Bogactwo, status, wolność… wpada mi do głowy na myśl o pieniądzu, zwłaszcza ta ostatnia, ukochana wolność, niezależność. Tak naprawdę, pieniądz to nic z tych rzeczy.
Źródło: http://www.free-picture.net/gold-coins/gold-bullion-on-the-scales-ws.jpg.html
Czym jest pieniądz ?
Bogactwo, status, wolność… wpada mi do głowy na myśl o pieniądzu, zwłaszcza ta ostatnia, ukochana wolność, niezależność. Tak naprawdę, pieniądz to nic z tych rzeczy. W rzeczywistości, najkrótsza definicja pieniądza brzmi „umowny środek wymiany”, z naciskiem na „umowny”, bo nie oszukujmy się, jeżeli chcielibyśmy fizycznie znaleźć w nim więcej wartości niż papier na którym jest drukowany, to nie znajdziemy.
Dla jednych środek, dla innych cel, ale czym tak naprawdę jest pieniądz, skąd się wziął ? Czy kiedykolwiek się zastanawiałeś ? Używamy go praktycznie codziennie, czasami w bardziej materialnej formie, czasami w mniej, na tyle, że przestaliśmy w ogóle na niego zwracać uwagę. Oczywiste jest tylko jedno, nigdy nie mamy go dość :)
Historia pieniędzy
Aby odpowiedzieć na to pytanie, koniecznie należy cofnąć się na osi czasu do lat, w którym pieniądz jeszcze nie istniał. Umiesz wyobrazić sobie jak wtedy wyglądał świat ? Poznaj więc fascynująca historię pieniądza od jego początków do momentu, w którym znajdujemy się dziś.
Cofnijmy się do poprzedniej ery, czasów kiedy świat nie był tak skomplikowany jak teraz. Wyobraź sobie, Rzym, idziesz po targu w palącym słońcu pięknego lata, przemieszczasz się między różnymi straganami. Polujesz na kozicę. Kozica ma mięso, ma mleko, ma skóry, towar full wypas. Jest. Walczysz z handlarzem, negocjujesz. Kiedyś każdy się targował, bez tego nie było handlu, zobacz monty pytona:https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=L1uuEv-GaJc :)
Ile to było w końcu za tą kozę ? wytargowałeś na 3,5 worka pszenicy. Okej, okej, trzeba zmienić historię. Idziesz przez targ, palące słońce, taszczysz 4 potencjalne worki zboża na kozicę, każdy po 10kg… To się nazywa „barter”, czyli handel wymienny, towar za towar. Tak świat się kiedyś kręcił i nie było problemu. Sprawę z czasem ułatwili pośrednicy wymiany, którymi mogło być zboże, przyprawy, skóry, czyli dobra podzielne, trwałe, jednorodne i rzadko występujące. Miały one wartość samą w sobie, pozwalały na zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych. Mogłeś je na przykład zjeść albo ubrać się w skórę, czy uszyć fajne slipy do ogrzania. Świat uznał ten sposób wymiany za dobry. Mniej więcej tak wyglądała pierwotna forma pieniądza, który nazwy swej jeszcze nie miał. Jego podstawą były produkty konsumpcyjne i inne towary powszechnego użytku (bydło, przyprawy, tkaniny…).
Świat się rozwijał. W pewnym momencie, ludzie w niektórych rejonach kuli ziemskiej doszli do wniosku, że różne metale mają jakąś wartość i są wygodniejsze do płacenia. STOP ! To bardzo ważny moment, w którym próbuję dojść do tego co sprawiło, że człowiek zaczął cenić (przeceniać ?) metale „szlachetne”. W końcu ludzie byli zorientowani bardziej praktycznie, co jak co ale sztabką złota się nie najem ani nie ogrzeje. Jak to jest z tymi kruszcami ?
Złoto w rękach ludzi pamięta czas poprzedniej ery, właściwie, jest jednym z najwcześniej poznanych metali, gdyż barwa i blask pozwalały je dostrzec w żwirach rzecznych. Oczarowało nas swoim pięknem, blaskiem, trwałością, zaś dzięki łatwości obróbki, było najczęściej wykorzystywane do robienia ozdób. Mało tego, kojarzono je ze słońcem, a jak wiadomo, w starożytności np. Egipcjanie czcili słońce jak boga, boga słońca – Ra. W związku z czym, złoto stało się boskim metalem. Wykonywano z niego posągi i wizerunki różnych bogów, w różnych religiach świata.
