Lista pojęć związanych ze zdrowym odżywianiem. Jeżeli zainteresowałeś się tym tematem, warto znać pojęcia które czytasz.
LEKSYKON POJĘĆ
A.
Acetylocholina – neurohormon pełniący rolę przekaźnika pobudzającego tzw. receptory cholinergiczne; obniża ciśnienie krwi, rozkurcza naczynia krwionośne, zwiększa wydzielanie gruczołów, pobudza perystaltykę przewodu pokarmowego itd.; szybko ulega rozkładowi do choliny i kwasu octowego pod wpływem enzymów zwanych cholisterazami.
Adaptogen – substancja wytwarzająca odporność na stres przez wzmocnienie układu odpornościowego, nerwowego, układu wydzielania wewnętrznego i powodująca odpowiednie przystosowanie się organizmu do trudnych warunków bytowania organizmu; po znormalizowaniu czynności organizmu ulega eliminacji lub staje się składnikiem organizmu nie dając efektów niepożądanych.
Adenina – jeden z najważniejszych związków purynowych, składnik kwasów nukleinowych.
Adrenalina – podstawowy hormon rdzenia nadnerczy; b. szerokie spektrum działania - regulacja ciśnienia krwi, kurczenie obwodowych naczyń krwionośnych, zwiększanie ciśnienia krwi, nasilanie rozpadu glikogenu wątrobowego i mięśniowego, przyśpieszanie czynności serca, poprawa ukrwienia, rozszerzanie oskrzeli, zmniejszanie wydzielania gruczołowego, rozszerzanie źrenic itd.
Aeroby – tlenowce.
Agar – wielocukier (polisacharyd), węglowodan otrzymywany z wodorostów morskich.
Aglutyniny – przeciwciała mające m.in.zdolność zlepiania (aglutynacji) komórek.
Agranulocytoza – ostra choroba o ciężkim przebiegu, charakteryzująca się zmniejszeniem ilości krwinek białych (leukocytów) i całkowitym lub prawie całkowitym zniknięciu granulocytów z krwi obwodowej.
Agranulocyty – leukocyty, krwinki białe.
Agrypnia – bezsenność.
Akseroftol – witamina A.
Aktyna – białko kurczliwe mięśni.
Alanina – aminokwas występujący w przyrodzie w odmianach α i β (β-alanina jest jedynym β-aminokwasem występującym w organizmie człowieka).
Albuminy – białka proste, główny ilościowo składnik osocza krwi.
Albuminuria – białkomocz.
Alkaloidy – zawierające azot produkty przemiany materii niektórych roślin zielnych (bardzo ważne substancje czynne).
Aldosteron – hormon sterydowy kory nadnerczy.
Alergeny – substancje uczulające organizm.
Alergia – nadwrażliwość, uczulenie.
Aleukemia – postać białaczki.
Alkaloza – zasadowica.
Amigdalina - inaczej: amygdalina, letril, laetrile - witamina B17.
Aminokwasy – związki organiczne z grupą karboksylową i aminową w cząsteczce; reagując ze sobą tworzą peptydy, a kolejne przyłączanie następnych aminokwasów prowadzi do powstania polipeptydów i białek.
Amylazy (diastazy) – enzymy katalizujące przemianę skrobi i glikogenu na maltozę.
Anabolizm – część przemiany materii w organizmie prowadząca do biosyntezy jego własnych, wielkocząsteczkowych składników - białek, kwasów nukleinowych, tłuszczów, węglowodanów; polega na ciągłym odnawianiu tych związków (patrz: katabolizm).
Anaeroby – beztlenowce.
Androgeny – męskie hormony płciowe (testosteron, androsteron, dehydroandrosteron).
Anemia – niedokrwistość.
Anestezja – znieczulenie.
Aneuryna – witamina B1.
Angina pectoris – dusznica bolesna.
Angiochirurgia – dział chirurgii zajmujący się leczeniem operacyjnym naczyń krwionośnych i limfatycznych.
Anoksja – niedotlenienie.
Antidotum – odtrutka.
Antocyjany – czerwone i i niebieskie barwniki kwiatów i owoców, substancje czynne o własnościach leczniczych.
Antybiotyki – substancje wytwarzane przez mikroorganizmy, hamujące w niskich stężeniach wzrost mikroorganizmów chorobowych.
Antygeny – czynniki natury ożywionej (np. bakterie) i nieożywionej, które po wniknięciu do organizmu kręgowców pobudzają jego odpowiedź immunologiczną (reakcję odpornościową).
Antyoksydacyjne działanie – zdolność unieszkodliwiania wolnych rodników.
Antystreptolizyny (ASO) – przeciwciała przeciwko toksynie paciorkowcowej zwanej streptolizyną.
Apoptoza – zaprogramowana śmierć komórki po wykonaniu jej zadań.
Astma – dychawica oskrzelowa.
ATP – kwas adenozynotrójfosforowy, podstawowe źródło energii komórki, nukleotyd uczestniczący w syntezie kwasów nukleinowych w przemianach węglowodanów i tłuszczów.
Autoimmunologiczna (autoimmunizacyjna) choroba – choroba wywołana nieprawidłową (nadmierną) reakcją układu odpornościowego na zagrożenie i zaatakowaniem własnych tkanek, co prowadzi do zaburzeń i zmian chorobowych.
Autoliza – proces enzymatyczny rozpuszczania (trawienia) komórek i tkanek obcych dla ustroju pod wpływem ciał odpornościowych (autolizyn); także proces niszczenia uszkodzonych komórek i tkanek własnych pod wpływem enzymów wewnątrzkomórkowych, uwolnionych z obumierających komórkek.
Autyzm – zaburzenie rozwojowe objawiające się przede wszystkim kłopotami w obszarze rozumowania, kontaktów socjalnych i porozumiewania się, komunikowaniem się grupie i wspólnych czynnościach.
Awitaminozy – choroby spowodowane niedoborem witamin w diecie.
Azuleny – barwniki roślinne należące do grupy seskwiterpenów; są intensywnie barwne (niebieskie do fioletowych).
B.
Bakterie – mikroby, organizmy jednokomórkowe.
Bakteriofagi (fagi) – wirusy atakujące bakterie.
