Uważa się czasem, że wpływ mediów jest pewnym rodzajem oszustwa. Oczywiście odbiorcy są świadomi także pozytywnych aspektów oddziaływania mediów na życie człowieka...
Najczęściej mówi się o negatywnym wpływie mediów. Pierwszym poważnym negatywnym zjawiskiem, które wiąże się z oddziaływaniem mediów na człowieka jest uzależnienie się od nich. Telewizja, komputer i Internet to media elektroniczne, które uzależniają w największym stopniu. Oczywiście nie można tu pominąć kwestii psychiki danego człowieka, albowiem to również od osobistych uwarunkowań zależy stopień i szybkość uzależnienia się od medium. Uzależnienie pojawia się z czasem, użytkownik często nie zdaje sobie sprawy z tego, że czas który poświęca dla danego medium ciągle wzrasta. Odbiorca poświęca swój czas na korzystanie z danego medium (np. oglądanie telewizji lub „buszowanie” po sieci) przez co zdarza się, że zaniedbuje on swoje codzienne obowiązki, życie osobiste, pracę, naukę, czuje się źle kiedy z danego medium nie może skorzystać. Nic dziwnego więc, że problemem uzależnienia od mediów zajmowało się już wielu badaczy. W kwestii uzależnienia od telewizji przedstawiono wiele ciekawych wniosków, m.in.:
- Ludzie, którzy zbyt dużo czasu spędzają przed telewizorem czuja się mniej szczęśliwe i bardziej niespokojne w takich sytuacjach jak np. przymusowa bezczynność.
- Osoby uzależnione od telewizji, które twierdzą, że telewizor włączają aby oderwać się od niedobrych myśli, albo też zapełnić po prostu wolny czas, mniej angażują się w społeczną aktywność i rzadziej uprawiają sport, i stają się tym samym bardziej otyli.
- Osoby z niższą inteligencją oglądają telewizję dłużej i częściej.
- Zbyt częste oglądanie telewizji ma wpływ na zmniejszenie natężenia uwagi, osłabia cierpliwość i panowanie nad emocjami.[1]
Tak właściwie wnioski te pasują także do innych mediów elektronicznych jak np. komputer, czyli również gry komputerowe i Internet.
Media mogą mieć negatywny wpływ na psychikę szczególnie dzieci i młodzieży. Od najmłodszych lat dziecko ma do czynienia m.in. z telewizją, a współcześnie dochodzi do tego także korzystanie z sieci. Tak więc dzieci i młodzież mają często dostęp do treści, które nie są dla nich przeznaczone. Słyszy się, że media uczą dzieci agresji, złych postaw, mają moc demoralizującą. Jest to kwestia m.in. pokazywania scen przemocy, erotyki, promowanie luźnego i niezobowiązującego trybu życia. Szczególnie narażone na oddziaływanie tego typu scen są dzieci, które we wczesnej fazie życia uczą się naśladownictwa pewnych postaw. Agresja dostępna w rozmaitych przekazach medialnych jest częstym problemem poruszanym przez społeczeństwo. Można by uogólniając powiedzieć, że media dostarczają swoim odbiorcom przemocy na każdym kroku: przekazując informacje o faktycznych zdarzeniach z użyciem przemocy, pokazując obrazy fikcyjne nasycone przemocą np. filmy, udostępniając rozrywkę, w której użytkownik wciela się w agresora bądź ofiarę np. gry komputerowe. Codzienność dostarczająca dzieciom przemocy może rzeczywiście w pewnym stopniu wpłynąć na ich postrzeganie świata. Szczególny wpływ mogą tutaj mieć gry komputerowe, w których to człowiek utożsamia się z fikcyjną postacią gry, która steruje, a tym samym w sposób pośredni bierze udział w wirtualnych aktach przemocy. Gry komputerowe nazywa się często właśnie „symulatorami agresji”. Podobnie jak w przypadku agresji można mediom zarzucać demoralizację społeczeństwa m.in. poprzez erotykę i wulgaryzm w mediach.
Mówi się wiele o manipulacji w mediach. W kategoriach etycznych manipulacje określa się jako zjawisko negatywne, wiąże się ją z kłamstwem, oszukiwaniem, nierespektowaniem norm moralnych. Następstwa, które towarzyszą działaniom manipulującym mogą intensyfikować określone działania bądź też, mogą podpowiadać wybranie określonej drogi działania. Nasuwa się jednak pytanie po co media miały by manipulować? Motywów manipulacji można wyróżnić wiele np. pomnażanie majątku instytucji lub osób zaangażowanych w kreowanie medialnej rzeczywistości. O manipulacji mówi się głównie w sytuacjach, kiedy to wpływanie na odbiorców nie ma na celu ich dobra. W świetle teorii komunikacyjnych, a także niektórych opracowań dotyczących psychologii społecznej, nadawcy a także odbiorcy treści zawartych w mediach, akceptują tą sytuację, która z etycznego punktu widzenia zdaje się być nieuczciwą. W mediach elektronicznych o manipulacji można mówić głównie w przypadku reklamy, kampanii wyborczej, manewrowaniu statystykami, czy też różnymi sondażami.
