Nie wnikając szczegółowo w zróżnicowane techniki i metody medycznie wspomaganego poczęcia człowieka i dość skomplikowany proces przygotowawczy do zabiegu można wyróżnić kilka etapów.[1]
Pierwszym etapem jest diagnostyka wstępna, która rozpoczyna cały proces medycznie wspomaganego poczęcia i do której zależy przyszłe postępowanie, jakie należy podjąć wobec osoby niepłodnej.W poszukiwaniu przyczyn niepłodności u niepłodnej pary wstępne badania diagnostyczne rozpoczyna się od bardzo szczegółowego wywiadu.[2]
Następny krok w diagnostyce to badania podstawowe takie jak: badanie temperatury ciała przez pacjentkę, badanie śluzu szyjkowego, badanie nasienia u mężczyzn.[3]
Dalszym etapem w leczeniu niepłodności są tzw. badania specjalne. Chodzi tu przede wszystkim o badania hormonalne, które w diagnostyce niepłodności polegają na oznaczeniu stężeń określonych hormonów; badania pozwalające ocenić budowę wewnętrznych narządów płciowych i ewentualne wady rozwojowe tych narządów; badania ultrasonograficzne USG, które pozwala na bezinwazyjne, sonograficzne obserwowanie funkcji jajników i pęcherzyków Graffa. W diagnostyce niepłodności wielką rolę odgrywają badania endoskopowe. Umożliwiają lekarzowi bezpośrednią ocenę wzrokową stanu wewnętrznych narządów płciowych kobiety, po uprzednim wypełnieniu jamy brzucha powietrzem lub dwutlenkiem węgla. Pozwala to na wykonanie wielu zdjęć i pobranie wycinków do badań. Badania te pozwalają w leczeniu niepłodności rozpoznać i usunąć pewne wady narządów wewnętrznych.[4]
Jednym z podstawowych czynności w procesie sztucznego zapłodnienia są czynność związane z przygotowaniem nasienia męskiego do zapłodnienia. Przygotowanie nasienia poprzedza jego pobranie poprzez masturbację. Następnie nasienie poddane jest analizie. W celu sprawdzenia kondycji plemników przeprowadza się testy na nich i czyni dalsze przygotowania określonymi technikami w celu uzyskania efektu końcowego - zapłodnienia.[5]
Niezbędny jest również szereg czynności związanych z przygotowaniem komórki jajowej. Poprawne przygotowanie gwarantuje osiągnięcie celu, czyli zapłodnienie wewnątrz ustroju kobiety lub w warunkach "in vitro".[6]
Przygotowanie to rozpoczyna się już w narządach rodnych kobiety poprzez silną stymulację jajeczkowania określonymi związkami chemicznymi. Przy zastosowaniu procedury stymulacji hormonalnej można uzyskać większą liczbę komórek jajowych w jednym cyklu miesięcznym.[7]
Po wystymulowaniu jajeczek przed ich zapłodnieniem następuje proces przygotowania ich w określonych podłożach i w określonych warunkach laboratoryjnych.[8]
Po wykonaniu wyżej opisanych badań następnym krokiem są czynności związane z zabiegiem sztucznego zapłodnienia, które wykonuje stosując jedną z wielu technik prokreacyjnych. Najważniejszymi technikami w dziedzinie sztucznej prokreacji są: "AIH (Artificial Isemination Husband or Homologous) - sztuczna inseminacja homologiczna; AID (Artificial Isemination Donor) - sztuczna inseminacja heterologiczna; FIVET (Fecondation In Vitro - Embryo Transfer) - zapłodnienie in vitro i wszczepienie embrionu do łona matki; SM (Surrogate Mother) - zapłodnienie w łonie dawczyni komórki jajowej lub zapłodnienie in vitro i następnie przeniesienie embrionu po kilku dniach do innej kobiety; GIFT (Gametes Intra Fallopian Transfer) - medycznie wspomagane zapłodnienie wewnątrzustrojowe; ZIFT zapłodnienie in vitro i przeniesienie zygoty do jajowodu matki."[9]
W dojajowodowym przeniesieniu gamet (GIFT) pobrane jajeczka i plemniki umieszcza się bezpośrednio w jajowodach - poza wszelkimi miejscami niedrożnymi - i zapłodnienie dokonuje się w ciele kobiety.[10]
Metody medycznie wspomaganego poczęcia człowieka można sprowadzić do dwóch rodzajów ingerencji: zapłodnienie wewnątrzustrojowe (in vivo) oraz pozaustrojowe (in vitro). To pierwsze zwane jest inaczej sztuczną inseminacją lub sztucznym zapłodnieniem. Polega na wprowadzeniu wcześniej pobranej od mężczyzny spermy w żeński organy rozrodcze celem umożliwienia jej połączenia z komórką jajową.[11]