Bariera krew-mózg – umowne pojęcie określające mechanizm regulujący poziom przemiany materii i skład jonowy płynów tkankowych w obrębie mózgu.
Benzoesany – sole lub estry kwasu benzoesowego (używane jako antyseptyki i środki konserwujące produkty żywnościowe).
Beztlenowce (anaeroby) – organizmy żyjące i i rozwijające się w środowisku pozbawionym tlenu atmosferycznego (niektóre pierwotniaki, robaki, bakterie – tężec, jad kiełbasiany).
Białaczka – leukemia, niejednorodna grupa chorób nowotworowych układu krwiotwórczego.
Białka – podstawowe wielkocząsteczkowe składniki wszystkich organizmów żywych, zbudowane z aminokwasów; niezbędne składniki żywności, ważne substancje lecznicze (np. insulina, hormony).
Białkomocz – albuminuria, występowanie białka w moczu.
Bielnik biały – Candida albicans, grzyb powodujący tzw. kandydozę układu pokarmowego.
Bilirubina – jeden z głównych barwników żółciowych.
Biostymina – wyciąg z aloesu.
Biotyna – witamina H (z grupy witamin B).
Bliznowce (keloidy) – niezłośliwy nowotwór łącznotkankowy, odmiana twardego włókniaka, twór guzowaty, czerwonosiny lub matowobiały; powstaje w obrębie blizn.
Bufory – roztwory, których pH nie zmienia się lub ulega nieznacznym zmianom podczas dodawania do nich kwasów lub zasad.
Bulimia – żarłoczność.
C.
Candida albicans - bielnik biały, drobnoustrój gram-dodatni należący do grupy drożdżaków.
Cefalosporyny – rodzaj antybiotyków.
Celuloza - główny składnik tkanek roślinnych, polisacharyd (rodzaj włókna).
Chityna – polisacharyd (wielocukier) szkieletowy, główny składnik pancerzy skorupiaków i owadów.
Chłonka – limfa.
Chlorek sodu – sól kuchenna (NaCl).
Cholesterol – podstawowy steryd (sterol) syntetyzowany w organizmie człowieka; występuje we krwi, żółci, mózgu, rdzeniu kręgowym, główny składnik kamieni żółciowych; przyjmowany w licznych pokarmach; jest tzw. prekursorem hormonów sterydowych i kwasów żółciowych.
Cholina – azotowa zasada organiczna, wchodzi w skład lecytyny, występuje w żółci, wątrobie, nadnerczach, mózgu, ściankach przewodu pokarmowego, niezbędna w przemianie lipidów (tłuszczowców); ważną jej pochodną jest neurohormon acetylocholina.
Cholinergiczny układ – część układu nerwowego, w którym na zakończeniach włókien nerwowych wydzielana jest acetylocholina.
Chondrocyty – komórki tkanki chrzęstnej.
Chondroityny siarczan – mukopolisacharyd, który w połączeniu z białkiem (mukopeptyd) jest głównym składnikiem chrząstek krtani, przegrody nosowej, aorty, ścięgien i innych tkanek łącznych.
Cukry, cukrowce – sacharydy, czyste węglowodany łatwo przyswajalne przez organizm; dają „puste” kalorie, tzn. pozbawione są innych składników odżywczych; cukier gronowy – glukoza, cukier mleczny – laktoza, cukier owocowy – fruktoza, cukier buraczany lub trzcinowy – sacharoza, cukier słodowy – maltoza, cukier drzewny – ksyloza.
Cukromocz (glikozuria) - obecność cukru w moczu.
Cukrzyca – zespół zaburzeń przemiany węglowodanowej spowodowany niedoborem insuliny; charakteryzuje się podwyższonym poziomem cukru we krwi i towarzyszącymi zaburzeniami przemiany tłuszczowo-białkowej.
Cykl Krebsa – cykl cytrynianowy – końcowe ogniwo przemian węglowodanów, tłuszczów i bezazotowych produktów degradacji aminokwasów; przebiega w każdej komórce.
Cysteina – aminokwas endogenny zawierajacy siarkę, będący składnikiem białek (występuje przede wszystkim w tkankach zrogowaciałych – pióra, włosy).
Cytochromy – enzymy z klasy oksyreduktaz przenoszące elektrony w procesie utleniania biologicznego.
Cytolizyny – cytotoksyny – ciała immunologiczne skierowane przeciwko komórkom ustroju, mają zdolność rozpuszczania komórek.
Cytostatyki – leki przeciwnowotworowe.
Cytryniany – sole trójzasadowego kwasu cytrynowego.
Cytoplazma – galaretowata substancja stanowiąca zawartość komórki.
Częstoskurcz – tachykardia – przyśpieszenie czynności serca (zwykle powyżej 120/min.).
D.
Detoksykacja – odtruwanie.
Dehydratyzacja – technologia próżniowego suszenia surowców roślinnych (lub innych) w naturalnej temperaturze bez podgrzewania w czasie 4 sekund; proces dehydratyzacji zapewnia pełne wykorzystanie składników i najwyższy skutek działania danego produktu.
Dehydrogenazy – enzymy katalizujące reakcje przenoszenia wodoru w organizmie żywym; grupą czynną dehygrogenazy jest glutation.
Denaturacja białek – proces prowadzący do zmiany własności białek pod wpływem podwyższonej temperatury („ścinanie się”), kwasów, zasad, rozpuszczalników.
Dezoksyryboza – cukier wchodzący w skład m.in. DNA.
Dezynfekcja – odkażanie.
Diabetyk – człowiek chory na cukrzycę.
Dieta – określony sposób żywienia.
Diureza – wydalanie moczu.
DNA – kwas dezoksyrybonukleinowy, podstawowy nośnik informacji genetycznej w komórce.
Dopamina – jedna z amin katecholowych, pełni funkcję przekaźnika w synapsach (zakończeniach nerwowych).
Drożdżaki – grzyby rozmnażające się przez pączkowanie.
Drżączka poraźna – choroba Parkinsona.
Dusznica bolesna – angina pectoris, dławica piersiowa – zespół chorobowy cechujący się napadowymi bólami zamostkowymi; jest jednym z objawów choroby wieńcowej.
Dwunastnica – początkowy odcinek jelita cienkiego, długości 25-30 cm, zagięty w kształcie litery C lub podkowy; w dwunastnicy zaczyna się proces wchłaniania pokarmów i kontunuowanie ich trawienia.
Dychawica oskrzelowa – astma – każda postać duszności wydechowej, której towarzyszy świszczący oddech; choroba o podłożu alergicznym, charakteryzująca się napadową dusznością.
Dysbakterioza – zaburzenia biocenozy mikroflory w organizmie dotyczące najczęściej dróg oddechowych i układu pokarmowego; objawia się swoistym stanem zapalnym błon śluzowych, skazą krwotoczną, niestrawnością, biegunkami; skutkiem dysbakteriozy jest rozplenienie się kandydozy (Candida albicans); dysbakterioza powstaje w następstwie infekcji, interwencji chirurgicznych lub wskutek stosowania antybiotyków.
Dysocjacja – rozpad cząsteczek rodnika, jonu lub związku cząsteczek na dwie lub kilka części prostszych.
Dysleksja – zaburzenia objawiające się kłopotami kłopoty pisaniem i czytaniem.
Dystrakcja – zaburzenia objawiające się trudnościami w skupieniu uwagi, roztargnieniem, rozproszeniem, dekoncentracją.
E.
Egzogenny – pochodzący z zewnątrz lub wytworzony poza ustrojem.
Ekstakt – wyciąg.
Endogenny – pochodzący z wewnątrz lub powstały wewnątrz organizmu.
Enzymy – fermenty, biokatalizatory, zaczyny – białkowe katalizatory przemian chemicznych w organizmach żywych.
Estrogeny – żeńskie hormony płciowe (estradiol, estron, estriol); wpływają na dojrzewanie płciowe, regulują procesy cyklu miesiączkowego, ciąży i przekwitania, regulują gospodarkę lipidami, zmniejszają poziom cholesterolu.
F.
Fagocytoza – pochłanianie i niszczenie bakterii, pierwotniaków oraz innych komórek przez komórki zwane fagocytami.
Fenole – związki aromatyczne, są słabymi kwasami.
Fenyloalanina – aminokwas egzogenny występujący w białkach.
Fermentacja – beztlenowy, enzymatyczny rozkład węglowodanów i innych związków bezazotowych.
Ferrytyna – białko (z grupy metaloproteid) występujące w błonie śluzowej żołądka i jelita cienkiego.
Fibryna – substancja białkowa powodująca zestalenie się krwi w procesie krzepnięcia.
Fibrynogen – powstający w wątrobie czynnik krzepnięcia krwi; jest to rozpuszczalne, włókienkowate białko występujące w osoczu krwi.
Filochinon – witamina K.
Fitoncydy – lotne substancje wydzielane przez różne gatunki roślin.
Fitoterapia – ziołolecznictwo.
Fizjatria – przyrodolecznictwo.
Fosfatazy – enzymy z grupy hydrolaz.
Fosfatydy – fosfolipidy, fosfoglicerydy – związki należące do tłuszczowców zawierające grupy fosforowe; podstawową ich rolą jest wytwarzanie błon biologicznych.
Fosfoproteidy – białka zawierające grupy fosforowe.
Fosforylacja – reakcja chemiczna zachodząca w organizmach żywych i prowadząca do wytworzenia związku bogatego w energię.
Fotosynteza – wytwarzanie węglowodanów z dwutlenku węgla CO2 i wody H2O za pośrednictwem chlorofilu; w roślinach zielonych źródłem energii dla fotosyntezy jest energia słoneczna.
Fruktoza – lewuloza – cukier prosty, zwany owocowym, łatwo przyswajalny przez tkanki.
G.
Garbniki – połączenia kwasów galusowych z glukozą; związki czynne roślin.
Gastryna – hormon tkankowy wydzielany przez śluzówkę żołądka pod wpływem jej drażnienia przez pokarm.
Glej – tkanka glejowa, inaczej łączna – pełni funkcje podporowe, odżywcze, odgraniczające i regeneracyjne.
Glicyna – aminokwas bardzo rozpowszechniony w przyrodzie.
Glikemia – zjawisko pojawienia się cukru we krwi.
Glikogen – skrobia zwierzęca, główny zapasowy węglowodan organizmów zwierzęcych; występuje w wątrobie i mięśniach.
Glikoliza – enzymatyczny rozpad cukrów prostych w organizmach żywych.
Globuliny – grupa białek występująca we wszystkich organizmach.
Glukagon – hormon wydzielany w trzustce, zwiększa stężenie glukozy we krwi i wydzielanie insuliny (jednocześnie hamuje jej działanie).
Glukoza – cukier gronowy – podstawowy węglowodan krwi, jeden z najważniejszych związków w przemianie węglowodanów.
Glutamina – aminokwas endogenny występujacy w białkach.
Glutation – bardzo ważny biologicznie peptyd, bierze udział jako koenzym w niektórych reakcjach oksyredukcyjnych; silny antyoksydant wewnątrzkomórkowy.
Grzybice – mikozy – choroby zakażeniowe wywołane miejscowym lub ogólnym zakażeniem grzybami chorobotwórczymi (promienica, histoplazmoza, kropidlakowica, kandydoza).
Guma arabska – polisacharyd roślinny, stężały sok wyciekający z nacięć i pęknięć pni oraz gałęzi drzewa akacjowego Acacia senegal; w jej skład dwchodzi arabinoza, galaktoza, kwas uronowy, potas, wapń, magnez; wykorzystywana do produkcji tabletek, przyrządzania kleików.
Gumy roślinne – gęste wydzieliny z uszkodzonych pędów, gałęzi i pni wielu roślin; na powietrzu gęstnieją tworząc szkliste masy; szczególnie bogate w gumy są rośliny motylkowe, drzewa owocowe (wiśnie, śliwy, migdałowce, akacja senegalska).
Guz – tumor – nadmiar tkankowy dający się wykryć klinicznie.
H.
Hem – barwnik pirolowy; rola biologiczna polega na zdolności do odwracalnego przyłączania cząsteczek tlenu w płucach i odłączania ich w tkankach.
