Problem polega na tym, że jeżeli fałszywa interpretacja historii utrwali się, to często nawet seria wielkich katastrof nie jest w stanie jej zmienić.
.
Błędów nie da się uniknąć.
Błędy można poprawić, ale... Najtrwalsze są błędy popełniane przez autorytety. Niektóre błędy popełnione przez Wielkiego Arystotelesa przetrwały tysiące lat. Nikt nie umiał, nie odważył się albo nie miał siły przebicia, ażeby je poprawić. Błędy popełniane przez naprawdę wielkich twórców nauki mają często fatalne skutki.
Wiele badań jest bardzo kosztownych. Wymagają drogich przyrządów i dużo czasu, czasem zatrudnienia licznego zespołu pracowników. Nawet badania ankietowe są bardzo drogie.
Weryfikacja opublikowanych wyników, kosztuje często tyle samo, co oryginalne badanie. Jest to działanie podejmowane niechętnie. Potwierdzenie uzyskanych przez kogoś wyników nie jest żadnym specjalnym osiągnięciem naukowym. Negatywna weryfikacja jest sukcesem, ale niesympatycznym. Szczególnie wtedy, gdy błędna teoria obrosła w potwierdzające ją przyczynki, albo błędne pomiary zapłodniły duże grono teoretyków. Ktoś, kto negatywnie ją zweryfikował, ma przeciwko sobie wszystkich, którzy identyfikują się z dotychczasowym stanem (wiedzy?).
Błąd naukowy obrasta w prace przyczynkarskie, tworząc coś, co nazwałbym wrzodem naukowym. Taki wrzód może być też przyczyną groźniejszej choroby, może mieć przerzuty na inne dziedziny, czyli ulec zrakowaceniu. Przyczyną powstania wrzodu może być też nieuczciwość. Są badania sponsorowane, których wynik musi zadowolić sponsorów. Są badania pozorowane, spowodowane przez lenistwo i pragnienie zdobycia tanim kosztem tytułów naukowych i pieniędzy. Dezinformacja powiela się niemal równie dobrze, jak informacja. Informacja powielona i utrwalona tworzy standard. Bywają standardy bezmyślnie przyjmowane do wierzenia przez miliardy ludzi. A standard naukowy zawsze zawierał błędy i zawsze będzie je zawierał.
Przyczyną dzisiejszego upadku prestiżu nauki jest to, że standard zawiera nie tylko błędy i wrzody naukowe, lecz także jest chory na raka z przerzutami. Wrzody mają to do siebie, że od czasu do czasu pękają. To szczęście i nieszczęście zarazem.
Wyniki pracy naukowców mają praktyczne zastosowanie. Również badania uprawiane, jako sztuka dla sztuki, po pewnym czasie stają się podstawą działalności praktycznej. Błąd naukowy przestaje być jedynie brzydką plamą na pięknie skomponowanym obrazku.
Stosunkowo najmniej błędów utrwala się w technice. Błędy techniczne często ujawniają się na etapie modelu lub prototypu. Dlatego rozwój techniki jest największym osiągnięciem nauki.
Niestety nie wszystkie błędy eliminowane są w zarodku. Czasami błąd się utrwala i dopiero katastrofa go ujawnia. Jest wiele przykładów: Czarnobyl, stosowanie azbestu, DDT. Szkodliwość stosowanych technologii czasami ujawnia się po wielu latach. Błędem jest też zaniedbanie, nierównomierność rozwoju.
W naukach humanistycznych weryfikacja jest najtrudniejsza, a błędy niezwykle trwałe. Humaniści zajmują się badaniem i oceną sztuki, literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycznych i innych. Gdy mamy dwie wykluczające się oceny, to właściwie nie wiadomo, która jest błędna. Obie są subiektywne. Można mówić, że są sprzeczne, albo rozbieżne z odbiorem szerokiej publiczności, która także często zmienia zdanie, np. dawnych bestsellerów dzisiaj nikt nie chce czytać.
Byłoby źle, gdyby ludzie nauki na skutek popełnionego przez siebie błędu w ocenie, uniemożliwiali rozpowszechnianie istotnych dzieł. Realnie, nie mają jednak na to niemal żadnego wpływu. W przeciwieństwie do np. wydawców, sponsorów, polityków, cenzorów czy przywódców religijnych.
Błędy lingwistów mogą mieć niezwykle istotne znaczenie. Są też trudne do usunięcia. Błędy w rozumieniu i tłumaczeniu tekstów zdarzają się bardzo często. Niektóre z nich są źródłem różnego rodzaju fałszywych poglądów, a te z kolei wielu nieszczęść.
Błądy historyków
Najtragiczniejsze skutki występują, jako efekty badań historycznych. Jest bardzo wiele rodzajów błędów popełnianych przez historyków i wiele przyczyn tych błędów. Stosunkowo najmniej groźne są te, które wynikają z braku źródeł historycznych, ale i tu są wyjątki. Druga grupa błędów wynika z korzystania z fałszywych źródeł, a tych są co najmniej trzy rodzaje - fałszowane na bieżąco, fałszowane w dawnych czasach i fałszowane obecnie, w tym fałszowanie przez historyków. Najgorsze są fałszywe interpretacje historii. Problem polega na tym, że jeżeli fałszywa interpretacja się utrwali, to często nawet seria wielkich katastrof nie jest w stanie jej zmienić. Może zatonąć czterdzieści Titaniców, a fałszywa interpretacja historii będąca przyczyną trwa - to nie Czarnobyl.
.
Przeczytaj: >>> Nauka nie odpowie na wszystkie pytania
.
Adam Jezierski