Dlaczego w rozumie znajdujemy źródło właściwego wychowania kulturowego człowieka

W niniejszej pracy postaram się udzielić odpowiedzi na  pytanie: „Dlaczego w rozumie znajdujemy źródło właściwego wychowania kulturowego człowieka? Podejmując refleksję nad rozumem w wychowaniu kulturowym człowieka na wstępie chciałabym zaznaczyć, że człowiek w swojej naturze jest istotą rozumną, inteligentną i wolną. Jedynie stworzony na obraz i podobieństwo Boga, człowiek kierując się rozumem i wolną wolą jest zdolny kształtować siebie (uprawiać siebie). Istota rozumu w wychowaniu kulturowym ma ogromne znacznie dla współczesnego człowieka. Każde wychowanie nie tylko kulturowe ale i estetyczne, fizyczne, moralne, społeczne i umysłowe winno opierać się na rozumie (racjonalności) ponieważ to ono odróżnia człowieka od zwierząt, świata przyrody.

W problematykę rozumu i racjonalności wprowadza nas artykuł Włodzimierza Bernackiego pt.: „Rozum i racjonalność (z perspektywy politologa)”.  Niniejszy artykuł stanowi próbę analizy: ewolucji pojęcia rozumu i racjonalności człowieka. Autor zaznacza, że rozum i racjonalność są dla politologa wartościowym materiałem badawczym. Dlatego, że dokładne sprecyzowanie niniejszych terminów jak również umieszczenie ich w powszechnym systemie doktrynalnym rzutuje na uzyskanie pełnych odpowiedzi na nurtujące pytania odnoszące się do sensu i natury badanej koncepcji (politycznej). Włodzimierz Bernacki w swoim artykule próbuje zaprezentować zmiany, które realizowały się w europejskiej myśli nad człowiekiem, państwem i społeczeństwem. Rozważania na ten temat opiera na koncepcji tzw. awerroizmu politycznego, który zakłada, iż rozum musi oswobodzić się spod nacisku moralno – religijnego. Zaznacza, że pogląd ten w istotny sposób wpływa na życie nie tylko człowieka, ale również państwa i społeczeństwa. Autor w niniejszym artykule powołuje się na myśl zapoczątkowaną przez znanego historyka Machiavellego, na którego poglądach bazowali m. in. Kartezjusz, Hobbes, Rousseau, Kant i Hegel. Uważali oni, że rozum stał się efektywnym narzędziem oraz instrumentem do osiągania dobra w aspekcie zarówno utylitarnym (użytkowym) jak i subiektywnym (indywidualnym). Zatem według rozważań wyżej wymienionych uczonych, rozum nie miał na celu poprowadzenia człowieka w stronę jego cnoty mądrości, ale ową wspomnianą mądrość zastępowano rzetelną, obiektywną i prawdziwą wiedzą.

Mikołaj Krasnodębsk oraz Michał Zembrzuski w artykule pt.: „Wychowanie intelektu jako celowościowe uporządkowanie jego funkcji” dotykają problematyki wychowania intelektu człowieka. Autorzy zaznaczają, iż wychowanie człowieka bardzo mocno wiąże się z wychowaniem intelektu. Odnoszą je do uprawy, kształtowania człowieka i jego kultury. Każdy człowiek uprawiając siebie – tworzy kulturę. Kultura jest wyrazem natury człowieka, uprawianiem duszy, umysłu i dlatego człowiek wyposażony
w gamę zachowań, postaw, modeli, wartości staje się człowiekiem cywilizowanym, wykształconym, mądrym, doskonałym, bardziej autentycznym. Kultura odnosi się do doskonałości natury człowieka.

 Autor zaznacza, że dokładne sprecyzowanie terminu „intelektu” nie jest łatwe, bowiem w literaturze filozoficznej mówiąc o intelekcie (mnożnościowym i czynnym,  spekulatywnym i praktycznym) używa się zamiennie takich nazw jak „rozum”, „umysł”, „inteligencja”, „pamięć intelektualna”, „świadomość”. Zdefiniowanie niniejszych terminów stawia przypuszczenie, iż powyższe definicje dotyczą przede wszystkim funkcji jakie pełni intelekt. A funkcje intelektu odnoszą się do celowości (ich identyfikacja dotyczy funkcji poznania jaką pełni człowiek). Autorzy zaznaczają, iż celowym uporządkowaniem owych funkcji (pozwalającym człowiekowi na wewnętrzną integrację, porządek w działaniu oraz uzyskanie mądrości) jest wychowanie intelektu. I to samo tyczy się kultury człowieka.