Hematokrytowy wskaźnik – objętość zbitych krwinek czerwonych w 100ml pełnej krwi.
Hematuria – krwiomocz.
Hemoglobina – czerwony barwnik krwi znajdujący się w krwinkach czerwonych; bierze udział w transporcie tlenu z płuc do tkanek; jest białkiem złożonym.
Hemoliza – proces pękania erytrocytów (czerwonych ciałek krwi), połączony z wydobywaniem się hemoglobiny poza obręb komórki (m.in. na skutek działania enzymów uszkadzających błony erytrocytów).
Heparyna – fizjologiczny czynnik hamujący proces krzepnięcia krwi w układzie naczyniowym.
Hiperglikemia – podwyższenie stężenia glukozy we krwi powyżej normy fizjologicznej, tj. powyżej 80-120 mg/100ml.
Hiperwitaminoza – zespół objawów spowodowany nadmiarem witamin w ustroju.
Histamina – hormon tkankowy (neurohormon) wytwarzany w organizmie; rozszerza naczynia włosowate i zwiększa ich przepuszczalność, kurczy mięśnie gładkie, pobudza wydzielanie niektórych gruczołów (m.in. wydzielanie soku żołądkowego).
Histiocyty – komórki tkanki łącznej.
Histony – proste białka zasadowe zawierające duże ilości aminokwasów zasadowych; występują w chromosomach.
Holistyczna terapia – skierowana na człowieka jako całość, a nie pojedyncze zespoły objawów chorobowych. Holistyczne podejście do procesów leczenia ujmuje ciało jako dynamiczny system energetyczny podlegający ciągłym zmianom. Człowieka postrzega się wraz z wszelkimi jego cechami fizycznymi, psychicznymi i duchowymi, na które oddziaływują i które dopełniają czynniki środowiskowe i społeczne.Choroby nie traktuje się jako zespołu zewnętrznych objawów, lecz poszukuje się jej przyczyn znacznie głębiej.
Holizm – filozoficzna teoria rozwoju mówiąca, że całość jest celem, do którego dostosowują się części; całości nie da się sprowadzić do sumy części.
Homeostaza – proces utrzymywania stanu równowagi w żywym organizmie.
Hormony – substancje chemiczne wytwarzane w organizmie, regulujące czynność narządów wewnętrznych przez pobudzanie lub hamowanie procesów biochemicznych zachodzących w tkankach.
Hydrolazy – jedna z klas enzymów; należą do nich m.in. wszystkie enzymy trawienne.
Hydroliza – rozpad związków przy udziale wody, katalizowany przez enzymy z klasy hydrolaz.
I.
Idiosynkrazja – uczulenie na określony alrgen, z którym ustrój dotychczas się nie zetknął.
Immunogeneza – proces wytwarzania przez organizm odporności humoralnej (natychmiastowej) w postaci przeciwciał i komórkowej w postaci komórek odpornościowych (immunocytów – np. limfocytów).
IG (Ig) – immunoglobuliny – białka syntetyzowane u kręgowców po stymulacji antygenem; znanych jest pięć klas immunoglobulin: IgG, IgA, IgM, IgD i IgE.
Immunologia – nauka o odporności organizmów na działanie czynników chorobotwórczych (antygenów).
Immunosupresja – hamowanie procesu wytwarzania przeciwciał i komórek odpornościowych.
Indol – produkt bakteryjnego rozkładu aminokwasu tryptofanu przez bakterie gnilne w przewodzie pokarmowym; wraz ze skatolem (metylowa pochodna indolu) jest przyczyną przykrej woni kału.
Infekcja – zakażenie.
Inhibitory – związki chemiczne hamujące przebieg procesów metabolicznych; miejscami ich działania są enzymy lub inne białka.
Insulina – hormon wytwarzany w trzustce.
Inulina – węglowodan zaliczany do grupy oligosacharydów – cukrów złożonych z niewielkiej liczby cząsteczek. Jest błonnikiem pokarmowym doskonałym jako pożywka dobroczynnych bakterii kwasu mlekowego. W organizmie ok. 40% jej masy przekształca się w biomasę bakterii, dalsze 40% przekształca się w kwasy tłuszczowe ochraniające śluzówkę jelita, zaś pozostała część zamienia się w kwas mlekowy przeciwdziałający rozwojowi drożdżaków i bakterii gnilnych. Występuje w obfitości w takich roślinach jak topinambur i cykoria. Szczególnie polecana do spożywania przez cukrzyków cukrzyków osoby odchudzające się.
Interferony – białkowe składniki komórek zwierzęcych (ludzkich), które uwalniają się lub syntetyzuja pod wpływem różnych stymulatorów i które przekazują innym komórkom zdolność hamowania namnażania (replikacji) wirusów; zwiększają aktywność układu odpornościowego.
Izotoniczne roztwory – roztwory o ciśnieniu osmotycznym równym ciśnieniu osmotycznemu płynów ustrojowych człowieka; ciśnienie osmotyczne roztworów izotonicznych wynosi ok. 3,1 atm. i odpowiada ciśnieniu osmotycznemu 0,14-molowego roztworu chlorku sodu (soli kuchennej).
J.
Jady bakteryjne – toksyny bakteryjne, substancje chemiczne wytwarzane przez bakterie.
K.
Kalcytonina – hormon wydzielany przez tarczycę.
Kancerogeny – czynniki rakotwórcze.
Kapilary – włosowate naczynia krwionośne.
Karoten – prowitamina A (prekursor witaminy A).
Karotenoidy – naturalne barwniki, żółtoczerwone węglowodory występujące w świecie roślinnym i zwierzęcym; nadają substancjom żółtą barwę, występują w jajach, maśle, marchwi itp.
Katabolizm – część przemiany materii prowadząca do rozpadu białek, węglowodanów, tłuszczów, kwasów nukleinowych (patrz: anabolizm).
Katalaza – jeden z najbardziej aktywnych enzymów należący do klasy oksyreduktaz; biologiczna rola katalazy polega na rozkładzie nadtlenku wodoru H2O2 - silnej trucizny komórkowej; katalaza występuje w każdej komórce u wszystkich organizmów z wyjątkiem bakterii beztlenowych; aktywność katalazy obniża się w przebiegu chorób nowotworowych.
