„Filozofia zaczyna sie od pytań. Początkowo najprostszych, potem dotyczących Słońca, Księżyca i początków wszechświata.” Arystoteles
Czy istniej coś, co dotyczy wszystkich ludzi, bez względu na to, kim są i w jakim miejscu na świecie mieszkają? Tak, istnieją pytania, które powinny nurtować wszystkich ludzi. Każdy ma potrzebę znalezienia odpowiedzi na to kim jest i dlaczego żyje. Ciekawość jest siła napędową filozofii. Kiedy nadejdzie odpowiedź na wszystkie pytania, filozofia umrze. Na szczęście nasza ciekawość jest ciągle nienasycona.
Zainteresowanie sensem i przyczynę istnienia nie jest przypadkowe. Jeden z dawnych uczonych greckich - Arystoteles - uważał, że filozofia narodziła sie z ludzkiego zdziwienia. Człowieka tak dziwiło własne istnienie, że filozoficzne pytania same mu sie nasunęły. Jak powstał świat? Czy za tym, co się dzieje, kryje się czyjaś wola? Czy istnieje życie po śmierci? Jak powinniśmy żyć? - właśnie te zagadnienia były podstawową do stworzenia najbardziej niewyjaśnionej nauki - FILOZOFII.
Powstanie nazwy „filozofia”
„Filozofia” jest greckim wyrazem, które oznacza dokładnie „miłość mądrości”(<<phileo>> i <<sofia>>). Na samym początku w starożytnej Grecji wyraz ten był tłumaczony jako mądrość w ogóle. Dopiero Platon nadał filozofii nowe znaczenie. Platon rozdzielił wiedzę na dwa nurty: wiedzę o zjawiskach i wiedzę o bycie. I właśnie wiedzę o bycie nazwał mianem filozofii. Następca Platona – Arystoteles – ,dbając bardziej o szczegóły, wyodrębnił z filozofii wiedzę ogólną i nauki, które miały ją dopełniać. Odtąd nazwa filozofii była juz ściśle określona i odgraniczona wyraźnie od innych dziedzin.
Zakres filozofii
Od zawsze ludzi nurtowały pytania na temat sensu istnienia. Odkąd powstała nauka, nie ustają wysiłki, aby stworzyć dziedzinę, która da pogląd na świat i obejmie w swoim zakresie wszystko, co jest. Właśnie filozofia spełnia te wszystkie warunki, bo porusza tematy, które są dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze.
Filozofia jest bardzo trudnym do określenia przedmiotem. Ulegała ona ciągłym zmianom na przestrzeni dziejów w miarę tego, jak powiększał sie zakres znanych i badanych przedmiotów, i jak zmieniał sie ich odbiór. Był okres kiedy tylko przyroda stanowiła zainteresowanie filozofów, bo nie zwracano wówczas uwagi na żadne zjawiska poza przyrodnicze. Były czasy (głownie w średniowieczu), kiedy podstawowym źródłem filozofii były normy moralne, Bóg i dusza, bowiem tylko ich badanie było ważnym aspektem dla ludzkości.
Ponadto kierunek filozofii zmieniał się wraz z poglądem na naturę poznania. Kiedy psychologia była uważana za podstawę wszelkiego odkrywania, to dziedzina filozofii obracała właśnie tym zakresie.
Nawet to, że filozofia jest nauką nie zawsze było uznawane przez tych, co się nią zajmowali. Byli myśliciele, którzy uważali filozofię za bliższą poezji niż nauce, inni zaś mieli ją za czynność stricte praktyczną, zaspokajającą niektóre potrzeby.
Dla historii filozofii charakterystyczne jest właśnie różnorodność i zmiany przekonań na temat jakie własności świata są powszechne, jakie są cenne i jakie poznawalne naukowo.
Działy filozofii
Zakres filozofii został rozdzielony w IV w. p.n.e. przez greckich uczonych z Akademii Platońskiej na trzy doktryny: ogólna naukę o bycie, ogólna naukę o poznaniu i ogólną naukę o wartościach. Pierwszą z nich jest metafizyka i ontologia, drugą – epistemologia i gnozeologia, a trzecią aksjologia. Terminy te, chociaż ich źródła są greckie, są pochodzenia nowoczesnego. Grecy w prostszy sposób dzielili filozofię kolejno na fizykę, logikę i etykę.
Metafizyka obejmowała zazwyczaj nauki o przyrodzie, duszy i Bogu, czyli kosmologię, psychologię i teologię.
Logika rozpadała się na dwa działy o zupełnie odrębnym charakterze:
-
teorię poznania – analizuje przebieg poznania
-
krytykę poznania – ocenia wyniki teorii poznania
Etyka niesie ze sobą dwie dyscypliny:
-
etykę (w węższym tego słowa znaczeniu) – mówi o wartościach moralnych
-
estetykę – bada wartości estetyczne.
Od tych głównych trzech gałęzi odchodzą także pomniejsze, spokrewnione z nimi dyscypliny. Z teorią poznania łączono logikę formalną i metodologię, z etyką – filozofię prawa, państwa, społeczeństwa i religii, a z estetyką – filozofię sztuki. Jednak tymi działami filozofowie zajmowali sie bardzo sporadycznie.
Filozofia europejska i jej okresy
Filozofia europejska stanowi całość zwartą od początku aż do naszych dni. Kolejne epoki stanowiły pewien łańcuch: filozofia średniowiecza korzystała ze starożytnej, filozofia nowożytna ze średniowiecznej. Najważniejszą granicą epok stanowi powstanie filozofii chrześcijańskiej, ponieważ wprowadziło ono nową postawę wobec świata i życia. Innymi słowy dzieje filozofii rozpadają się na trzy wielkie działy:
I. Filozofia starożytna (VI w. p.n.e. - VI w. n.e.)
II. Filozofia średniowieczna (VI w. n.e. - XIV w. n.e.)
III. Filozofia nowożytna (od XV w. n.e.)
Według Arystotelesa (vide: wstęp) filozofia wyrosła z podziwu. Jednak jest to tylko jeden typ filozofii. Drugi wyrósł z nieufności. Filozofia podziwu dążyła do tego, by zrozumieć i opisać wszechświat, czyli miała charakter pozytywny. Natomiast filozofia nieufności opierała się na niedowierzeniach wobec zjawisk i głoszonych przekonań. Starała sie poddać przekonania krytyce, a umysły oczyścić z błędnych mniemań. Jej charakter jest więc zdecydowanie negatywny.
Owocem „filozofii nieufności” były okresy krytyki i oświecenia, a owocem „filozofii podziwu” były okres rozwoju i okres szkolny. I mimo wszystkich różnic, jakie je dzielą, trzy wielkie epoki filozofii łączy to, że każda z nich przeszła przez te okresy: okres rozwoju, okres krytyki i oświecenia, okres systemów i okres szkół.
„...w końcu coś kiedyś musiało powstać z niczego...”