Dobrze, czy poza naszą próżnością, która nadała wartość „pięknemu” złotu i zabobonom, w które wierzyliśmy, złoto było warte coś więcej ? No, może dziś. Dziś jest warte trochę więcej niż mniej, gdyż znalazło zastosowanie w elektronice. A tak, z innej beczki, czy masz pojęcie, że w przyrodzie występują pierwiastki rzadsze niż złoto, aktualnie na rynku kruszców mające cenę wyższą niż nasz „boski metal” ? Tak. Platyna i pallad. Czy wiesz, że tombak, czyli mosiądz czerwony wygląda identycznie jak złoto i bardzo trudno go od niego odróżnić ? Czy nie masz teraz wrażenia, że jesteś robiony całe życie w konia ? Prawie tak samo jak ze świętym mikołajem ? Wnioskuję więc, że wartość metali szlachetnych, oprócz kosztów wydobycia to głównie kwestia umowy społecznej i psychologii. Nadaliśmy czemuś wartość i ogólnie przyjęliśmy to za fakt.
Okej, nie popadajmy w paranoję ;) (matrix ?). Metale stały się bardzo wygodnym pośrednikiem w wymianie handlowej, ale także pozwalały na przechowywanie majątku w czasie, pełniły także funkcję miernika wartości. Zwłaszcza te „szlachetne”, do których wyewoluowaliśmy.
Jako środek płatniczy, spełniały bardzo pożądane cechy:
- były rzadkie
- trwałe
- łatwo podzielne
- łatwe w transporcie.
Ważono je i przekazywano w formie nieobrobionych bryłek. Niekiedy także odlewano w różne przedmioty - pierścienie, naszyjniki, bransolety itp. Koniec końców, chodziło jednak o wagę i jakość kruszcu. Znów okazało się to trochę uciążliwe. Do każdej transakcji trzeba było przynosić wagę a niekiedy kowadełko by w razie potrzeby przeciąć rozgrzany kruszec i sprawdzić, czy nie jest zafałszowany. Z czasem, niektórzy kupcy zaczęli wybijać na kawałkach metalu swoje stemple, gwarantując tym samym odpowiednią wagę i jakość kruszcu, później zaczęły zajmować się tym władze państwa. Mniej więcej tak powstały monety, czyli metalowe znaki pieniężne o określonej formie, opatrzonej znakiem emitenta, który gwarantował jej umowną wartość (pierwotnie była ona zbliżona do rynkowej zawartości metalu). Za pierwszą monetę w historii uznaje się lidyjski szekel (szekla). Była to moneta bita w Lidii (na terytorium dzisiejszej Turcji), wytwarzana z elektrum (stop złota i srebra). Jeżeli wierzyć archeologom, pochodzi z ok. 600 r. p.n.e ! Moneta może mieć więc 2600 lat ! Upowszechniły się coraz bardziej, zwłaszcza gdy wprowadzono je w imperium Rzymskim i Persji, wykształciły się także niezależnie w Chinach i Indiach. Przetrwały upadki wielkich państw. Były i wciąż są skarbem w wielu kulturach. Wygląda na to, że złoto i inne metale szlachetne, będą cenione jeszcze przez długi czas, zwłaszcza gdy gospodarka traci grunt pod nogami. To długowieczna „waluta” w odróżnieniu od tego z czym mamy do czynienia dziś. Pieniądz dzisiejszy jest wynikiem postępu, który dewaluował jego fizyczną wartość na rzecz wygody i pragmatyzmu pieniądza jako środka płatniczego w rozwijającej się cywilizacji.
