ŻEŃ-SZEŃ – LEGENDA DALEKIEGO WSCHODU
Żeń-szeń jest byliną z rodziny araliowatych, o mięsistym korzeniu palowym barwy białawo-szarej lub żółtawej. Roślina jest bardzo trwała i osiąga 100 i więcej lat.
W stanie naturalnym żeń-szeń jest spotykany w około 10 gatunkach na Dalekim Wschodzie (Panax Ginseng C.A. Meyer – Żeń-szeń Prawdziwy – północno-wschodnie Chiny, Półwysep Koreański, Japonia, Kraj Przymorski i rejony rzek Amur i Ussuri w Rosji, Panax japonicum – w Japonii, Indiach i południowych Chinach) oraz w Ameryce Północnej – USA i Kanada (Panax qinquefolium). Roślina rośnie w niedostępnych liściasto-iglastych lasach, głównie na stokach gór o luźnych, wilgotnych glebach.
Obecnie żeń-szeń pozyskuje się również ze specjalnych upraw. Plantacje żeń-szenia istnieją w Chinach, Korei, Japonii, Nepalu, w Rosji, na Ukrainie oraz w Kanadzie i USA.
Surowcem leczniczym jest korzeń żeń-szenia lub cała roślina wyrywana w okresie kwitnienia (dotyczy to przypadku przemysłowego pozyskiwania z niej związków czynnych). Bardziej wartościowy jest surowiec pozyskany z roślin rosnących dziko niż uprawianych. Oprócz żeń-szenia prawdziwego uprawia się inne, mniej wartościowe gatunki jak: Panax pseudoginseng, Panax notoginseng i Panax japonicus.
W Kanadzie rośnie dziko żeń-szeń pięciolistny (Panax quinquefolium), odznaczający się stosunkowo szybkim wzrostem, lecz zawierający mało związków czynnych. Mimo słabszego oddziaływania, jest on uprawiany w wielu krajach z uwagi na szybkość wzrostu.
Najcenniejsza jego odmiana - żeń-szeń biały - występuje na Półwyspie Koreańskim i w Chinach.
Na świecie produkuje się wiele różnorodnych preparatów zawierających żeń-szeń. Oprócz sproszkowanego korzenia, płynnych wyciągów, tabletek, maści spotykane są takie produkty zawierające żeń-szeń jak, guma do żucia, herbaty, kosmetyki, nalewki, wina itp. Zwykle zastosowanie żeń-szenia w tych produktach ma wyłącznie wartość reklamową („zawiera żeń-szeń”), a ich wartość lecznicza może być minimalna.
Wokół żeń-szenia narosło przez wieki wiele legend. Był on przedstawiany jako roślina tajemnicza. Być może dlatego, że bardzo często korzeń żeń-szenia przypomina sylwetkę ludzką. „Dszy-Dsan” (Gin-seng) – „człekopodobny” – taką nazwę nadali roślinie Chińczycy. W swojej ojczyźnie, Korei, żeń-szeń zachował prastare miano – Sam, imię koreańskiego wielkiego ducha gór i księżycowych nocy. Z tego powodu żeń-szeń zawsze był uważany za cudowną roślinę leczniczą podarowaną ludziom przez bogów. Dlatego był i jest czczony przez ludy Dalekiego Wschodu od pięciu tysięcy lat. Wierzono nawet, że im korzeń jest bardziej podobny do człowieka, tym ma większą moc leczniczą. Wierzono również, że żeń-szeń jest panaceum na wszystkie dolegliwości (Panax – od łacińskiego panaceum oznaczającego lekarstwo na wszystko.Sądzono również, że korzeń jest miejscem ducha człowieka. Twierdzono także, że spożywanie korzenia dopomoże w uzyskaniu wiecznego życia. Legenda chińska mówi o zwyczaju przekazywania korzenia żeń-szenia synowi przez ojca, w dniu ślubu. Na jego opinię „tajemniczej” rośliny z pewnością miały i ciągle mają niezwykłe „obyczaje” wegetatywne.
