RECENZJA Z FILMU EKSPERYMENT (DAS EXPERIMENT)

„Eksperyment” jest pełnometrażowym debiutem kinowym Olivera Hirschbielga. Film stanowi ekranizację książki opisującą prawdziwą historię. Scenariusz powstał na podstawie powieści Mario Giordano pt. „Black Box”, opowiadającym o niechlubnym projekcie badawczym „Stanford Prison Experiment”, który przeprowadzono w 1971 roku w Stanach Zjednoczonych w Paolo Alto (stan Kalifornia).

Naukowcy stworzyli szczególny rodzaj więzienia eksperymentalnego. „To „pozorne wiezienie” utworzone zostało w celu zbadania psychologicznych skutków jakie pobyt w więzieniu wywrze na osobach, które zgłosiły się na udział w badaniach. Naukowcy poszukując uczestników do wzięcia udziału w 2 tygodniowych badaniach nad życiem więziennym zamieścili ogłoszenie w lokalnej gazecie. Zapłata w wysokości 4000 marek za udział w eksperymencie zachęciła wiele osób. Spośród dużej liczby ochotników naukowcy wyłonili grupę 20 osób, których oceniono jako stabilnych emocjonalnie, zdrowych psychicznie oraz przestrzegających prawa (wszyscy ochotnicy zostali zbadani testami referencyjnymi, co więcej z każdym z osobna przeprowadzono wywiad kliniczny - i na tej podstawie wyłoniono grupę badanych.

Z grupy liczącej 20 uczestników, 12 miało odgrywać rolę więźniów z kolei pozostałych 8 – strażników. By uczestnicy eksperymentu wczuli się w głębszą strukturę mentalności więźnia i strażnika polecono więźniom rozebrać się do naga i włożyć uniform więzienny (który stanowił luźny chałat z numerem identyfikacyjnym) zaś strażnikom – mundur funkcjonariusza więziennego. Więźniowie przebywający w odosobnieniu mieli przestrzegać obowiązujących zasad i reguł [1], zaś zadaniem strażników było dbanie o przestrzeganie prawa i porządku panującego w więzieniu, przy czym stosowanie przemocy fizycznej zostało zakazane. Uczestnicy eksperymentu wiedzieli o tym, że w każdej chwili mogą zrezygnować, jednakże nikt tego nie uczynił.

Wszystkie interakcje pomiędzy strażnikami a więźniami, wywiady z badanymi, wypowiedzi z codziennych sprawozdań oraz bezpośrednie obserwacje dokonywane przez zespół naukowców były monitorowane i rejestrowane przez kamery zamontowane w każdym pomieszczeniu. Owo „pozorne więzienie” stanowiło próbę funkcjonalnego symulowania niektórych istotnych cech stanu psychicznego występującego u więźniów. Biorąc pod uwagę ograniczenia sytuacji badawczej naukowcom chodziło o osiągnięcie pewnych równoważnych efektów psychicznych pomimo odmiennych szczegółów fizycznych. W celu zapewnienia wystarczającego wrażenia realności sytuacji panującej w zakładzie więziennym po to by wczuć się w głębszą strukturę mentalności więźniów i wyjść poza powierzchowne wymagania wyznaczonych im ról zezwolono na pisanie listów, wizyty rodziny, krewnych  i przyjaciół.

Eksperyment we wstępnych założeniach zaplanowany został na czternaście dni jednakże naukowcy przerwali go sześciu dniach z powodu patologicznych reakcji jakie występowały u osób starannie wybranych ze względu na swoją normalność, zdrowie i zrównoważenie emocjonalne.

Głównym bohaterem filmu jest dziennikarz Tarek Fahd, poszukujący odpowiedniego materiału na swój nowy artykuł. Jako jedyny uczestnik eksperymentu filmuje wszystko ukrytą kamerą zamontowaną w okularach dlatego, też od samego początku eksperymentu stara się jak najwięcej namieszać, bowiem materiał będzie tym lepszy im więcej w nim będzie kontrowersji. Jednakże do samego końca Fahd nie zdaje sobie sprawy i nie spodziewa się jakie konsekwencje może wywołać jego działanie.