Kataliza – zjawisko przyśpieszenia przebiegu reakcji pod wpływem katalizatorów, które nie zużywają się podczas reakcji (nie uczestniczą w reakcji); w organizmach żywych kataliza zachodzi pod wpływem enzymów.
Katalizatory – substancje, które przez obniżenie energii aktywacji (chemicznej) zmieniają szybkość przebiegu reakcji; katalizatory ujemne – inhibitory – zmniejszają szybkość zachodzenia reakcji, katalizatory dodatnie – zwiększają szybkość zachodzenia reakcji; w organizmach żywych katalizatorami są woda i produkty jej dysocjacji oraz enzymy.
Katepsyny – wewnątrzkomórkowe enzymy proteolityczne o optymalnym pH ok. 5,0; biorą udział m.in. w autolizie komórki.
Kazeina – sernik, białko z grupy fosfoproteidów, główny składnik białkowy mleka, w którym występuje w postaci rozpuszczalnego kazeinogenu, utrzymującego tłuszcze mleka w postaci zemulgowanej; kazeinogen pod wpływem kwasów lub enzymu renniny ulega przekształceniu w nierozpuszczalną kazeinę.
Keratyna – białko włókniste, zawiera dużą ilość siarki; występuje w skórze, we włosach, paznokciach, wełnie, rogach, piórach.
Kinazy – fosfotransferazy – enzymy należące do klasy transferaz; katalizują m.in. reakcję fosforylacji białek i w ten sposób regulują ich aktywność biologiczną.
Klirens nerkowy (clearance – j. ang.) – wskaźnik osocza, wartość charakteryzująca zdolność nerek do usuwania substancji z krwi.
Koenzymy – niebiałkowe składniki enzymów; najczęściej ich rola polega na przenoszeniu pewnych grup atomów z jednej cząsteczki na drugą lub wewnątrz tej samej cząsteczki; inne koenzymy przenoszą atomy wodoru lub elektrony (np. koenzym Q10); wiele koenzymów pozostaje w ścisłym związku z witaminami; rola biologiczna witamin polega na tym, że są częścią składową koenzymów.
Kolagen – białko o strukturze włókienkowej, będące głównym składnikiem podporowym tkanki łącznej.
Komórki tuczne (heparynocyty) – owalne lub kuliste komórki występujące w komórce łącznej przewodu pokarmowego, skóry właściwej, a także ośrodkowego układu nerwowego.
Kompleksy immunologiczne – produkty reakcji łączenia się antygenu z przeciwciałem.
Kortykosterydy – hormony sterydowe wydzielane przez korę nadnerczy.
Kortyzol, hydrokortyzon – sterydowy hormon kory nadnerczy.
Kosmki jelitowe – walcowate uwypuklenia błony śluzowej jelita dochodzące do 1 mm wysokości; ułożone bardzo gęsto obok siebie (ok. 30 na 1 mm2), znacznie zwiększają powierzchnię chłonną jelita; ich rolą jest przede wszystkim zasysanie płynnych składników treści pokarmowej w jelitach.
Kreatynina – bezwodnik kreatyny, jest jednym z głównych związków azotowych wydalanych z moczem (obok mocznika).
Krew – płynna tkanka krążąca w układzie naczyń krwionośnych.
Krezole – związki aromatyczne, pochodne fenoli, działają silnie aseptycznie.
Krwinki białe – leukocyty – jądrzaste komórki krwi.
Krwinki czerwone – erytrocyty – bezjądrzaste komórki krwi.
Krwinki czerwone jądrzaste – erytroblasty – komórki macierzyste erytrocytów, obecne w szpiku kostnym; dojrzały erytrocyt nie ma jądra.
Krwinki płytkowe – płytki krwi, trombocyty, płytki Bizzozero – składniki krwi o nieokreślonym kształcie, powstają w szpiku kostnym; biorą udział m.in. w tzw. płytkowym mechanizmie krzepnięcia krwi.
Krwiomocz – hematuria – obecność krwi w moczu.
Kseroftalmia – nadmierna suchość spojówki („piasek w oczach”) i wysychanie rogówki oka w następstwie dużego niedoboru witaminy A.
Kwas adenozynotrójfosforowy - ATP.
Kwas cytrynowy – jeden z metabolitów cyklu Krebsa; w organizmie występuje w postaci cytrynianów (soli); bierze udział w gospodarce wapniowej.
Kwas dezoksyrybonukleinowy – DNA.
Kwas hialuronowy – podstawowy mukopolisacharyd tkanki łącznej, ciałka szklistego i powierzchni chrząstek stawowych; wiąże duże ilości wody (warunkuje prawidłowe uwodnienie substancji międzykomórkowych tkanki łącznej); stanowi naturalną barierę chroniącą tkanki przed inwazją bakteryjną.
Kwasica – wzrost stężenia jonów wodorowych w płynach ustrojowych spowodowany zwiększeniem zawartości kwasów lub utratą zasad.
Kwas mlekowy – końcowy produkt beztlenowej glikolizy; powstaje przez redukcję kwasu pirogronowego, która zachodzi na dużą skalę podczas intensywnej pracy mięśni, przy niedostatecznym zaopatrzeniu organizmu w tlen; zjawisku temu towarzyszy uczucie zmęczenia i bóle mięśni.
Kwas PABA – pabacyt – składnik kwasu foliowego.
Kwasy nukleinowe – związki wielkocząsteczkowe odgrywające podstawową rolę w funkcjonowaniu każdej komórki.
Kwas rybonukleinowy – RNA, kwas nukleinowy, bierze udział w biosyntezie białka, obecny w rybosomach.
Kwasy tłuszczowe – kwasy organiczne powstające przez hydrolizę tłuszczów.
L.
Laktaza – enzym z klasy hydrolaz rozkładający laktozę do glukozy i galaktozy; występuje w jelicie cienkim u niemowląt, u ludzi dorosłych nie występuje.
Laktoza – cukier mleczny występujący w mleku; podstawowy węglowodan przyjmowany przez niemowlęta z mlekiem matki i całkowicie pokrywający ich zapotrzebowanie na węglowodany.