Kiełkowanie żeń-szenia w warunkach naturalnych rozpoczyna się po 22 miesiącach od momentu dojrzenia owoców. W jego kłączu rozwijają się liczne pączki „śpiące” i jeden zimujący, który tworzy się przez dwa lata. Jego zamarcie jest często przyczyną „snu” rośliny, który może trwać 20 lat i dłużej, po czym roślina ... wznawia wzrost. Potrafi rosnąć – jak wspominaliśmy - sto i więcej lat.
Pierwsze wzmianki pisemne o roślinie spotyka się w najsłynniejszych chińskich dziełach traktujących o środkach leczniczych pod nazwą „SZENNUN-BEN-CAO” z I wieku przed naszą erą.
Korzeń żeń-szenia dla celów leczniczych wykopuje się dopiero po 10 latach wegetacji ze stanu naturalnego, a po 8 latach z upraw. Jednak surowiec uzyskany z rośliny rosnącej dziko ma większą wartość leczniczą niż z upraw. Wszystkie części rośliny zawierają czynne związki lecznicze, lecz najwięcej zawiera ich korzeń.Znajduje się w nim kilkuprocentowa (do 3,8%) mieszanina dwudziestu glikozydów saponinowych stanowiących połączenia cukrów prostych z różnymi aglikonami.
Oprócz tego korzeń żeń-szenia zawiera:
· skrobię,
· tłuszcze,
· witaminy B1,B2, B3, B12 , C, niacynę,
· olejki eteryczne,
· aminokwasy i inne substancje,
· saponiny trójterpenowe zwane panaksozydami i ginsenozydami,
· pektyny,
· składniki mineralne, takie jak: żelazo, sód, magnez, krzem, miedź, fosforany, bor, siarka, potas, wapń, mangan.
Bogactwo substancji, które zawiera w sobie korzeń żeń-szenia prawdziwego jest zapewne powodem uznawania go przez wieki za WSZECHLEK. Już same nazwy nadane mu przez ludzi mówią wiele – „Żeń-szeń Prawdziwy”, „Człowiek-korzeń”, „Cud świata”, „Korzeń-piorun”, „Korzeń krwi”, „Boskie ziele”, „Sól ziemi”, „Dar nieśmiertelności”, „Ziarno ziemi”, „Dusza jaspisu” itd.
Zastosowanie:
· ogólny wpływ na zdrowie (wzmacnianie organizmu),
· zwiększanie wydolności i wytrzymałości organizmu (również zwiększanie zdolność do pracy tak fizycznej jak i umysłowej),
· usuwanie przemęczenia,
· odtruwanie organizmu,
· działanie moczopędne,
· obniżanie poziomu cukru we krwi,
· obniżanie ciśnienia krwi,
· schorzenia żołądkowo-jelitowe, zwłaszcza owrzodzenia,
· pobudzanie pracy serca i poprawa krążenia obwodowego,
· poprawa parametrów krwi (przydatny w niedokrwistościach),
· pobudzanie wydzielania gruczołów hormonalnych,
· hamowanie rozwoju niektórych nowotworów,
· przyśpieszenie gojenia się ran,
· rewitalizacja organizmu w trakcie rekonwalescencji po chorobach,
· leczenie niektórych dolegliwości dróg oddechowych,
· leczenie niektórych chorób psychicznych (efekt uspokojenia),
· leczenie nerwic (saponiny działają na ośrodkowy układ nerwowy i nerwy obwodowe) powodując wydzielanie szeregu substancji regulacyjnych, w tym hormonów,
· pobudzanie rozwoju i czynności gruczołów płciowych (leczy niektóre formy impotencji),
· podtrzymywanie aktywności w starszym wieku,
· przyśpieszanie wydalania produktów przemiany materii,
· opóźnianie procesu starzenia się organizmu,
· obniżanie poziomu cholesterolu,
· zapobieganie stanom zapalnym,
· zwiększanie możliwości adaptacyjnych organizmu,
· działanie antystresowe.
