Wojsko Polskie - czasy Mieszka I i Bolesława Chrobrego

Historia oręża polskiego za czasów pierwszych historycznych władców Polski.

Mieszko I i Bolesław Chrobry
(początki państwa polskiego)

Z okresu wcześniejszego zachowało się niewiele wiadomości o sile zbrojnej Słowian. Wiemy na pewno, że w obronie swych ziem i w wyprawach wojennych stawali solidarnie wszyscy mężczyźni zdolni do noszenia broni. Stąd pochodzi słowo "wojsko", oznaczające chmarę ludzi. Niezależnie od od stałej, karnej i walecznej drużyny, władcy piastowscy wzywali za pomocą tzw. wici pospolite ruszenie ludności rolniczej.

Obok pospolitego ruszenia działającego podobnie jak w okresie przedpaństwowym, którego obowiązkiem była obrona bezpośredniego terenu w razie agresji, pojawiła się drużyna książęca. Władca utrzymywał ją z danin od ludności rolniczej i ze zdobyczy wojennych. Używana była dla szerzej zakrojonych działań zbrojnych, także ofensywnych. Była to stała siła zbrojna przy księciu. Doskonale zorganizowana, zdyscyplinowana, dobrze wyszkolona i liczna drużyna dała pierwszym Piastom zasadniczą przewagę nad innymi ośrodkami plemiennymi. Pozwoliło im to na szybką ekspansję państwa piastowskiego, a także na prowadzenie wojen z sąsiednimi państwami.

Drużyna

Piechota podzielona była na oddziały:

• Piechota strzelcza - wyposażona w ciężkie łuki, oszczepy a czasami proce

• Tarczownicy - wyposażonych w tarcze, włócznie i topory

• Najemnicy normandzcy - rycerze najemni pochodzący z Normandii (pół. Francja), wyposażeni w charakterystyczne topory bojowe 

  [1]     [2]

  [3]

[1] Pancerny

[2] Pieszy tarczownik

[3] Rycerz normański

 Jazda dzieliła się na:

• Jazda ciężkozbrojną (pancerni) - wyposażona w miecz, topór, włócznię, tarczę, hełm i pancerz

• Jazda lekkozbrojną - wyposażona jak żołnierz ciężkozbrojny z pominięciem pancerza

Początkowo drużyną dowodził osobiście książę, jego najbliżsi krewni lub współpracownicy. Z czasem, wraz z rozwojem terytorialnym i powiększaniem się liczebności wojska konieczne było utworzenie funkcji organizatora siły zbrojnej. Od XI wieku był nim komes nadworny - wojewoda-palatyn (łac.comes palatinus), posiadający również niemilitarne funkcje administracyjne. Z czasem urząd ten został podzielony na dwa o odmiennych kompetencjach:

• Marszałek dworu - administracja cywilna,

• Wojewoda - administracja wojskowa.

Wojsko polskie w tamtych czasach rzadko staczało bitwy na otwartym polu. Ulubioną metodą walki było wciąganie przeciwnika w zasadzkę, a następnie nękanie go ciągłymi atakami w dzień i w nocy. Metodę tą określa się wojną szarpaną lub partyzancką. Niewiele wiemy natomiast o organizacji wojsk polskich w okresie wczesnofeudalnym. Żołnierze tworzący drużynę otrzymywali od księcia żołd, udział w łupach, uzbrojenie i wyżywienie.

Pancerni (Drużynnicy)

Około 3000 konnych wojowników stanowiło drużynę, a wg podróżnika i kupca żydowskiego Ibrahima ibn Jakuba:

"Każdy z nich liczył się za 10 innych"

Dlaczego tak wysoko oceniani byli ówcześni wojowie? Było to związane z doskonałym jak na owe czasy uzbrojeniem i wyszkoleniem, które pozwalały nie tylko bronić ziemi przed obcym najazdem, ale również uczestniczyć w wyprawach wojennych. Drużynnicy piastowscy nie otrzymywali ziemi i musieli być w stałym pogotowiu.

Część drużynników stanowiła straż przyboczną księcia - pozostali rozmieszczeni byli w grodach. I tak np. wg Galla Anonima 1500 pancernych w Gnieźnie, 1300 w Poznaniu, 800 we Włocławku i 300 w Gieczu. Mieszko I miał 3000 pancernych, a Bolesław Chrobry już 3900. Obowiązek zaopatrzenia wojska spoczywał na okolicznej ludności zamieszkującej tzw. wsie służebne.