Na początku badania ludzie poddani eksperymentowi odgrywają swoje role zaś naukowcy skrupulatnie wszystko zapisują i monitorują. Początkowo nie widać żadnych różnic pomiędzy ochotnikami wyznaczonymi do odgrywania ról więźniów i strażników jednakże w bardzo krótkim czasie wytworzyły się patologiczne stosunki pomiędzy nimi. W końcu sytuacja zaczyna się wymykać się spod kontroli badaczy. Strażnicy z każdym dniem stają się coraz bardziej agresywni[2]. Wielu z nich cieszy wyższa pozycja oraz całkowita władza nad więźniami. Mundur, klucze do cel oraz pałki stały się symbolami władzy. Ich pewność siebie zaczyna prowadzić do coraz większej zależności i uległości więźniów. Autorytet strażników i posiadane poczucie niczym nieskrępowanej władzy ściśle łączy się z obniżeniem poczucia własnej wartości więźniów oraz wyuczonym poczuciem bezradności. W wyniku takiego przebiegu wydarzeń u niektórych więźniów pojawiły się ataki paniki, dezorganizacja myślenia oraz poważna depresja. Wypełnianie owych ról w sytuacji społecznej (jaką jest sytuacja więzienna) uwypukla różnice pod względem władzy, co więcej prowadzi do powstania ogromnych różnic między zachowaniem i reakcjami emocjonalnymi obu grup. Tutaj władza i chęć dominowania stała się głównym wymiarem służącym do określenia wszystkiego i wszystkich.

W momencie gdy jeden z więźniów – niepokorny 77 (Tarek Fahd) zaczyna prowokować strażników, badacze postanawiają nie interweniować. Strażnicy chcąc wymusić posłuszeństwo zaczynają postępować z więźniami w sposób brutalny, obelżywy, despotyczny i autorytarny. Rozwścieczeni i rozgniewani strażnicy starają się zdobyć autorytet i władzę coraz bardziej drastycznymi metodami. Dochodzi do tego, iż torturują więźniów jednakże to im wkrótce nie wystarcza i rozpoczynają prawdziwe polowanie na naukowców. Rozpoczyna się walka na śmierć i życie.

Film „Das Ekseryment” to niemiecki thriller przeznaczony dla osób o naprawdę mocnych nerwach. To niewątpliwie film który mogę zaliczyć do najmocniejszych i najbardziej brutalnych. Ukazuje on do czego zdolni są ludzie dla zdobycia całkowitej władzy nad innymi ludźmi oraz jak otrzymana władza wpływa na zachowanie i stosunki międzyludzkie. To historia opowiadająca o mrocznej stronie ludzkiej psychiki w której dochodzi do głosu zwierzęca natura człowieka. Film daje wiele do myślenia oraz dostarcza wielu niezapomnianych wrażeń. Gra aktorska jest znakomita. Aktorzy wiernie odtworzają życie w realiach więzienia. Główna rolę zagrał znakomity i znany Moritz Bleibtreu (Tarek Fahd) zaś w pozostałych rolach wystąpili mniej znani aktorzy: Christian Berkel, Oliver Stokowski, Wotan Wilke Möhring, Stephan Szasz, Polat Dal i inn. Film zdobył wiele nagród m.in. Bavarian Film Awards za zdjęcia, reżyserię i scenariusz co więcej wybrano go najlepszym niemieckim filmem roku z kolei na festiwalu w Montrealu O. Hirschbiegel został wybrany najlepszym reżyserem. Nic w tym dziwnego bowiem to świetny thriller trzymający od samego początku do końca w pełnym napięciu. Szczególnie głęboko w mojej pamięci zapadła jedna z finałowych scen a mianowicie scena zatrzymania dłonią ciosu nożem. Ta oto scena bardzo boleśnie i mocno wbiła się pamięć nie tylko mnie ale i moim znajomym.

Myślę, że ów film jest wart zobaczenia i jeśli tylko nadarzy się taka okazja to z przyjemnością obejrzę go jeszcze raz. Polecam go nie tylko fanom gatunku ale również widzom lubiącym mocne kino a w szczególności i przede wszystkim studentom psychologii i socjologii.