Dzieci z nadpobudliwością psychoruchową stwarzają kłopoty wychowacze. Podjęcie skutecznej terapii wymaga indywidualnego podejścia do każdego dziecka...
Nadpobudliwość psychoruchowa - zespół cech zachowania, który dotyczy czynności psychicznych i motorycznych. Występuje w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, nadmiernej reaktywności emocjonalnej oraz specyficznych zaburzeń funkcji poznawczych u ok. 12% dzieci.
Uwaga: dziecko nadpobudliwe psychoruchowo nie jest dzieckiem o zaburzonej osobowości, lecz jedynie dzieckiem sprawiającym kłopoty w wychowaniu.
Jakie są przyczyny nadpobudliwości?
Jedna z koncepcji traktuje nadpobudliwość psychoruchową jako zespół cech, składający się na określony rodzaj temperamentu, związany z typem układu nerwoweg:
- typ silny, niezrównoważony - temperament choleryczny
- typ słaby - niezrównoważony i ruchliwy - temperament melancholijny
Zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego - mikrouszkodzenie mózgu
Źródłem nadpobudliwości może być środowisko poprzez wzmaganie naturalnej w wieku dziecięcym pobudliwości i utrwalanie niewłaściwych wzorców zachowania. Rodzice dzieci przejawiających nadpobudliwość często stosują rygorystyczny styl wychowania połączony z karaniem. Dziecko podporządkowuje się (lęk), lecz tylko w ich obecności. Narasta nadpobudliwość z cechami agresywności, która przejawia się w zachowaniu dziecka poza domem. Szczególnie stosowanie kar cielesnych daje doraźne skutki, lecz silnie zaburza równowagę psychiczną dziecka.
Niekonsekwentne postępowanie wychowawcze, które cechuje brak stałego systemu wymagań i praw dziecka. Niekorzystna atmosfera rodzinna nacechowana lękiem i niepewnością:
- w przypadku choroby albo nałogu rodziców, zmienność i duża amplituda wahań atmosfery rodzinnej
- niekorzystne cechy osobowości rodziców, jak np.: niezrównoważenie emocjonalne matki.
Objawy napobudliwości:
- nadmierna ruchliwość
- kręcenie się
- częste zmiany pozycji ciała,
- ciągłe manipulacje wokół własnej osoby : "skubanie" garderoby, guzików, obgryzanie paznokci
Objawy te nasilają się, gdy dziecko jest zmuszane do spokojnego siedzenia, np.: podczas oglądania telewizji.
Dzieci te preferują zabawy ruchowe, nie lubią uczestniczyć w zajęciach, które ograniczają swobodę ruchu, nie skupiają wówczas uwagi, często odrywają się od nich lub je porzucają, przeszkadzają. Przejawiają skłonności do angażowania się w aktywności niebezpieczne dla zdrowia fizycznego.
Nadmierna pobudliwość emocjonalna - drażliwość, agresywność, płaczliwość, lękliwość. Działanie dzieci jest słabo kontrolowane, wykazują małą wytrwałość, zniechęcają się w sytuacjach trudnych, są mało odporne na niepowodzenia. Dzieci te cechuje więc niedojrzałość i niezrównoważenie emocjonalne. Nadpobudliwość ujawniana w czynnościach orientacyjno - poznawczych. Wzmożony odruch orientacyjny powoduje, że wszystkie nowe bodźce zwracają ich uwagę. Zaburzenia występują pod postacią słabej koncentracji, małej trwałości, nadmiernej przerzutności i braku selektywności uwagi. Ze względu na zaburzenia procesów motywacyjnych dzieci te nie potrafią kierować procesami spostrzegania, reagować tylko na te bodźce, które mają dla nich znaczenie. Obserwuje się u nich małą wytrwałość, szybką męczliwość, wahania mobilizacji psychicznej. Konsekwencją tych zaburzeń jest "roztrzepanie", zapominanie, chaotyczność i słaba organizacja działania. Dlatego dzieci te, mimo dobrej sprawności intelektualnej mają słabe wyniki w nauce. Przy rozpoznawaniu objawów nadpobudliwości psychoruchowej należy zachować ostrożność, by nie traktować jako patologii wzmożonej w tym wieku ruchliwości i pobudliwości emocjonalnej.
Dzieci o patologicznie wzmożonej pobudliwości psychoruchowej ujawniają te symptomy w znacznie większym nasileniu i od najwcześniejszego okresu życia, trudniej je także korygować.
Jak postępować z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo?
Przede wszystkim nie należy hamować nadmiernej aktywności, lecz wykorzystać ją w pożądanym kierunku np. jeśli dziecko chce pomagać w domu trzeba mu to umożliwić; pozytywny skutek może odnieść zapisanie dziecka na basen, jazdę konną, młodzieżową sekcję koszykówki, tenisa, itp. Jeśli polecamy dziecku zadanie do wykonania musimy pamiętać, aby nie było zbyt odległe w czasie i nie wykraczało poza możliwości dziecka (aby nie zniechęcało się, nie nudziło, potrafiło mu sprostać). Ważna jest dyskretna pomoc w organizowaniu działania dziecka, tak aby zawsze osiągało zamierzony cel, zakończyło czynność, wykonało zadanie. W poradniach psychologiczno - pedagogicznych prowadzi się terapię grupową dla dzieci nadpobudliwych. Zajęcia takie są niezbędne, gdyż zaspokajają potrzebę obcowania z rówieśnikami, potrzebę ruchu w formie spontanicznej aktywności, jak i zorganizowanej, np.: metodą W. Sherborne. Podczas zajęć terapeutycznych wprowadza się ćwiczenia koncentracji uwagi podczas wykonywania krótkich, interesujących zadań np. układanie puzzli. Ważnym elementem tej terapii są zajęcia z muzykoterapii i treningi relaksacyjne.