JustPaste.it

Aforyzmy łacińskie

Łacina uchodziła za język elity intelektualnej. W I Rzeczypospolitej każdy kto chciał coś znaczyć musiał posiadać znajomość lingua latina. Warto by powrócić do tej tradycji.

Łacina uchodziła za język elity intelektualnej. W I Rzeczypospolitej każdy kto chciał coś znaczyć musiał posiadać znajomość lingua latina. Warto by powrócić do tej tradycji.

 

 

A

ab alio exspectes, alteri quod feceris - co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego - Seneka.

abducuntur homines nonnumquam etiam ab institutis suis magnitudine pecuniae - wielkie pieniądze odciągają niekiedy ludzi od ich postanowień - Cyceron.

ab imo pectore - z całym sercem - Juliusz Cezar.

ab initio - od początku.

abiit, excessit, evasit, erupit - odszedł, umknął, wyjechał, zniknął.

ab homine homini cotidianum periculum - od człowieka człowiekowi grozi codzienne niebezpieczeństwo - Seneka.

ab love principium - początek od Jowisza (zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej) - Wergiliusz.

ablue, pecte canem, canis est et plermanet idem - myj, uczesz psa, psem jest i psem pozostanie.

ab ovo usque ad mala - od jajka do jabłek (od początku do końca) - Horacy.

absens, carens - nieobecny traci (nieobecny sam sobie szkodzi).

absentem laedit, qui cum ebrio litigat - kto rozmawia z pijanymi rani niepijących.

absentem in criminibus damnari non oportet - nie należy wydawać wyroku skazującego za przestępstwa wobec osoby nieobecnej.

Absentem qui rodit amicum, qui non defendit álio culpante, solutos qui cápiat risus hóminum famamque dicacis, fíngere qui non visa potest, commissa tacere qui nequit, hic niger est, hunc tu, Romane, caveto! - Kto obmawia przyjaciela, kto go nie broni wobec oskarżeń innych, kto cieszy się z wyśmiewań ludzkich i łowi plotki gadułów, kto potrafi zmyślać rzeczy niewidziane, a nie potrafi zmilczeć zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem; tego wystrzegaj się, Rzymianinie - Horacy.

absente reo - pod nieobecność oskarżonego.

Absit! - Uchowaj, Boże!

absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum - i otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich - (Apokalipsa wg św. Jana).

ab urbe condita - od założenia Rzymu (od początku).

abyssus abyssum invocat - piekło wzywa na pomoc piekła.

a capite ad calcem - od głowy do pięty (od stóp do głów).

a casu ad casum - od przypadku do przypadku.

accípere praestat quam inferre iniúriam - lepiej doznawać krzywd, niż je wyrządzać.

acrius appetimus nova, quam iam parta tenemus - silniej pożądamy rzeczy nowych, niż trwamy przy już nabytych.

Acta est fabula, plaudite! - sztuka skończona, klaszczcie! - Oktawian (wg Swetoniusza).

Acta haec res est - stało się (przegrałem; klamka zapadła).

Acta martyrum - dzieje męczenników.

Acta probant se ipsa - czyny mówią same za siebie.

Actam rem agere - sprawę ukończoną na nowo zaczynać;nosić drzewo do lasu.

Actio libera in causa, sed non in eventu - działanie dobrowolne w przyczynie, lecz nie w momencie popełnienia czynu (umyślne ograniczenie poczytalności np. za pomocą alkoholu, celem popełnienia przestępstwa).

Actis testantibus - jak świadczą akta.

Actor venire debet instructior quam reus - powód powinien przyjść do sądu lepiej przygotowany niż pozwany.

Actore non probante reus absolvitur - gdy oskarżyciel nie popiera powództwa, oskarżony jest zwalniany.

Actum est de nobis - z nami skończone.

Actum est de pelle mea - chodziło o moją skórę.

acta est fabula - historia się dokonała.

actum ne ages! - nie rób tego, co zostało już zrobione!

Actum ut supra - dokonane jak wyżej.

actus appetiti sensitivi in quantum habent transmutationem corporalem annexam, passiones dicuntur, non autem Actus homonis non dignitas iudicentur - niechaj sądzone będą czyny człowieka, nie jego godność, stanowisko - Minucjusz.

actus hominis non dignitas iudicentur - niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność - Minucjusz.

Actus me invito factus, non est meus actus - czyn dokonany wbrew mojej woli nie jest moim czynem.

Acu rem tetigisti - dotknąłeś rzeczy igłą (trafiłeś w sedno) - Plaut.

Ad absurdum - do niedorzeczności (sprowadzone).

Ad astra per aspera - przez trudy do gwiazd - Seneka.

Ad acta - do akt (odłożyć);sprawa załatwiona.

adeat invito ne quis discedere amore - nie śmiej odchodzić, gdy spotka Cię odmowa miłości.

Ádeo familiáriter est homínibus ómnia sibi ignóscere, nihil áliis remíttere - jest rzeczą ludzką po przyjacielsku wszystko sobie wzajemnie wybaczać, nie pozostawiając nic innym (w tej sprawie) - Wellejusz Paterkulus.

Adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia penditur - miłość jest nieodłącznym strażnikiem królów, której żołd wypłaca łaskawość.

Ad divos adeuno caste, pietatem adhibento, opes amovento - do bogów przystępuj z czystym sumieniem, pobożnością, bez okazałego bogactwa - Cyceron.

Ad ea debeat adaptari ius, quae frequenter eveniunt - prawo powinno stosować się do tego, co zdarza się często.

Ad fontes - do źródeł.

Ad futuram rei memoriam - na przyszłą rzeczy pamiątkę.

Addito salis grano - dodawszy szczyptę soli;z odrobiną sceptyzmu.

Additus ponderi gladius - miecz rzucony na szalę - Liwiusz.

Adhibe rationem difficultatibus - w trudnośći odwołaj się do rozumu - Seneka.

Adhibenda est in iocando moderatio - należy zachować umiar w żartach - Cyceron.

Adhibenda est quaedam reverentia adversus homines et optimi cuiusque et reliquorum - należy okazywać szacunek i tym najlepszym, i pozostałym ludziom - Cyceron.

Ad hoc - doraźnie, tylko w tym wypadku.

Ad honores - dla zaszczytu, dla uczczenia.

Adicit remediis medicina consilium - medycyna do leków dodaje poradę - Seneka.

ad futuram rei memoriam - na przyszłą rzeczy pamiątkę.

Adiutorium nostrum in nomine Dominii - ratunek nasz w imieniu Pańskim.

ad imaginem quippe Dei factus est homo - na obraz bowiem Boży stworzony jest człowiek - (Księga Rodzaju).

ad impossibília nemo obligatur - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.

ad Kalendas Graecas - do greckich kalend (odkładanie czegoś na termin nieokreślony, nigdy - greckie kalendy nie istniały) - August (wedle Swetoniusza).

ad maiorem Dei gloriam - dla większej chwały Bożej - św. Ignacy Loyola.

Admittendo tibi ioca sunt post seria quaedam, sed tamen et dignis et ipsa gerenda modis - mozesz pozwalać sobie na żarty po poruszeniu pewnych spraw poważnych, jednak tylko godnie i umiarkowanie trzeba je stosować.

Admoneri bonus gaudet, pessimus quisque rectorem (correctorem) asperrime patitur - dobry przyjmuje upomnienia z radością, lecz im kto gorszy, tym gorzej znosi upomnienia - Seneka.

ad meliora tempora - do lepszych czasów.

ad multos annos - wielu lat (życzenie długiego życia).

Adora, quod incendisti, incende, quod adorasti! - uczcij, co podpaliłeś, podpal to, co czciłeś! - bp Remigiusz (wg św. Grzegorza z Tours).

ad patres - do ojców (umrzeć; wybrać się na tamten świat).

ad perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkę.

ad placitum - wedle upodobania.

Ad rem - do rzeczy.

Adspiciunt oculis superi mortalia iustis - niebianie patrzą sprawiedliwymi oczyma na sprawy śmiertelnych - Owidiusz.

adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum - młodość jest czasem uczenia się, lecz żaden wiek nie jest na to za późny (nigdy nie jest na to za późno).

Ad usum internum - do użytku wewnętrznego.

Adveniat Regnum Tuum - przyjdź Królestwo Twoje.

adversae res admonent religionem - przeciwności uczą pobożności.

adversas res leviores facit amicítia pártiens communicansque - przyjaźń przez współczucie i współudział łagodzi nieszczęście.

ad venerem quicumque voles attingere suam, si modo duraris, praemia digna feres! - ktokolwiek zechce dotknąć przedmiotu swej miłości, jeżeli tylko wytrwa, otrzyma należną nagrodę - Owidiusz.

Ad verbum - dosłownie.

aquas res aptíssimi érimus, in iis potíssimum elaborábimus - najwięcej dokonamy w tym, do czego będziemy najbardziej uzdolnieni.

aegroto dum anima est, spes est - jak długo chory jest w dobrej formie, tak długo pozostaje nadzieja.

aequam memento rebus in arduis servare mentem - pamiętaj o zachowaniu równowagi w trudnej sytuacji - Horacy.

aequam memento rebus in arduis ser vare mentem non secus in bonis - pamiętaj o zachowaniu spokoju umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu.

aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur - wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy - Seneka.

aequitas sequitur legem - sprawiedliwość idzie za prawem.

aequo pulsat pede - jednako bije takt (czas jest dla każdego taki sam).

aequum est peccatis veniam poscentem reddere rursus - słusznie jest wybaczać winy proszącemu o wybaczenie - Horacy.

aetas dulcissima adulescentia est - najmilszym okresem życia jest młodość - Pliniusz Młodszy.

Aetas parentum peior avis tulit nos aequiores - pokolenie ojców, słabsze od pokolenia dziadów, zrodziło nas jeszcze słabszych - Horacy.

Aeterna nox - wieczna noc; śmierć.

Aequitas sequiur legem - sprawiedliwość idzie za prawem.