 Uzbrojenie:

Wój miał na głowie stożkowaty hełm (tzw. szłom), z którego ze względu na kształt ześlizgiwały się wszelkie ciosy. Tułów jego okrywał pancerz zw. kolczugą, składała się ona z wielu splecionych ze sobą stalowych kółek, tworzących jakby jednolitą tkaninę. Wykonywano je ręcznie i łączono za pomocą nitów.

Pancerz ten nie krępował ruchów a świetnie chronił przed wszelkimi ciosami miecza, strzał, czy włóczni.Na lewym ramieniu jeździec trzymał drewnianą tarczę obciągniętą skórą (najczęściej okuty drewniany tzw. puklerz). Wzmacniały ja dodatkowe żelazne okucia na brzegach i wypukły środek zwany umbrem.

Tarcza ta świetnie amortyzowała ciosy i zatrzymywała strzały. Przewieszana przez plecy dawała większą swobodę ruchu.

Drewniany puklerz        Szłom

Kolczuga         Topory

Przy lewym boku woj miał główną broń obosieczny miecz, który służył do cięcia i kłucia. Często nadawano mieczom imiona np. miecz Bolesława Krzywoustego zwał się Żuraw a Bolesława Chrobrego Szczerbiec. Miecze były drogie, dlatego zamiast nich używano często tańszych toporów. W prawej ręce trzymał włócznię ok. 2 m długości zakończoną stalowym grotem. Mógł nią rzucać lub nacierać na wroga, trzymając broń pod pachą.

  Miecz typu normańskiego (X-XI w.)

Bez koni nie byłoby jeźdźców, a zatem poświęćmy im nieco uwagi. Na początku były to niewielkie koniki zbliżone do tzw. tarpanów. Te koniki bardzo wytrzymałe, mało wymagające, świetnie poruszające się w lesistym terenie, były jednak zbyt małe, aby mogły dźwigać długo okrytego zbroją jeźdźca i zbyt lekkie by zapewnić pancernej kawalerii należytą siłę uderzenia. Hodowano więc głównie dla potrzeb wojny konie silniejsze i większe.

Rząd koński składał się z siodła ze strzemionami zawieszonymi na puśliskach oraz z uzdy zaopatrzonej w wędzidło tręzlowe. Siodła te miały szkielet drewniany, powleczony skórą i były wysłane poduszkami z pierzem. Ich wysokie symetryczne łęki ozdabiano okuciami z brązu. Grzbiet koński pod siodłem okrywał kilimkowy czaprak.

Grody - pierwsze twierdze

 Ogromną rolę, w organizacji obronnej państwa, odgrywały grody. Lokowano je w kluczowych punktach komunikacyjnych, charakteryzujących się trudną dostępnością - zwykle na naturanych wzniesieniach, cyplach otoczonych mokradałmi, w międzyrzeczach. We wczesnym średniowieczu były miejscem centrami plemiennymi i ośrodkami kultu pogańskiego.

Rekonstrukcja grodu w Gnieźnie

Bibliografia:

• http://www.m-model.pl/sredniowiecze.html
• Wikipedia
• http://www.platnerz.com/platnerz-com/scriptorium/miecze/miecz_normanski/miecz_normanski.html
•  Wyszukiwarka Google
• Krwią i Blizną – J.Fonkowicz, T.Twargowski
• Rycerze polscy – Piotr Skurzyński
• Ilustrowane Dzieje Polski – Dariusz Banaszak, Tomasz Biber, Maciej Leszczyński
• Broń i zbroje – Michèle Byam
• Pierwsze Państwo Polskie – Gerard Labuda
• Dzieje Wojska Polskiego – Rafał Korbal
• Szymona Kobylińskiego Gawędy o broni i mundurze – Wydawnictwo MON
• Broń i strój rycerstwa polskiego w średniowieczu – Andrzej Nadolski
• Dawne Wojsko Polskie w ilustracji – Wydawnictwo MON
• Historia Polski – Piotr Skurzyński
• Historyczny Oręż – ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie