryznek (stpol.) – koń roboczy
mierzwa (stpol.) – gnój, nawóz
miłka (stpol.) – ukochana
miłośnica (stpol.) – kochanka, nałożnica
mizerykordia (z śr. łac.) – łaskawy cios, stąd nazwa krótkiego sztyletu służącego do dobijania rannych
młaki (stpol.) – mokradła
młoducha (stpol.) – młoda dziewczyna, panna
mordownik (stpol.) – morderca
narodnicy – rosyjscy działacze ruchu demokratycznego (1870-1890) rekrutujący się spośród chłopów i drobnych wytwórców. Twórcami tego ruchu byli A.I. Hercen i N.G. Czernyszewski
narządzić (stpol.) – przygotować
narzec (stpol.) – nazwać
nielza (stpol.) – nie można
niemieszkale (stpol.) – rychło, bezzwłocznie
nienaźrzec (stpol.) - nienawidzieć
niewód – długa sieć rybacka, złożona z podłużnych skrzydeł bocznych i z matni
niezguła – niedołęga
ninie (stpol.) – obecnie
nowina (stpol.) – nowa rola uzyskana po wykarczowaniu lasu
obiata (stpol.) – ofiara
ochędożyć się (stpol.) – przystroić, ubrać się
orda (stpol.) – horda, tłum, tłuszcza, zgraja
otrok (stpol.) – wyrostek, młodzieniec
ożydle, ożedle (stpol.) – część odzienia okrywająca piersi mężczyzny
palatyn (z łac.) – najwyższy urzędnik w państwie, pierwszy po królu, podczas wojny naczelny wódz
panosza (stpol.) – zubożały włodyka, ale zachowujący nadal wszelkie przywileje
pastwa (stpol.) – pastwisko
patena (z gr.) – tacka, na której spoczywa hostia podczas mszy
pawęż (stpol.) – tarcza drewniana, obciągnięta twardą skórą, tarcza ochronna
pąć (stpol.) – pielgrzymka, podróż
pątlik (stpol.) – siatka na włosy, często naszywana kolorowymi koralikami
pątnik (stpol.) – pielgrzym, podróżnik
perturbacje (z łac.) – zakłócenia, zaburzenia
pfajfry (z niem.) – grający na piszczałkach
piekarnia (stpol.) – piec do gotowania strawy, kuchnia
płot (stpol.) – trawa
pobok (stpol.) – obok, z boku
pochutnica (stpol.) – kochanka, nierządnica
poczesny (stpol.) – okazały, znakomity, znaczny
podniebienie (stpol.) – baldachim
pohaniec (stpol.) – poganin
połon (stpol.) – jasyr, niewola
ponowa (stpol.) – świeżo spadły śnieg
postoły (stpol.) – łapcie, kurpie łykowe
pośpiać, pośpieć (stpol.) – pospieszyć, zdążyć
potraw (stpol.) – drugie sianokosy
powodować się (stpol.) – kierować sobą
praporszczyk (ros.) – chorąży
prawie (stpol.) – słusznie
propinacja (z łac.) – wyłączne prawo szlachty do produkcji i sprzedaży trunków w obrębie własnych dóbr
przecz (stpol.) – dlaczego
przetowłosa (stpol.) – z rozpuszczonymi włosami
przybaczać sobie (stpol.) – przypominać
przytomny (stpol.) – obecny
puginał, puinał (stpol.) – sztylet
rab, raba (stpol.) – niewolnik, niewolnica
rajsztula (z niem.) – ujeżdżalnia
rainy (stpol.) – swaty, oświadczyny
ranny (stpol.) – wczesny
rańtuszek (stpol.) – chustka na głowę
rataj (stpol.) – rolnik, oracz
refektarz – sala jadalna w klasztorze
reż (stpol.) – żyto
rodowity (stpol.) – pochodzący ze znakomitego rodu
rogoża (stpol.) – mata, plecionka z sitowia
rohatyna (stpol.) – włócznia do ciskania
rubież (stpol.) – granica, tereny przygraniczne
rybałt (stpol.) – kantor, śpiewak
rybitwa (stpol.) – rybak
rysią jechać (stpol.) – kłus, trucht w biegu konia
rządny (stpol.) – porządny, należyty
samowtór (stpol.) – we dwóch
siczownik – kozak zaporoski
sierdzity (stpol.) – gniewny, zły
sioło (stpol.) – wieś
skapieć (stpol.) – sczeznąć, zmarnieć
skatina (ros.) – bydlę
skomoroch (stpol.) – błazen, kuglarz
skot (stpol.) – bydło domowe
skórznie (stpol.) – buty
smerd, smard (stpol.) – prostak, nicpoń, gbur, plugawiec
socha (stpol.) – prymitywny pług drewniany
socjusz (z łac.) – towarzysz, sprzymierzeniec
sotnia – setka, tradycyjna jednostka wojsk kozackich