Podobną metodą, która ma za zadanie wpłynąć na odbiorców mediów jest perswazja. Jednakże termin ten nie ma już tak znacznie negatywnego oddźwięku, jak jest to w przypadku manipulacji. Perswazja polega na tłumaczeniu, przekonywaniu odbiorców do pewnych poglądów, stanów rzeczy, co do których nie są oni jeszcze w pełni przekonani, nie mają konkretnego zdania na dany temat. Jednak perswazja posiada wydźwięk bardziej pozytywny, albowiem nie wykracza szerzej poza obszar pewnych norm etycznych i obszar wolności osobistej odbiorcy.
Media to także wpływ pozytywny. Z mediów czerpie się wiedzę m.in. o świecie. To m.in. media są pierwszymi środkami, dzięki którym dziecko może dowiedzieć się rozmaitych informacji o ludziach, zwyczajach, przyrodzie, itp. Telewizja to rozmaite programy edukacyjne, komputer i Internet to możliwość dostępu do różnych źródeł wiedzy, dostępne są także gry komputerowe o charakterze edukacyjnym.
Pośród funkcji mediów znajdują się funkcja wychowawcza oraz informacyjna. To właśnie głównie te funkcje realizują pozytywny wpływ mediów elektronicznych. Chodzi tu nie tylko o szerzenie pewnej wiedzy, ale też poszerzanie horyzontów, otwarcie odbiorcy na świat, możliwości poznania pewnych kwestii, których bez mediów wielu ludzi nie było by w stanie poznać. Media pozwalają poznać problemy życia politycznego, społecznego, a tym samym umożliwiają odbiorcy ustosunkowanie się do pewnych kwestii. Odbiorca może jeden problem poznać z wielu stron, mnogość stacji telewizyjnych czy też portali internetowych pozwala na poznanie różnych punktów widzenia, tym samym odbiorca ma ułatwioną możliwość ukształtowania swojego punktu widzenia na daną sprawę.
Pozytywnym wpływem mediów jest także oddziaływanie na społeczeństwo w zakresie propagowania odpowiednich postaw, wzorców zachowań. Chociażby poprzez rozmaite kampanie społeczne, które pokazywane są za pośrednictwem nie tylko telewizji ale też m.in. Internetu. Poprzez media kształtować można także postawę tolerancji. Postawa taka polega na wyrozumiałym ustosunkowaniu się odbiorcy do pewnych poglądów, zachowań innych ludzi, religii.
Media mają także znaczny wpływ na kształtowanie zainteresowań jednostki. Mogą więc dostarczać cennych informacji w dziedzinie, która staje się zainteresowaniem danego człowieka.
Zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ mediów elektronicznych na życie człowieka warunkowany jest przez wiele czynników. To co jednego przekonuje, nie koniecznie musi działać na innego odbiorcę. Jednymi z ważniejszych czynników, które warunkują wpływ mediów są wiek, płeć odbiorcy, jego poziom intelektualny – bogatsza wiedza o świecie to często mniejsza podatność na np. manipulację. Czynniki te są indywidualne dla każdego odbiorcy. Wyróżnić można także pewnie czynniki środowiskowe jak np. poziom rozwoju moralnego, wzorzec identyfikacji z osobami, postaciami pojawiającymi się w mediach, pełnione role społeczne, uznawane wzory osobowe, czy też umiejętność krytycznego spojrzenia na media.
Struktura mózgu warunkuje rozróżnienie pomiędzy tym co złe, a tym co dobre. Zastanawiające jest to, czy ludzki mózg w podobny sposób dzieli media. Przedstawienia pewnych ludzi, przedmiotów czy miejsc na ekranie nie są jakimś fizycznym zagrożeniem, o czym też doskonale wiedza widzowie. Trochę nieprawdopodobne wydaje się, ażeby widzowie, użytkownicy mediów elektronicznych skupiali się na kwestii czy dane media są złe, czy też dobre. Spowodować by to mogło, że ludzie mogliby nie dostrzegać subtelności, które stanowią istotę doświadczania mediów. Widz powinien posiadać umiejętność ignorowania kwestii „dobry-zły” po to żeby skoncentrować się raczej na ocenach tego co widzi lub słyszy. Jednak kwestie te w znacznym stopniu zależą od zdolności widza do rozdzielania rzeczywistości i mediów. Ludzki mózg nie posiada przełącznika, który mógłby aktywować jakiś inny sposób przetwarzania informacji, kiedy to do czynienia ma z mediami. Co znaczy też, że na poziomie aktywności neuronów medialne przekazy, obrazy, dźwięki oddziałują w taki sam sposób, jak wtedy kiedy chodzi o rzeczywiste zdarzenia. Bez względu na kryteria zastosowane w celu oceny mediów, należy zdać sobie sprawę, że wszelkie reakcje na przekaz medialny, tak naprawdę zaczynają się od osądu – czy to jest złe, czy dobre (np. media informują, media to źródło rozrywki, media propagują agresję). Biorąc pod uwagę film, telewizję, czy nawet gry komputerowe, taka ocena może być całkiem zrozumiała jeśli dotyczy mediów służących bardziej rozrywce. Albowiem w stosunku do takiego medium można zastosować szybka ocenę np. „to mi się podoba”. Natomiast kiedy media nie mają już służyć rozrywce, tego typu obawy przestaje brać się pod uwagę. Prawdopodobnie dlatego, że w przypadku takich mediów sympatia nie jest już tak bardzo istotna.