Przechowywanie majątku w kruszcach było lepsze od towarów, ale miało swoje mankamenty. Bicie monet było kosztowne, zaś ilość metali szlachetnych nie była wystarczająca do pokrycia potrzeb społeczeństwa. Czasami monety były więc cięte na pół albo coraz bardziej spłaszczane. Podróżujący handlarze byli nierzadko napadani przez zbirów, którzy rabowali sakwy z monetami. Musieli więc inwestować w eskortę. Metal również miał swoją wagę, kuferki ze złotem nie były zbyt poręczne. Dlatego, dla zabezpieczenia przed kradzieżą, posiadacze dużych zasobów kruszców oddawali swój majątek na przechowanie posiadającym skarbce złotnikom (z których później zrobili się bankierzy). W zamian otrzymywali kwity depozytowe, które dowodziły o ilości posiadanego kruszcu przez ich posiadaczy. Złotnik zobowiązany był do wydania określonej ilości złota/srebra na kwit okaziciela. To był zalążek dzisiejszych banków. Tak narodził się pieniądz papierowy. Ludzie zaczęli częściej płacić swoje długi i należności kwitami, który były wygodniejsze w użyciu, nie trzeba było już liczyć monet. Złotnicy się cieszyli, gdyż puszczali deponowane pieniądze w obieg jako oprocentowaną pożyczkę, a wraz ze wzrostem popularności kwitów, pożyczki były wypłacane właśnie w tej formie. Depozytorzy rzadko przychodzili odbierać swoje złoto, jeżeli w ogóle się pojawiali, dlatego w skarbcu była trzymana tylko mała rezerwa kruszcu na bieżące wypłaty, resztę inwestowano. Z czasem bankierzy zbytnio zapędzili się w swoich interesach. Dochodziło do licznych nadużyć i oszustw prowadzących do ich niewypłacalności. To kolejny bardzo ważny punkt w historii pieniądza. Zostaje on zdematerializowany, zaś bankierzy po raz pierwszy (i nie ostatni) zaczęli tworzyć pieniądze z powietrza, na które nie rzadko, nie było pokrycia w złocie (dziś wiąże się z tym pojęcie kreacji pieniądza).
Kwity zostały zaakceptowane przez państwo, które by zapanować nad chaosem różnych not wypisywanych przez bankierów i ich nieuczciwymi praktykami, wydało rozporządzenia w myśl których od tej pory tylko wybrane, zaufane banki mogły emitować pieniądze papierowe, które stawały się oficjalnym środkiem płatniczym na danym terytorium. Z czasem zadanie to przejął w całości bank centralny, kontrolowany wyłącznie przez państwo. Prekursorem papierowego pieniądza, czyli banknotu były Chiny – ok. IX w, w Europie zaczęto go używać dopiero w XVIII w.
...
Koniec części 1.
W części drugiej zamierzam rozwodzić się nad systemem walutowym, czyli o tym jak od sytuacji, w której pieniądze papierowe miały oparcie w złocie dotarliśmy do takiej, w której jakakolwiek waluta na świecie nie ma już żadnego pokrycia. Jaką rolę miały w tym Stany Zjednoczone oraz dalszy rozwój pieniądza związany z jego dematerializacją i pojawienie się waluty niezależnej jaką jest Bitcoin.
To jak szybko pojawi się Część 2 zależy od mocy zainteresowania tematem przez użytkowników ;)
Biblografia:
- Podstawy finansów i bankowości, A.Dmowski, J.Sarnowski, D.Prokopowicz, Difin Warszawa 2005
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Pieni%C4%85dz_fiducjarny
- http://pl.wikipedia.org/wiki/System_waluty_z%C5%82otej
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Pieni%C4%85dz
- http://historia_pieniadza.fm.interia.pl/
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Lew_lidyjski_%28moneta%29
- http://www.metale.pl/o_metalach.php?id=metale_szlachetne&?w=&name=Metale%20szlachetne
- http://www.imperiumromanum.edu.pl/pieniadze_rzymskie.html
- http://www.kopalniazlota.pl/pl/historia/historia-wydobycia-zlota
- http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/1099897.html
- http://www.katalogmonet.pl/Newsy-numizmatyczne/Najstarsza-moneta-%C5%9Bwiata
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Pieni%C4%85dz_kruszcowy
- http://www.funkcjepieniadza.com/?page_id=2
- http://www.nbportal.pl/wiedza/numizmatyka/waluty-swiata/od-zlotego-standardu-do-spekulacji