Najwięcej kontrowersji wzbudza zapłodnienie pozaustrojowe zwane FIVET. Polega ono na połączeniu komórek rozrodczych w tzw. probówce czyli poza organizmem matki. To połączenie dokonuje się w warunkach laboratoryjnych i w tym środowisku zachodzi proces podziału komórkowego. Gdy embrion ludzki osiągnie stadium ośmiu blastometrów, zostaje z "probówki" przeniesiony i implantowany w macicy matki.[12]
Drugie rozróżnienie dotyczące sztucznej prokreacji, to rozróżnienie ze względu na dawców komórki rozrodczej. Rozróżnia się dwa zasadnicze układy dotyczące sztucznego zapłodnienia "in vitro" i sztucznej inseminacji: heterologiczny i homologiczny. Ocena moralna tych sztucznych interwencji różnicuje się w zależności od rodzaju, tzn. czy są one heterologiczne, czy homologiczne. Chodzi o to, czy dawcami tymi są małżonkowie, czy tez osoby nie związane ze sobą węzłem małżeńskim. W drugim przypadku kombinacje dostarczycieli gamet mogą być rozmaite, np. żona i pozamałżeński dawca plemników - za zgodą lub bez zgody męża, osoba wolna i dawca plemników wolny lub żonaty.[13]
Zapłodnieniu heterologicznemu metodą in vitro lub in vivo mogą poddać się samotne kobiety, które z "powodu wad anatomicznych nie są zdolne do zapłodnienia w wyniku naturalnego współżycia bądź współżycie takie z góry wykluczają. Rozwój tej praktyki został spowodowany odkryciem możliwości zamrażania spermy z jednoczesnym zachowania jej zdolności do reprodukcji. Skutkiem tego odkrycia było powstanie ośrodków badań i konserwacji spermy, zwanych również bankami spermy."[14]
Również w metodzie in vitro występuje rozróżnienie na zapłodnienie homologiczne gdy gamety pochodzą z jednego małżeństwa oraz heterologiczne, gdy nasienie pochodzi od dawcy spoza małżeństwa, lub komórka jajowa nie pochodzi od innej kobiety. Stało się to możliwe dzięki technice przechowywania komórek jajowych. Przechowywanie jajeczek jest znacznie trudniejsze niż przechowywanie nasienia męskiego. Po wielu latach prób w 1997 roku w Stanach Zjednoczonych pacjentka urodziła bliźnięta poczęte z komórek jajowych, pochodzących od innej kobiety, które były zamrożone przez ponad dwa lata. Podobne sukcesy zanotowano również we Włoszech, Niemczech i Austrii. Technika ta jest wciąż kosztowna i zawodna - tylko dwoje urodzonych dzieci w pierwszych 23. próbach w Stanach Zjednoczonych ale w ciągu następnych kilku lat niewątpliwie zostanie poprawiona.[15]
Techniki wspomaganej prokreacji dają również możliwość na zapłodnienie dokonane po śmierci dawcy komórek rozrodczych. Taki przypadek nazywany jest sztucznym zapłodnieniem postmortalnym.[16]
Jeśli w organizmie kobiety nie może rozwinąć się embrion, wtedy istnieje możliwość posłużenia się metodą tzw. zastępczej matki. Zastępcze macierzyństwo jest to umowa, na której mocy kobieta nosi dziecko, które po urodzeniu zostanie przekazane innej kobiecie. W niektórych przypadkach nie jest potrzebna żadna technologia; w innych wykorzystuje się sztuczną inseminację albo zapłodnienie in vitro. Najczęściej z zastępczego macierzyństwa korzystają pary, w których kobieta jest bezpłodna. Jeśli jest ona niezdolna do wytwarzania jajeczek, to wówczas w umowie ustala się, że zastępcza matka pocznie dziecko z partnerem bezpłodnej kobiety. Aby akt ten jak najmniej przypominał niewierność między mężczyzną a zastępczą matka zwykle nie dochodzi do stosunku. Zamiast tego stosuje się sztuczna inseminację.[17] Gdy u zlecającej kobiety dochodzi do jajeczkowania, ale nie może ona donosić ciąży, zlecająca para może otrzymać embrion przez zapłodnienie in vitro, który umieszcza się w macicy zastępczej matki.[18]
Podsumowując można powiedzieć, że najważniejszymi technikami w dziedzinie sztucznej prokreacji są:
1) AIH (Artificial Isemination Husband or Homologous) - sztuczna inseminacja homologiczna.
