Alternatywne i wspomagające metody komunikacji
Bez wątpienia w życiu codziennym spotykamy się z komunikatami, które nie są werbalizowane (np. znaki drogowe, oznaczenia dróg ewakuacyjnych, oznaczenia metek na ubraniach dotyczących sposobu prania, prasowania itp.) Dla osób nie posługujących się mową werbalną (słowa) lub posługujących się nią w ograniczonym stopniu można wprowadzić pomoc w porozumiewaniu się w formie AAC czyli wspomagającej i alternatywnej komunikacji. Do najpopularniejszych metod porozumiewania się osób z zaburzoną funkcją mowy należą:
- System Komunikacji Symbolicznej BLISS
- System – PIKTOGRAMY
- System SYMBOLI PCS (Picture Communication Symbols)
- Język migowy
System Komunikacji Symbolicznej Bliss został opracowany przez Charlesa Blissa, zafascynowanego uniwersalnością symboli cyfrowych, którego zamiarem było stworzenie graficznego systemu stosowanego na międzynarodowych spotkaniach. Charles Bliss tworzył swój system długo bowiem przez ponad dwadzieścia lat. Charakterystyczne dla komunikacji Blissa jest to, że słowa przedstawione są za pomocą symboli składających się z 24 form geometrycznych (obecnie w słowniku Blissa zawartych jest 2250 symboli). Każdy symbol cechuje się tym, że ma określone znaczenie[1]
Rys 1. Przykładowe symbole: pić, spać, iść, piłka, Źródło: B. Gorczyńska, I. Nowosielska.
Rys 2. Przykładowe piktogramy: kanapka, książka, mleko, Źródło: B. Gorczyńska, I. Nowosielska.
W zdaniu symbole mogą reprezentować:
- Słowa klucze, Źródło: B. Gorczyńska, I. Nowosielska.
- Każde pojęcie, Źródło: B. Gorczyńska, I. Nowosielska.
- Całe zdanie (równoważnik), Źródło: B. Gorczyńska, I. Nowosielska.
Istnieją jeszcze inne systemy komunikacji pozawerbalnej należą do nich:
- System obrazkowy (Picture Comunication Symbols)
- System symboli jednoznacznych (użycie przedmiotów)
- P. I. C – Symbols (Piktogramu Ideogram Comunication)
- Metoda gestów naturalnych: SIS, Tadoma, SIG – Symbole (zdjęcia i rysunki), Alfabet palcowy, Gestykulacyjny (alfabet Morsea)
- System Makaton
- Alfabet literowy, sylabowy, literowo – sylabowy
- System ruchomych symboli
- Metoda rysunkowa (przekazywanie informacji za pomocą własnych rysunków)
- Metody kombinowane[2].
Kolejną metodą alternatywnego sposobu komunikowania się uznaje się piktogramy. Za jego twórcę uznaje się logopedę Subhas Maharaj. System piktogramy to system komunikacji znakowo – obrazkowej przeznaczony dla osób niemówiących lub mających problemy z werbalnym komunikowaniem się. Zasadą konstrukcji znaków jest czarne tło i biała figura. Dodatkowo, każdy znak jest opisany w postaci wyrazu określającego treść znaku. Podstawą do stworzenia tego systemu były znaki kanadyjskiego programu PIC – system. Przez lata system ten ulegał pewnym przekształceniom. Obecnie zawiera on ok.1000 symboli. System Piktogramy do Polski trafił przez Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie[3].
Niżej zostały zaprezentowane przykładowe piktogramy:
Rys 3. Przykładowe piktogramy: pić, iść, książka, piłka, Źródło: B. Gorczyńska, I. Nowosielska.