spyża, spiża (stpol.) – zapasy żywności, prowiant
sromota (stpol.) – wstyd, hańba
sromotać się (stpol.) – wstydzić się
stajanie (stpol.) – miara długości, około 100 kroków
stanek (stpol.) – kwatera, obóz
stargnieć (stpol.) – zesztywnieć, zdrętwieć
stęp (stpol.) – chód konia noga za nogą
stolec (stpol.) – tron
stradnik (stpol.) – biedak, golec
strój (stpol.) – wyciągać z jąder samca bobra
sulica (stpol.) – włócznia do ciskania, rohatyna
swadźba (stpol.) – wesele, gody małżeńskie
swadziebny (stpol.) – weselny
swa, swak (stpol.) – swojak
swodny (ros.) – złożony, ogólny, całkowity
symplak (z łac.) – prostak, człowiek nieokrzesany, naiwny
szczodrobliwy (stpol.) – hojny
szczyt (stpol.) – tarcza
szłom (stpol.) – hełm
szłyk (stpol.) – kołpak, czapka futrzana
szmargnąć (stpol.) – zaszemrać
sztundyści, sztudobaptyści – wielka sekta łącząca rozmaite tradycje protestanckie, założona w połowie XIX wieku przez pastora Karola BonokAmpfera w guberni charkowskiej. Sekta zyskała dużą popularność, szczególnie w południowej Rosji, dzięki głoszonej niezależności duchowej od władzy, pacyfizmu i tezom socjalistycznym związanym z wspólnotą majątkową członków sekty
szyszak (z węg.) – hełm bojowy stożkowy, zakończony ostrym szpicem
ścierciałka (stpol.) – ubogi szlachetka, panosza
śniat (stpol.) – pień, odziomek drzewa
świerzopa (stpol.) – klacz
telega, talaga (stpol.) – wóz na dwóch kołach
terem (stpol.) – pałac, mieszkanie
terlica (stpol.) – siodło
tram (stpol.) – belka
trefniś (stpol.) – komik, żartowniś
trunna (stpol.) – trumna
trzebień (stpol.) – eunuch; czasem pogardliwie o zakonnikach, duchownych
tułupy (stpol.) – krótkie kożuszki obcisłe
tyftyk (stpol.) – delikatna wełna
ubieżyszcze (ros.) – przytułek, kryjówka, schronienie
wadium (śr. łac.) – zastaw, suma składana dla dotrzymania warunków umowy
wagzał (ros.) – dworzec kolejowy
walkowany – lepiony z gliny
warza (stpol.) – jedzenie gotowane; potrawy
wąpie (stpol.) – wnętrzności
wdały (stpol.) – udany, piękny, ładny
wezykatoria – plaster naciągający używany jako środek leczniczy
wiedma (stpol.) – wiedźma
wiera (stpol.) – zaprawdę, prawdziwie, zaiste
wiernik (stpol.) – powiernik, ktoś zaufany
wierubny (stpol.) – prawdziwy
wieźdźba (stpol.) - wróżba
wiorstka – dawna rosyjska jednostka o długości równa 1066,78 m
wirydarz (stpol.) – czworoboczny dziedziniec w klasztorze lub zamku
włodarz (stpol.) – rządca, zarządca
włodyka (stpol.) – wojownik niższego stopnia, posiadający własność ziemską, ale nie mający herbu i zawołania. W czasie wojny (mieli własną zbroję i konia), służyli w pocztach królewskich lub możnowładców; podlegali sądom królewskim. Na Mazowszu znaczył tyle co szlachcic.
woda frappowana (z fr.) – woda chłodzona
woj (stpol.) – rycerz
wołaszki (stpol.) – woły
wycinek (stpol.) – prosię dzika
wyżenąć (stpol.) – wyrzucić, wygonić
Ugry (stpol.) – Węgry
zabaczyć (stpol.) - zapomnieć
zależność dominialna – zależność miasta od władzy dziedziców, szlachty
zamtuz – (z niem.) – dom schadzek
zaprzeć się (stpol.) – zamknąć się
zasadka (stpol.) - zasadzka
zaszczepka – haczyk lub skobel służący do zamykania od wewnątrz drzwi lub okien
zdech, do zdechu (stpol) – do upadłego, do ostatniego tchu
zdzierżyć (stpol.) – wytrzymać
zewłok (stpol.) – zwłoki
zimnica (stpol.) – gorączka
zjudzony (stpol.) – zakrwawiony
zmogły (stpol.) – zmordowany, zmęczony
zmonitowany (z łac.) – upomniany, ponaglony
źrzały (stpol.) – dojrzały
żałoby (stpol.) – skargi, zażalenia
żerca (stpol.) – kapłan, ofiarnik pogański
żupan (stpol.) – wojewoda, włodyka
żywina (stpol.) – zwierzęta domowe, inwentarz żywy