Pragnę zaznaczyć, iż nie tylko człowiek tworzy kulturę, ale i kultura tworzy człowieka, dlatego potrzebne jest zarazem wychowanie do kultury, jak również przez kulturę. Kultura odnosi się do wnętrzna człowieka, do sfery duchowej, jest stanem subiektywnym, psychicznym, indywidualnym, dla każdego człowieka różnym, niejednolitym. Człowiek jest bytem kulturotwórczym, a to oznacza, że tworzy kulturę – uprawiając siebie. Staje się owym bytem gdy wchodzi w relacje do Boga, Stworzenia, siebie samego, drugiego człowieka. Kultura jako, że odnosi się do doskonałości natury człowieka, jest właściwością jednostki wykształconej. Człowiek używając rozumu staje się podmiotem kultury. W momencie gdy nie wchodzi w relację z kulturą – uprzedmiotawia się. Poprzez to, że używa rozumu ma do czynienie z samym sobą. Zatem wniosek płynący z niniejszych rozważań jest taki, iż aby stać się podmiotem kultury trzeba używać rozumu. W rozumie odnajdujemy właściwe wychowanie kulturowe człowieka. Sposób zachowania, wartości, postawy, gesty, myśli, język wyrażają jego kulturę. Człowiek pragnie wyrażać się tak, by być rozumianym przez innych ludzi. By w pełni mógł się wyrażać musi być wolny, niemniej jednak owa wolność musi wypływać z jego świadomości.

Mikołaj Krasnodębsk oraz Michał Zembrzuski twierdzą, że głównym zadaniem wychowania intelektu jest ćwiczenie się w kontemplacji. Kontemplacja wyzwala mądrość w człowieku. Wyraża się w pasji wychowawcy. Każdy wychowawca w sposób życzliwy oraz otwarty winien przekazywać autentyczną, zgodną z prawdą wiedzę swoim uczniom. Zatem interpretując wychowanie jako przekaz oparty na prawdzie, pragnę zaznaczyć, iż jest on następstwem samej kontemplacji. Niemniej jednak wychowawca wykluczając kontemplację z wychowania winien liczyć się z pomyleniem wiedzy z mądrością, prawdy z erudycją lub też doprowadzić do bezosobowości oraz braku podmiotowości w relacji wychowawczej nauczyciela z uczniem. Wychowanie intelektu zmierza poprzez kontemplację do mądrości i metanoi, a więc zmiany sposobu myślenia.

Artykuł znanego w szerokim świecie naukowym, badacza Józefa Bremera zatytułowany „Religia w obrębie rozumu postmetafizycznego” przedstawia i opisuje miejsce religii w rozumie/myśleniu postmetafizycznym. Autor w niniejszym artykule odnosi się do „myślenia postmetafizycznego” J. Habermasa. Józef Brehmer swoje rozważania na ten temat odnosi do: samokrytycznego nastawienia rozumu do treści religijnych, możliwości ich przekładu na język społeczeństwa laickiego oraz zdolności jego powiązania z teologią chrześcijańską.

Monika Kowalczyk w artykule „Ratio czy Imaginatio? Problem rozumu w sztuce Współczesnej” analizuje problematykę rozumu we obecnej sztuce. Artykuł stanowi próbę przedstawiania roli rozumu w kunszcie sztuki współczesnej. Jednakże autorka niniejszego artykułu obala koncepcję ludzkiej kreatywności Anny – Teresy Tymienieckiej oraz teorii wychowania przez sztukę – Ireny Wojnar. Zarówno Anna – Teresa Tymieniecka jak i Irena Wojnar przyjęły za podstawę swoich poglądów mobilizm ontologiczny według, którego byt ma naturę zmienną (jego sensem jest ruch, nieokreśloność, zmienność) toteż w swoich wywodach za pomocą sztuki starają się uporać z dualizmem ontologicznym według, którego istnieje świat pozorny i świat prawdziwy. Monika Kowalczyk zaznacza, iż sztuka nierozerwalnie związana jest z wyobraźnią człowieka. Mówi, iż w epoce hellenizmu starożytni Grecy posługiwali się tą nazwą, która konkurowała z terminem „naśladowania”. Autorka zaznacza, że wyobraźnia dotyczy natchnienia, objawienia i wyciszenia z kolei zależnymi rozumu w sztuce są reguły, przepisy, wiedza, koncepcja oraz plan. To właśnie wyobraźnia od epoki romantyzmu zajęła miejsce rozumu w sztuce, natomiast racjonalne podejście do sztuki dominowało w starożytności i średniowieczu. Autorka zaznacza, że sztuka jest wypadkową określonych założeń metafizycznych i antropologicznych. Mówi, iż nie rozum ale jedynie wyobraźnia twórcza jest w stanie uchwycić zmienną naturę bytu. Monika Kowalczyk podkreśla, że artysta/twórca doznaje i odczuwa Prawdziwą Rzeczywistość w swojej twórczej wizji. Za pośrednictwem jego wytworów, dzieł sztuki każdy człowiek powinien odczuwać Prawdziwą Rzeczywistość z tym, że jak zauważa autorka, o tyle o ile użyje on swojej wyobraźni.

Mam nadzieje, że w niniejszym opracowaniu udało mi się w pełni odpowiedzieć na kluczowe pytanie zawarte w temacie pracy.