Lektyny – białka znajdujące się we krwi i w pokarmach, mające własności agglutynyjace, tj. sklejajace; lektyny pokarmowe mogą sklejać komórki krwi.
Leukemia – białaczka.
Leukocytoza – zwiększona liczba leukocytów w 1 μl krwi (norma 4000-7000/ μl).
Leukopenia – zmniejszenie się liczby leukocytów we krwi obwodowej poniżej 4000/ μl.
Letril - inaczej: laetrile, amigdalina, amygdalina - witamina B17.
Liazy – czwarta klasa enzymów; katalizują reakcje rozkładu substratu bez udziału wody.
Limfa – chłonka – jeden z płynów ustrojowych zawierający limfocyty; nadmierne gromadzenie się limfy występuje przy zastoju żylnym i powoduje zwiększenie napięcia tkanek aż do stanu obrzęku.
Limfocyty – typ krwinek białych występujących we krwi i limfie; odgrywają dużą rolę w reakcjach immunologicznych.
Liofilizacja – odwadnianie (suszenie) uprzednio zamrożonych produktów poprzez sublimację w próżni kryształków lodu.
Lipazy – enzymy z klasy hydrolaz rozkładające tłuszcze; występują w sokach: trzustkowym, jelitowym oraz żółci.
Lipidy – tłuszcze lub organiczne związki tłuszczopodobne występujące w naturalnych tłuszczach i olejach (woski, fosfatydy, cerebryzydy, sterydy, karotenowce, lipoproteidy); odgrywają ogromną rolę w procesach odżywiania i rozmnażania komórek.
Lipoproteidy – białka złożone, w skład których wchodzą również tłuszcze; biorą udział w przenoszeniu związków nierozpuszczalnych w wodzie (np. witamin A, D, E, K).
Lizosomy – kuliste organelle komórkowe zawierające hydrolazy – enzymy rozkładające związki wielkocząsteczkowe; inaczej – skupiska enzymów.
Lizozym – muramidaza – enzym znajdujący się u człowieka w osoczu krwi, w ślinie, łzach, śluzie nosa, mleku kobiecym, tkankach; rozpuszcza wrażliwe bakterie żywe i martwe, w warunkach tlenowych i beztlenowych.
Lizyna – aminokwas występujący w białkach.
M.
Makrofagi – duże krwinki obdarzone zdolnością fagocytozy („pożerania” komórek).
Mannan – polisacharyd, występuje w postaci kompleksu z glukomannanem i białkiem.
Mannoza – monosacharyd obecny w mannanie.
Mediatory – przekaźniki, przenośniki, sustancje w postaci neurohormonów uwalniane na synapsach, pośredniczące w przekazywaniu impulsów nerwowych
-mero – część (j.gr.), np. oligomery.
Metabolizm – procesy przemiany materii.
Metale ciężkie – grupa metali o gęstości większej niż 4,5g/cm3; bardziej znane to: arsen, cyna, cynk, kobalt, ołów, miedź rad, żelazo, złoto, rtęć, kadm, tor, uran; najważniejsze znaczenie toksykologiczne (negatywny wpływ na zdrowie) mają: rtęć, ołów, kobalt, kadm; po wchłonięciu metale ciężkie blokują aktywność enzymów, powodują uszkodzenia nerek, wątroby, ścian naczyń krwionośnych, krwinek i układu krwiotwórczego, układu nerwowego; niektóre działają rakotwórczo; powodują odczyny alergiczne.
Metaloproteidy – białka złożone zawierające metale; należą do nich również enzymy – ferrytyna, ceruloplazmina, anhydraza węglanowa.
Methemoglobina – utleniona postać hemoglobiny, nie mająca zdolności do przenoszenia tlenu i brania udziału w procesach oddechowych.
Metionina – aminokwas egzogenny zawierający siarkę.
Mewalonowy kwas – związek pośredni w szlakach syntezy lipidów, prekursor koenzymu.
Miażdżyca – choroba zwyrodnieniowa tętnic, prowadzi do zwężenia lub zamknięcia światła naczyń.
Migrena – zespół chorobowy, którego głównym objawem są napadowe, powracające bóle głowy.
Mineralokortykosteroidy – hormony wytwarzane w korze nadnerczy; regulują gospodarkę wodną i mineralną ustroju.
Mitochondria – podłużne organelle komórkowe wystepujące zwykle po kilkaset w komórce; ich rolą jest dostarczanie komórce energii zmagazynowanej w ATP.
Mitoza – podział komórki.
Molekuła – cząsteczka.
Monosacharydy – jednocukry.
Mucyny – główne białkowe składniki śliny powodujące jej lepkość; występują również w śluzówce żołądka, jelit, w żółci; chronią błony śluzowe oraż ścianki żołądka i jelit przed działaniem enzymów trawiennych.
Mukopolisacharydy – rodzaj polisacharydów (najważniejsze: siarczan chondroityny, heparyna, kwas hialuronowy).
N.
Neurohormony – hormony wytwarzane przez komórki nerwowe (m.in. wazopresyna, oksytocyna).
Neuron – komórka nerwowa, podstawowa jednostka morfologiczna i czynnościowa układu nerwowego.
Nieżyt – zapalenie błon śluzowych (nosa, oskrzeli, żełądka itp.).
Nukleony – cząsteczki elementarne (protony, neutrony).
O.
Obstrukcja – zaparcie.
-oligo – mało (j.gr.),np. oligomery.
Osmoza – zjawisko polegające na przenikaniu rozpuszczalnika (np. wodę) przez przegrodę półprzepuszczalną (błona, membrana), która nie przepuszcza substancji rozpuszczonej w rozpuszczalniku (np. soli rozpuszczonej w wodzie).
Osteoblasty – komórki kościotwórcze
Osteoklasty – komórki kościogubne.
Osteopenia – zmniejszenie się masy kości w wyniku słabnięcia procesów odbudowy kości (zwykle po 50 r. ż.).
Osteoporoza – utrata masy kości (zrzeszotowienie) objawiająca się zmniejszeniem gęstości utkania kostnego, ścieńczeniem korowej warstwy kości, zatarciem ich struktury beleczkowej; skutkuje silnymi bólami i kalectwem na skutek zapadania się kręgów, ich zmiażdżenia i wykrzywiania kręgosłupa (tzw. „garb wdowi”).
