Konstrukcje Centralnego Studium Samolotów

CSS-10

Pierwszym samolotem zaprojektowanym w CSS w Warszawie był, zbudowany na zamówienie Ministerstwa Komunikacji, szkolny CSS-10 projektu dr inż. F. Misztala i inż. St. Lassoty. Dokumentacja konstrukcyjna powstała na przełomie 1946 i 47r. Budowę dwóch prototypów zrealizowały PZL-Mielec.

Pierwszy prototyp, oznaczony CSS-10A napędzany przez silnik rzędowy Walter "Mikron II" o mocy 65 KM oblatał Ludwik Lech 3 IX 1948r. Z powodu małej mocy silnika w stosunku do masy całkowitej samolot miał długi start i słabe wznoszenie. Wykazywał także niezadowalające właściwości w przeciągnięciu i korkociągu. Uznano zatem, że CSS-10A nie nadaje się do szkolenia pilotów.

Drugi prototyp, oznaczony CSS-10C, ze skrzydłami o lekkim skosie wyposażony został w silnik  Walter "Minor 4-III" o mocy 105 KM. Samolot pierwszy lot odbył 24 IV 1949r. Wykazywał dobre osiągi i własności pilotażowe, prawidłowo wykonywał akrobacje. W efekcie zamówiono serię 40 CSS-10C dla aeroklubów, ale do ich budowy nigdy nie doszło, gdyż zrezygnowano z uruchomienia licencyjnej produkcji silników.

Konstrukcja: mieszana, kadłub z rur stalowych, skrzydła drewniane. Podwozie stałe. Napęd - jw.

Dane techniczne (CSS-10C):

CSS-11

W Centralnym Studium Samolotów inż. Leszek Dulęba opracował projekt samolotu szkolno-treningowego CSS-11. Pierwszy z dwóch prototypów został oblatany 16 X 1948r. przez Jerzego Szymankiewicza. Samolot był lżejszy niż przewidywał projekt i miał wyższe osiągi. Wykazywał dobre własności pilotażowe i prawidłowo wykonywał akrobacje. Został uznany za jeden z najlepszych powojennych samolotów akrobacyjnych polskiej konstrukcji. Zamówiono 30 egzemplarzy CSS-11 przeznaczonych dla aeroklubów, ale do ich produkcji nie doszło, gdyż zrezygnowano z licencyjnej produkcji silników Walter "Minor 6-III".

Konstrukcja: mieszana, kadłub spawany z rur stalowych, skrzydła drewniane, dwumiejscowy jednosilnikowy dolnopłat. Podwozie stałe. Napęd stanowił  silnik rzędowy 6-cylindrowy Walter "Minor 6-III" o mocy 118 kW (160 KM).

Dane techniczne:

CSS-12

Zaprojektowany przez doc. inż. Leszka Dulębę samolot pasażerski CSS-12 był pierwszym całkowicie metalowym samolotem zbudowanym w Polsce po II wojnie światowej. Prototyp oblatany został 22 XI 1950r. przez L. Lecha. Po roku próby przerwano, gdyż priorytet uzyskała seryjna produkcja samolotów wojskowych. Do prac wrócono w 1955r., w ich wyniku dodano drugi statecznik poziomy. Prototyp wykazywał dobre właściwości lotne i osiągi (inż. A. Abłamowicz ustanowił na nim międzynarodowy rekord wysokości), jednak brak zainteresowania samolotem ze strony PLL LOT i brak odpowiednich silników przesądziły, że CSS-12 nie wszedł do produkcji seryjnej. Po skasowaniu samolotu w 1960 r. przednią część kadłuba przekazano do Muzeum Techniki NOT w Warszawie, a pozostałą część kadłuba ze skrzydłami postawiono w ogródku jordanowskim WSM Sady Żoliborskie w Warszawie. W lutym 1967 r. przednią część kadłuba przeniesiono do Muzeum Lotnictwa i Aeronautyki w Krakowie.

Konstrukcja: metalowa, kabina mieściła 2 osoby załogi i 10 pasażerów. Podwozie chowane w locie. Napęd stanowiły dwa silniki rzędowe 12-cylindrowe Argus As411 A1, o mocy 427 kW (580 KM) każdy.

Dane techniczne:

CSS-13

W 1947r. polskie lotnictwo wojskowe zamówiło w przemyśle licencyjne samoloty radzieckie Po-2 konstrukcji N. Polikarpowa. Dokumentacja licencyjna została opracowana w CSS pod kierunkiem inż. Stanisława Lassoty. W konstrukcji wprowadzono szereg modyfikacji dostosowując ją do polskich warunków, toteż oznaczenie zmieniono na CSS-13. Produkcję samolotu rozpoczęto w WSK-Mielec, gdzie w grudniu 1948r. oblatano pierwszy egzemplarz seryjny, a następnie wyprodukowano ponad 180 sztuk. Następnie produkcję przeniesiono do WSK-Okęcie, gdzie w latach 1952-55 zbudowano 311 egzemplarzy CSS-13. Samoloty tego typu, popularnie zwane "Pociakami" lub "Papajami" były wykorzystywane przez lotnictwo wojskowe, rolnicze, sanitarne oraz przez aerokluby. Kilkadziesiąt z nich zostało wyeksportowanych m.in. do Rumunii i na Węgry. Ostatni egzemplarz został wycofany z użycia w 1978r. Rozwinięciem konstrukcji CSS-13 był samolot sanitarny CSS S-13.

Konstrukcja: drewniana, kryta płótnem; jednosilnikowy, dwumiejscowy dwupłat. podwozie stałe. Napęd stanowił silnik gwiazdowy 5-cylindrowy M-11 D o mocy 92 kW (125 KM).

Uzbrojenie: w części samolotów montowano 1 k.m. kal. 7.62 mm w stanowisku obserwatora. CSS-13 mógł przenosić do 300 kg bomb podwieszonych pod skrzydłami.

Dane techniczne:

CSS S-13

Samolot sanitarny CSS S-13, oznaczany również S-13, był rozwinięciem konstrukcji CSS-13 produkowanego w Polsce na licencji radzieckiej. Projekt został opracowany pod kierunkiem inż. Tadeusza Sołtyka. Prototyp został oblatany jesienią 1953r. Produkcję seryjną podjęto w WSK-Okęcie, gdzie powstało łącznie 59 samolotów tego typu.

Konstrukcja: drewniana, kryta płótnem; jednosilnikowy dwupłat. podwozie stałe. Napęd stanowił silnik gwiazdowy 5-cylindrowy M-11D o mocy 92 kW (125 KM).

O wytwórni

Centralne Studium Samolotów powołano do życia w 1946r. Działało w Warszawie na Okęciu będąc faktycznym następcą przedwojennych zakładów PZL (Wytwórni Płatowców Nr 1). Składało się z zespołu biur konstrukcyjnych: Studium Samolotów, Studium Silników i Studium Osprzętu. W latach 1946-50 opracowano w nim prototypy samolotów: CSS-10, CSS-11, CSS-12, silników WN-1 i WN-2 oraz dokumentację licencyjnego samolotu Po-2 (CSS-13), którego wersją rozwojową był opracowany w Instytucie Lotnictwa w 1951r. CSS S-13 (oznaczany też S-13) oraz licencyjnych silników M-11D i M-11FR. Powstała tam również dokumentacja "Junaka 2" i szybowca "Mucha ter". W 1950r. CSS zostało zorganizowane w zakład produkcyjny, który otrzymał nazwę Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego Nr 4 (WSK Nr 4).

Autor: Paweł Szczepaniec