| Maximilien de Robespierre | |
 |
|
| Urodzony | 6 maja 1758 Arras |
| Zmarł | 28 lipca 1794 Paryż |
 Galeria w Wikimedia Commons |
|
Maximilien Marie Isidore Robespierre (ur. 6 maja 1758 w Arras, zm. 28 lipca 1794 w Paryżu) - francuski adwokat i mówca, członek Stanów Generalnych i Konstytuanty, jeden z czołowych przywódców rewolucji francuskiej, przywódca lewicowego klubu jakobinów; z powodu swojej nieskazitelnej uczciwości zwany nieprzekupnym (fr. l’Incorruptible)
Dzieciństwo i wczesna młodość
Ogromny wpływ na ukształtowanie osobowości Robespierre'a miało jego trudne dzieciństwo. Jego ojciec François pochodził ze starej rodziny (niektórzy badacze sugerują jej korzenie irlandzkie) prawniczej związanej z miastami Carvin i Arras. Matka, Jacqueline Carraut, była córką prostego piwowara, a małżeństwo zostało zawarte ku wielkiej dezaprobacie rodziny Robespierre. Maximilien urodził się w cztery miesiące po ślubie rodziców jako pierwsze z czworga dzieci. W wieku sześciu lat stracił matkę, która nie wytrzymała piątego porodu. Zrozpaczony François de Robespierre uciekł z Francji, pozostawiając dzieci pod opieką rodziny swojej żony.
Maximilien był wychowywany przez dziadka - piwowara i ciotki. Zdobył staranne wykształcenie podstawowe, wpajano mu też dogmaty religii katolickiej, na tyle nieskutecznie, że już jako student Robespierre deklarował się jako deista. Był wielkim miłośnikiem twórczości Jeana Jacques'a Rousseau co miało odzwierciedlenie w jego poglądach i późniejszych działaniach - szczególnie ważnym dziełem była dlań Umowa społeczna. Dzięki wsparciu biskupa Arras uzyskał stypendium na naukę w elitarnej szkole średniej im. Ludwika Wielkiego w Paryżu, gdzie ponownie był wyróżniającym się uczniem. Ukończył studia prawnicze, ale praktyka adwokacka w Paryżu nie przyniosła mu powodzenia. Wrócił do rodzinnego Arras, gdzie szybko został adwokatem znanym z kierowania się zasadami prawdy i sprawiedliwości, wspierającym bezinteresownie najuboższych.
Przed rewolucją
Robespierre aktywnie udzielał się w życiu kulturalnym Arras. W 1781 r. został przyjęty do Akademii Rosati, towarzystwa zajmującego się tworzeniem prostych dzieł literackich oraz dyskutowaniem na tematy filozoficzne. Zyskał niemałą popularność jako autor średnio ambitnej poezji, a następnie rozpraw na tematy związane z etyką prawa. Zdobył kilka nagród w krajowych konkursach na eseje prawnicze. Mniej więcej od 1788 r. można zauważyć w jego wypowiedziach rosnące zainteresowanie polityką, brał udział w dyskusjach nad kształtem planowanych Stanów Generalnych. W tym samym roku został bez problemów wybrany deputowanym Stanu Trzeciego. Zadecydowały o tym głosy najuboższych mieszkańców okręgu wyborczego.
Stany Generalne i Konstytuanta
Robespierre należał od początku do lewicy zgromadzenia. Wypowiadał się często, jednak jego mowy najczęściej spotykały się z niezrozumieniem. Protestował m.in. przeciwko królewskiemu prawu weta, choć w tym czasie opowiadał się jeszcze za monarchią konstytucyjną. Sławę dały mu przemówienia przeciwko karze śmierci. Niepopularny wśród burżuazji, stawał się powoli idolem rewolucyjnego ludu paryskiego. Stało się to szczególnie widoczne, gdy powstał Klub Jakobinów, ugrupowanie radykalne i otwarte na lewicowe poglądy. Robespierre od początku był w nim jedną z kluczowych postaci. Do popularności Robespierre'a wśród najbiedniejszych przyczyniał się też fakt, iż polityk ten żył niezwykle skromnie, wynajmując pokój od członka klubu jakobinów, stolarza Duplaya. W dniu rozwiązania Konstytuanty Robespierre i inny deputowany lewicowy, Jérôme Pétion, zostali spontanicznie ukoronowani wieńcami laurowymi. Podobne przyjęcie przygotowali swojemu deputowanemu mieszkańcy Arras. Robespierre nie miał jednak zamiaru wracać do rodzinnego miasta, przeniósł się na stałe do Paryża, choć zgodnie z zakazem reelekcji nie mógł kandydować do nowego parlamentu.