2) AID (Artificial Isemination Donor) - sztuczna inseminacja heterologiczna.
3) FIVET (Fecondation In Vitro - Embryo Transfer) - zapłodnienie in vitro i wszczepienie embrionu do łona matki.
4) SM (Surrogate Mother) - zapłodnienie w łonie dawczyni komórki jajowej lub zapłodnienie in vitro i następnie przeniesienie embrionu, po kilku dniach, do innej kobiety.
5) GIFT (Gametes Intra Fallopian Transfer) - medycznie wspomagane zapłodnienie wewnątrzustrojowe.
6) ZIFT zapłodnienie in vitro i przeniesienie zygoty do jajowodu matki.[19]
W dojajowodowym przeniesieniu gamet (GIFT) pobrane jajeczka i plemniki umieszcza się bezpośrednio w jajowodach - poza wszelkimi miejscami niedrożnymi - i zapłodnienie dokonuje się w ciele kobiety.[20]
-----------------------------------------------------------------------------------------
Przypisy:
[1] Proces przygotowawczy do zabiegu oraz różne metody wspomaganego poczęcia człowieka dosyć szczegółowo opisuje D. Sawicki, który korzysta z wielu opracowań medycznych z zakresu leczenia niepłodności i wspomaganego medycznie wspomaganego poczęcia Autor kieruje szczególnie uwagę na analize konkretnych czynności i badan stosowanych w leczeniu niepłodności w Klinice Ginekologii i Zakładzie Endokrynologii Ginekologicznej Akademii Medycznej w Białymstoku, zob. . D. Sawicki, Moralność a "in vitro". Ocena etyczna medycznie wspomaganego poczęcia, Łomża 2002, s. 44-87.
[2] Por. tamże, s.45-47
[3] Por. tamże, s. 49-51
[4] Por. tamże, s. 51-53.
[5] Por. tamże, s 53.
[6] Por. tamże, s 59.
[7] Por. J. Umiastowski, zapłodnienie in vitro - aspekt medyczny, w: J. Zabielski (red), In vitro - wyrazem miłości czy agresji? Materiały z Sympozjum, Białystok 1997, s. 12
[8] Por. D. Sawicki, dz. cyt. s 59.
[9] R. Otowicz, Etyka życia, Kraków 1998, s. 206-207.
[10] Por. R. Baker, Seks w przyszłości. Spotkanie pierwotnych popędów z technologią jutra, Poznań 2002. s. 102.
[11] Por. B. Chyrowicz, Bioetyka i ryzyko, s. 87.
[12] Por. W. Gubała, Sztuczna prokreacja. Ocena moralna, Warszawa 2000, s. 13-14.
[13] Por. T. Ślipko Granice życia. Dylematy współczesnej bioetyki, Kraków 1994, s. 138.
[14] Por. B. Chyrowicz, dz. cyt., s. 87-88.
[15] Por. R. Baker, dz. cyt., s. 102
[16] W. Lang, Prawne problemy wspomaganej prokreacji, w: Prawne problemy ludzkiej prokreacji, tenże ( red.), Toruń 2002, s. 272.
[17] Por. R. Baker, dz. cyt., s. 108.
[18] Por. tamże, s. 109.
[19] R. Otowicz, Etyka życia, Kraków 1998, s. 206-207.
[20] Por. R. Baker, dz. cyt. s. 102.
Autor: Tomasz Kraska
Licencja: Creative Commons - użycie niekomercyjne - bez utworów zależnych