Organelle komórkowe - elementy cytoplazmy komórek zwierzęcych i roślinnych, zróżnicowane strukturalnie i czynnościowo.
Otyłość – nadmierny rozwój tkanki tłuszczowej podskórnej i okołonarządowej w całym ustroju.
P.
Pasteryzacja – rodzaj dezynfekcji płynów: niszczenie żywotnych form drodnoustrojów chorobotwórczych przez krótkotrwałe ogrzewanie płynu (np. mleka) do temp. 62-950C i następnie szybkie schładzanie.
Patogen – czynnik chorobotwórczy (np. chemiczny, fizyczny, biologiczny – np.wirusy, bakterie, grzyby), wywołujący określoną chorobę.
Pelagra – rumień lombardzki – przewlekła choroba spowodowana brakiem witamin z grupy B (zwłaszcza niacyny).
Pentozy – pięciowęglowe cukry proste; najważniejszy to ryboza oraz dezoksyryboza.
Pepsyna – enzym trawienny rozkładający białka; wydzielany przez błonę śluzową żołądka w formie nieczynnego proenzymu pepsynogenu, który staje się aktywny w kwaśnym środowisku soku żołądkowego.
Peptydazy – enzymy z klasy hydrolaz, rozkładają wiązania peptydowe w białkach.
Peptydy – związki powstające w wyniku połączenia ze sobą kilku lub nawt kilkudziesięciu aminokwasów charakterystycznymi wiązaniami peptydowymi (przykłady: glutation, insulina, glukagon).
Peroksydacja lipidów – przyłączenie tlenu do tłuszczów (utlenienie tłuszczów), co skutkuje uszkodzeniem cząsteczek tłuszczów.
Peroksydazy – enzymy z klasy oksyreduktaz; wraz z katalazą chronią organizm przed nagromadzeniem się nadtlenku wodoru H2O2 (trucizny komórkowej).
Perystaltyka – ruchy robaczkowe, rodzaj ruchu jelitowego.
Pinocytoza – proces wchłaniania przez komórki rozpuszczonych w wodzie substancji prze wpuklenie błony komórkowej do wnętrza komórki, a następnie tworzenie i odrywanie się wypełnionych płynem pęcherzyków.
Placebo – środek pozbawiony działania leczniczego, o postaci identycznej z lekiem; stosowany przy badaniu działania klinicznego nowego leku.
Plamka żółta – miejsce na siatkówce oka, w obrębie tylnego bieguna gałki ocznej; jest miejscem najbardziej ostrego i precyzyjnego widzenia.
Podpuszczka – rennina (patrz dalej).
Polimery – szczególny rodzaj stanu materii. Polimery są makrocząsteczkami, w których powtarza się pewna określona grupa atomów zwana merem. Substratem wyjściowym do powstania polimeru jest jakiś związek mikrocząsteczkowy zwany merem.
Polisacharydy – wielocukry (poliozy, glikany) – rodzaj węglowodanów.
Pompa jonowa – mechanizm czynnego transportowania jonów przez błonę komórkową (pompy: jodowa, sodowo-potasowa, wapniowa).
Porfiryny – barwniki pirolowe, zasady organiczne mające wbudowany atom metalu: żelaza – hem, magnezu – chlorofil, kobaltu – witamina B12 (kobalamina).
Prostaglandyny – hormony tkankowe, pochodne nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Proteiny – białka.
Proteoglikany – związki cukrów i białek.
Proteoliza – rozkład białek pod wpływem enzymów proteolitycznych (proteaz) na peptydy i aminokwasy; proteoliza zachodzi w każdej komórce i jest pierwszym etapem katabolizmu białek.
Prowitaminy – związki, z których w organizmie powstają witaminy; organizm nie potrafi syntetyzować prowitamin i musi otrzymywać je w pokarmach; najważniejsze prowitaminy – karoteny α, β i γ (prowitaminy witaminy A) oraz pochodne cholesterolu (prowitamina witaminy D).
Przeciwciała – niweczniki, białka typu immunoglobulin, wytwarzane prze komórki plazmatyczne (śledziony, węzłów chłonnych, szpiku kostnego) i limfocyty.
Przekaźniki – mediatory, biologicznie czynne substancje pośredniczące w przekazywaniu pobudzenia w synapsie; należą do nich acetylocholina, aminy katecholowe, serotonina, niektóre aminkokwasy.
Przemiana materii – metabolizm – wszystkie procesy syntezy (anabolizm) i rozpadu (katabolizm) odbywające się w żywym ustroju, zapewniające wzrost ustroju, wytwarzanie ciepła do utrzymania temperatury ciała oraz dostarczanie energii wszystkim procesom życiowym.
Puryna – zasada organiczna, której pochodnymi są adenina i guanina; końcowym produktem metabolizmu puryny jest kwas moczowy.
R.
Rennina – podpuszczka, chymozyna – enzym trawienny wydzielany przez śluzówkę żoładka cieląt i innych zwierząt; przekształca kazeinogen mleka w nierozpuszczalna kazeinę.
Replikacja – proces odtwarzania materiału genetycznego DNA komórki.
Rodniki – wolne rodniki - atomy lub grupy atomów z przynajmniej jednym niesparowanym elektronem, obojętne elektrycznie lub naładowane; odgrywają decydującą rolę w przebiegu wielu reakcji chemicznych, m.in. w procesach zachodzących w organizmach żywych.
Rozedma płuc – nieodwracalny stan zwiększonej objętości przestrzeni powietrznych płuc, z zanikiem elementów sprężystych, pękaniem przegród międzypęcherzykowych i zmniejszaniem liczby naczyń włosowatych płuc; bardzo ciężka choroba.
Równowaga kwasowo-zasadowa – równowaga w ustroju między kwasami i zasadami, tj. związkami zdolnymi do przekazania jonu wodorowego zasadzie i związkami zdolnymi do przyjęcia tego jonu.
Rybosomy – organelle komórkowe będące miejscem syntezy białek komórki.
S.
Sacharaza – enzym z klasy hydrolaz rozkładający cukier sacharozę na glukozę i fruktozę.