Członek Konwentu
W okresie działania Legislatywy (1791-1792) Robespierre pozostawał aktywnym działaczem klubu jakobinów, choć znajdował się poza parlamentem. Po obaleniu monarchii 10 sierpnia 1792, które przyjął z entuzjazmem, został wybrany członkiem Konwentu Narodowego. Uczestnictwo w jego pracach zaczął od ważnego udziału w procesie króla, za którego skazaniem na śmierć wygłosił wielką mowę. Brał czynny udział w parlamentarnej walce radykalnej Góry (jakobini i kordelierzy) z umiarkowaną Żyrondą i walnie przyczynił się do pokonania tej ostatniej w czerwcu 1793. W miesiącu następnym wszedł do Komitetu Ocalenia Publicznego i szybko stał się jego wiodącą postacią.
Wprowadził radykalne reformy społeczne, wprowadził maksymalne ceny i płace oraz zniósł resztki ciężarów feudalnych. Zwalczał opozycyjne frakcje Dantona oraz hebertystów - Héberta za pomocą terroru - kazał ich ściąć po z góry ustawionym procesie przed Trybunałem Rewolucyjnym. Był współautorem konstytucji jakobińskiej, najbardziej demokratycznej konstytucji czasów nowożytnych (gwarantującej m.in. głosowanie powszechne), która jednak ze względu na sytuację w państwie (wojna, ponadto powstania kontrrewolucyjne na prowincji) nigdy nie weszła w życie. Jako deista czynił starania na rzecz wprowadzenia we Francji kultu Istoty Najwyższej jako obowiązującej religii. Komitet Ocalenia Publicznego, któremu przewodził, zdołał wyprowadzić kraj z największego kryzysu. Wbrew temu, co się dość powszechnie uważa, Robespierre nie był inicjatorem Wielkiego Terroru w czerwcu i lipcu 1794. Cieszył się opinią niezwykle skromnego, a przez cały okres rewolucji mieszkał w jednym wynajętym pokoju.
Robespierre kierował niepodzielnie polityką Francji do lipca 1794, gdy został obalony przez Konwent Narodowy i bez sądu zgilotynowany w wyniku przewrotu 9 thermidora.
W oczach historyków
Spór o ocenę rządów Robespierre'a jest jedną z ważniejszych kwestii dzielących historyków zajmujących się rewolucją francuską. Osąd postaci jest niewątpliwie utrudniony z powodu niezmiernie małej ilości weryfikowalnych źródeł. Po upadku Komitetu Ocalenia Publicznego termidorianie przejrzeli pozostałe po nim dokumenty i wybiórczo spalili. Historiografia dziewiętnastowieczna (wielotomowe dzieła Thiersa i Aularda) negatywnie oceniała Robespierre'a jako krwawego dyktatora, szalonego fanatyka, padały też dość fantastyczne oskarżenia o chęć restauracji monarchii. W latach 20. Albert Mathiez przedstawił radykalnie inne spojrzenie, podkreślając egalitaryzm Robespierre'a i pozytywne skutki jego rządów (to wtedy KOP przezwyciężył największy kryzys rewolucyjnej Francji). Spór ten nie został po dziś dzień rozstrzygnięty.
W literaturze i filmie
- Robespierre jest bohaterem sztuki Georga Buchnera Śmierć Dantona, w której jest ukazany jako rewolucyjny fanatyk w odróżnieniu od realisty Dantona,
- Robespierre jako szlachetny rewolucjonista pojawia się w japońskiej mandze Rose of Versailles, opowiadającej o losach Saint-Justa
- Obraz krwawego i bezwzględnego dyktatora Robespierre'a pojawia się w komiksie Thermidor Neila Gaimana
- W powieści Victora Hugo Rok 93 Robespierre pojawia się w jednym rozdziale
- Robespierre jest głównym bohaterem sztuk Stanisławy Przybyszewskiej Sprawa Dantona (ekranizacja Andrzeja Wajdy pt. Danton; w roli Robespierre'a Wojciech Pszoniak) i Termidor
Bibliografia
- J. Baszkiewicz, Maksymilian Robespierre, Wrocław 1989
- A. Mathiez, Études sur Robespierre, Paris 1958
- J. Fayard, Sto dni Robespierre'a, Warszawa 2006
- M. Bouloiseau, Le Comité de Salut Public, Paris 1965
Tekst udostępniany na licencji GNU Free Documentation License
http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Tekst_licencji_GNU_Free_Documentation_License
Źródło: BON PRESAGE