Następnym bardzo znaczącym aspektem w alternatywnych i wspomagających metod komunikacji jest system SYMBOLI PCS (Picture Communication Symbols) – AAC (augmentativa and alternative communication). Ów system powstał w 1983 roku i przeznaczony jest dla osób niemówiących (a w szczególności dla jednostek z porażeniem mózgowym, autyzmem, dla osób po udarach mózgu). Twórcami tegoż systemu komunikacyjnego byli Tilden Bennet, Gary Kiliany i Mark Friedman (założyciele firmy Dyna Vox Technologies). Pierwsze narzędzie komunikacyjne pozwalało na porozumiewanie się osób niemówiących za pomocą wzroku (ruchu gałek ocznych). Kolejnym narzędziem był ekran dotykowy z dynamicznym wyświetlaczem symboli i opisów. Narzędzie to jednak wymagało pomocy drugiej osoby przy zmianie tablic z symbolami. W 1996 powstały pierwsze oprogramowania do komputerów. W 1999 roku wprowadzono pierwsze na świecie narzędzie komunikacyjne łączące mowę z dynamicznym wyświetlaczem symboli. W tym samum roku system ten wprowadzony został w Japonii i wielu nie - anglojęzycznych krajach Europy. W 2002 roku do zespołu dołączył Joe Swenson. W maju 2004 roku Dyna Vox rozpoczął współpracę z firmą Mayer – Jonson – twórcami popularnego systemu komunikacyjnego – Picture Communication Symbols (PCS). Symbole PCS tworzą bazę do programu Boardmaker. Program ten zawiera ponad 3500 symboli i może być wykorzystywany do tworzenia różnorodnych tablic komunikacyjnych, nakładek na urządzenia, arkuszy ćwiczeń, itp. W zależności od problemów i potrzeb komunikacyjnych dzieci i młodzieży w różnych placówkach osoby prowadzące zajęcia komunikacyjne wykorzystują i tworzą różnorodne metody porozumiewania się[4].
Przykładowe symbole PCS: Rys 3. Przykładowe symbole PCS: pić, spać, iść, książka, piłka, światło, niemowlę, kanapka, mleko, Źródło: B. Gorczyńska, I. Nowosielska.
Kolejnym alternatywnym sposobem komunikowania się jest język migowy czyli zbiór znaków migowych będących kombinacją przestrzennego ułożenia ramion, rąk i palców oraz wykonywanego nimi ruchu w określonym kierunku, o ustalonej prędkości i wielkości[5].
Jak podaje literatura przedmiotu wpływ braku mowy ma istotne znaczenie dla rozwoju intelektualnego ponieważ determinuje egzystencję oraz poziom przystosowania do wymogów życia codziennego osoby niemówiącej, ponadto hamuje procesy poznawcze, przez co jednostkę cechuje wyuczona bierność i zależność oraz niemożność wyrażania swojej osobowości. Dlatego, też planowanie pracy z dzieckiem winno składać się z następujących etapów:
1. Diagnozy umiejętności komunikacyjnych
2. Wywiadu
3. Planu przyszłości
4. Obserwacji aktywności
Z kolei program AAC winien składać się z następujących składników:
- Angażowania ulubionych zabaw wyzwalających aktywność
- Wprowadzenia czytelnego tak/ nie
- Umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji
- Rozwijania zainteresowania AAC jako środkami porozumiewania się
- Doznawania satysfakcji porozumiewania się
- Tworzenia indywidualnych pomocy komunikacyjnych
- Bogacenia słownictwa biernego i czynnego
- Kształtowania umiejętności budowania wypowiedzi złożonych
- Rozwijania umiejętności komunikacyjnych – posiadanie książki, korzystanie z książki technika/znajomość znaków/układu w książce, umiejętność rozwiązywania trudności komunikacyjnych
Układ książki może być wykonany według kodu Fizgeralda.
Osoby zamieszczone na kartkach pomarańczowych (babcia dziadek, mama, tata)
Czasowniki ………………………...zielonych (jeść)
Rzeczowniki………………………..żółtych ( koń)
Określenia ………………………...niebieskich ( wesoły)
Komunikacyjne……………………na różowych ( czyja kolej?)
Bibliografia:
O. Szulc, M. Rajca, Podstawowe sposoby komunikacji alternatywnej i wspomagającej stosowane w pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, (storna internetowa)
B. Gorczyńska, I. Nowosielska, Alternatywne i wspomagające metody komunikacji (AAC) - szkolenie