Większość z tych dobroczynnych skutków żeń-szeń zawdzięcza zawartości dużej ilości wspomnianych wcześniej saponinów zwanych ginsenozydami. To właśnie te substancje mają tak dobroczynny wpływ na nasz organizm. Tego wpływu - mimo sceptycznego na ogół podejścia do medycyny wschodniej - lekarze już nie podważają.
Badania naukowe udowodniły, że działanie ginsenozydów polega na zwiększeniu zdolności hemoglobiny do szybszego przyłączania tlenu zużywanego podczas wysiłku, a tym samym - do lepszego zaopatrywania w tlen narządów człowieka. Właśnie dlatego wzrasta ilość energii i zdolność organizmu do podejmowania wysiłku – zarówno fizycznego jak i umysłowego.
Ginsenozydy mają szerokie działanie, część z nich uspokaja i zmniejsza napięcie nerwowe, inne zaś pobudzają i przeciwdziałają uczuciu zmęczenia, dodają energii. Ginsenozydy stymulują także układ odpornościowy, „mobilizują” do walki komórki obronne organizmu.
Żeń-szeń odznacza się również specyficznym działaniem adaptogennym – jako jedna z nielicznych roślin posiadających takie właściwości. Adaptogen działa na cały organizm przystosowując go do szczególnych lub zwiększonych wymagań danego środowiska.
Wyciąg z korzenia żeń-szenia znalazł zastosowanie również w kosmetyce. Używa się go do produkcji preparatów „odmładzających” skórę, stymuluje on bowiem odnowę naskórka, reguluje też gospodarkę wodno-tłuszczową. Przywraca w ten sposób skórze równowagę fizjologiczną.Właściwości żeń-szenia wykorzystuje się także w środkach zapobiegających łysieniu i wypadaniu włosów, gdyż pobudza on macierz włosa i poprawia ukrwienie skóry.
Nadużywanie preparatów z korzenia żeń-szenia może prowadzić do tzw. SYNDROMU ŻEŃSZENIOWEGO, objawiającego się sennością, nadciśnieniem, wysypką skórną i biegunką.
Intensywnej kuracji żeń-szeniowej nie zaleca się stosować również w przypadkach:
· dużego nadciśnienia,
· przy wyraźnych zmianach miażdżycowych naczyń serca i mózgu,
· w stanach gorączkowych,
· w krwotokach.
Podstawowe kryteria oceny preparatów żeń-szeniowych podczas zakupu :
1. gatunek żeń-szenia – za najlepiej zbadany i najlepiej działający uważa się żeń-szeń prawdziwy Panax ginseng C.A Meyer. C.A. Meyer wywodzi się od nazwiska botanika, który sklasyfikował korzeń w 1843 roku; informacja o gatunku żeń-szenia powinna być podana na opakowaniu preparatu,
2. kraj uprawy żeń-szenia – uważa się, że najlepsze warunki klimatyczne do uprawy żeń-szenia występują w Korei, dlatego najlepszy surowiec pochodzi z tamtego regionu,
3. ekstrakt i standaryzacja – stosowanie np. suchego korzenia żeń-szenia nie daje gwarancji, że w każdym kawałku korzenia będzie taka sama ilość substancji czynnych – ginsenozydów, ponieważ zależy ona m.in. od miejsca uprawy, może ich być ich zatem w danej partii więcej lub mniej; w celu uzyskania tej gwarancji surowiec przetwarza się w ekstrakt, a następnie poddaje się go standaryzacji. Dzięki temu każda identyczna porcja preparatu zawiera zawsze określoną ilość ginsenozydów; należy pamiętać o tym, że nie każdy ekstrakt jest standaryzowany, dlatego warto to sprawdzić przed zakupem.
Fragment książki z cyklu "Barwy Twojego Zdrowia" - "Tajemnice suplementacji odżywiania".
Autor: Janusz Dąbrowski