Sacharoza – dwucukier (trzcinowy, buraczany), w skład którego wchodzi glukoza i fruktoza.
Sekretyna – hormon tkankowy wydzielany przez śluzówkę dwunastnicy pod wpływem zetknięcia się z nią kwaśnej treści pokarmowej żołądka.
Serotonina – hormon tkankowy, bierze udział w regulowaniu ciśnienia krwi, w procesach krzepniecia krwi i czynnościach ośrodkowego układu nerwowego (zwłaszcza w procesach psychicznych), „hormon szczęścia”.
Skatol – pochodna metylowa indolu.
Soki trawienne – substancje wydzielane przez gruczoły trawienne do przewodu pokarmowego, w ich skład wchodzą; ślina, sok żołądkowy, trzustkowy, żółć i sok jelitowy.
Sterole – alkohole steroidowe rozpowszechnione w świecie zwierzęcym (zoosterole – np. cholesterol) i roślinnym (fitosterole).
Sterydy – związki organiczne zaliczane do tłuszczów; należą do sterydów: cholesterol, hormony kory nadnerczy, hormony płciowe, kwasy żółciowe, grupa witamin D oraz inne związki.
Stigmasterol – sterol roślinny występujący obficie w oleju sojowym i innych olejach roślinnych, w burakach, selerach itp. roślinach; odgrywa dużą rolę w metabolizmie fosforanów.
Stres oksydacyjny – każde działanie zwiększające moc procesów oksydacyjnych (utleniania) w organizmie lub zmniejszające możliwości obrony substancji organizmu przed działaniami utleniającymi.
Suplementacja - wzbogacanie codziennego pożywienia o niezbędne do normalnego funkcjonowania organizmu witaminy, minerały i inne składniki niedostępne w dzisiejszym jadłospisie.
Supresja – tłumienie.
Synapsa – styk między komórkami nerwowymi w ośrodkowym układzie nerwowym i w zwojach nerwowych (zakończenie komórek nerwowych).
Synergizm – efekt synergetyczny (synergiczny) – zjawisko wzajemnego wzmocnienia działania dwóch lub więcej substancji wtedy, kiedy występują razem w danym środowisku.
T.
Tauryna – kwas aminosulfonylowy – związek występujący w żółci w połączeniu z kwasem cholowym jako kwas taurocholowy.
Terpeny – szeroko rozpowszechnione w przyrodzie czynne związki naturalne.
Tlenoterapia – leczenie tlenem.
Tlenowce – aeroby, drobnoustroje rozwijające się jedynie przy pełnym dostępie tlenu atmosferycznego; wytwarzają m.in. nadtlenek wodoru H2O2 – silną truciznę komórkową.
Tłuszczowce – lipidy.
Trombina – enzym przyśpieszający krzepnięcie krwi przez przekształcenie globuliny krwi fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę (włóknik).
Trypsyna – enzym trawienny powstający w jelicie cienkim.
Tyrozyna – aminokwas stanowiący ok. 3% wszystkich aminokwasów w białkach; prekursor ważnych dla organizmu związków: koenzymu, adrenaliny, tyroksyny.
U.
Układ immunologiczny - układ odpornościowy – skomplikowany układ złożony z narządów, naczyń chłonnych, błon śluzowych, komórek odpornościowych, enzymów, białek, wolnych rodników biorących udział w odpowiedzi immunologicznej.
Utleniacz – oksydant – związek, który dąży do oksydacji (utlenienia) innych cząsteczek poprzez odebranie im elektronów.
Utlenienie – oksydacja - odebranie elektronu od atomu lub czasteczki; reakcja chemiczna, w której tlen reaguje z inną substancją powodując jej przemianę chemiczną.
Uwodornienie (uwodorowanie) – proces chemiczny mający na celu nadanie płynnym olejom postaci stałej i polegający na bombardowaniu cząsteczek tłuszczu płynnego atomami wodoru; proces ten degraduje wartość odżywczą oleju i powoduje powstanie kwasów tłuszczowych nie występujących w przyrodzie i zwykle szkodliwych dla organizmu („transtłuszcze”).
W.
Wazopresyna – neurohormon produkowany w komórkach nerwowych jąder nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza.
Węglowodany – cukrowce, cukry, sacharydy - liczne substancje organiczne składające się z węgla, wodoru i tlenu, pochodzenia roślinnego, które stanowią w pożywieniu główne źródło energii.
Węzły limfatyczne – ograniczone skupiska tkanki limfatycznej, wielkości i kształtu ziarna fasoli, otoczone torebką łącznotkankową; umiejscowione na przebiegu naczyń limfatycznych w całym organizmie; są miejscem powtawania limfocytów, które zabiera limfa; spełniają rolę filtrów dla limfy wychwytując bakterie i toksyny; stanowią barierę ochronną dla ustroju; obserwuje się ich powiększenie w przypadku stanów zapalnych.
Wirus – czynnik chorobotwórczy zaliczany do najmniejszych drobnoustrojów lub cząsteczek złożonych, które mogą wzrastać i namnażać się w żywych komórkach roślin, zwierząt i ludzi.
Witamina – substancja organiczna niezbędna w niewielkich ilościach dla zdrowia i życia; większość witamin musi być przyjęta wraz z pożywieniem ze względu na niemożność ich wytwarzania przez organizm.
Wymiatacz wolnych rodników – antyoksydant – substancja zdolna do reagownia i neutralizowania wolnych rodników; w procesie tym sama zwykle ulega utlenieniu (oksydacji).
Z.
Zapalenie – reakcje zaburzenia równowagi (homeostazy) w obrębie tkanek zmienionych przez ich uszkodzenie na skutek działania różnych czynników; zwykle prowadzi do usunięcia lub zniszczenia szkodliwego czynnika.
Artykuły autora są fragmentami jego książek z cyklu „BARWY TWOJEGO ZDROWIA”:
- „Biomagnetyzm: cudowna moc w życiu” Cz.1. i Cz.2. (wydane)
- „Sekrety wody” (wydana)
- „Tajemnice suplementacji odżywiania” (w przygotowaniu do wydania).
Więcej na temat książek – na stronie autora.