Aequo animo - spokojnie.

Aequo animo audienda sunt imperitorum convicia - spokojnie należy przyjmować zarzuty ludzi niedoświadczonych - Seneka.

Aequo animo poenam, qui meruere, ferant - niech ze spokojem znoszą karę ci, którzy na nią zasłużyli - Owidiusz.

Aequum est peccatis veniam poscentem reddere rursus - jest rzeczą słuszną wybaczyć winy proszącemu o przebaczenie - Horacy.

afflictátio facit religiosos - utrapienia czynią ludzi religijnymi.

a fructibus eorum cognoscetis eos - po ich owocach ich poznacie - Jezus Chrystus.

age quod agis - rób co robisz (jak już coś robisz, rób to dobrze).

Agnus Dei, Christus immolatus pro salute mundi, miserere corporis et animae meae. Agnus Dei per quem saluantur cuncti fideles - Baranku Boży, Chryste, który ofiarowałeś się za zbawienie swiata, zmiłuj się nad moim ciałem i mą duszą. Baranku Boży, przez którego zostaną zbawieni wszyscy wierzący.

Albo lapillo notare diem - zaznaczyć dzień białym kamykiem (biały kamyk był symbolem dnia szczęśliwego).

Aiunt multum legendum esse, non multa - mówią, że należy czytać nie wiele, lecz gruntownie - Pliniusz Młodszy, Kwintylian.

alea iacta est - kostka została rzucona - Cezar.

Aliena laudatis, vestra ignoratis - cudze chwalicie, swego nie znacie.

aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra - cudze winy mamy na oku, własne za plecami - Seneka.

alienis delectari malis - voluptas inhumana - cieszyć się z cudzego nieszczęścia to radość nieludzka.

alienum aes hómini ingénuo acerba est sérvitus - dla człowieka zacnego dług jest gorzką niewolą.

Aliquando praeterea rideo, jocor, lodo, homo sum - niekiedy zresztą śmieję się, żartuję, bawię się, jestem człowiekiem.

Alit aemulatio ingenia - współzawodnictwo wzmacnia uzdolnienia - Wellejusz Paterkulus.

alitur vitium vivitque tegendo - wada żywi się i wzrasta w ukryciu.

aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent - ludzie mają co innego w sercu, co innego na języku - Salustiusz.

Aliud est celare, aliud tacere-co innego jet ukrywać, co innego przemilczeć - Cyceron.

aliud est facere, aliud est dícere - co innego dotrzymać słowa, co innego obiecać.

Aliudque cupido, mens aliud suadet - co innego radzi namiętność, co innego rozum - Owidiusz.

Alius est Amor, alius Cupido - co innego miłość, co innego namiętność - Afraniusz.

áliter cum tyranno, áliter cum amico vívitur - inaczej żyje się z tyranem, inaczej z przyjacielem.

altari sérviens de altari vívere debet - kto służy ołtarzowi, powinien żyć z ołtarza.

alter alterum docet - jeden drugiego uczy.

alter ego - drugie ja - Cyceron.

Álteri vivas oportet, si tibi vis vivere - trzeba byś żył dla innych, jeżeli chcesz żyć (z pożytkiem) dla siebie - Seneka.

alterius non sit, qui suus esse potest - niechaj nie należy do innego ten, kto może należeć do siebie.

Altissima quaeque flumina minimo sono labuntur-najgłębsze rzeki płyną z najmniejszym szumem - Kurcjusz Rufus.

amantes amantes - zakochani obłąkani.

Amantium irae amoris integratio est - kłótnie kochanków umacniają ich miłość - Terencjusz.

amare humanum est, humanum ignoscere est - ludzką rzeczą jest kochać, ludzką rzeczą jest przebaczać.

amantium irae amoris integratio - kłótnie kochanków umacniają ich miłość - Terencjusz.

Amare iuveni fructus est, crimen seni-miłość jest owocem dla młodego, przestępstwem dla starego - Publiliusz Syrus.

amare simul et sapere ipsi Iovi non datur - kochać i zachować rozsądek to nie jest dane nawet Jowiszowi.

ambitiosa non est fames - głód nie ma ambicji - Seneka.

Ames parentem, si aequus est, si aliter, feras - kochaj ojca, jeśli sprawiedliwy; jeśli inaczej- znoś - Publiliusz Syrus.

ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem - wola spadkodawcy może być zmieniona aż do śmierci.

amici, diem perdidi - przyjaciele, straciłem dzień - Tytus (który uświadomił sobie, że w tym dniu nie spełnił żadnego dobrego uczynku; wg Swetoniusza).

amici fures témporum - przyjaciele to złodzieje czasu.

amici mores nóveris, non óderis - poznaj obyczaje przyjaciela, a nie będzie nienawiści.

Amicitia colenda est, quod sine ea tuto ac sine metu vivi non possit, nec iucunde quidem possit- należy pielęgnować przyjaźń, ponieważ bez niej bezpiecznie i bez obawy żyć nie można, ani też żyć przyjemnie - Cyceron.

amicítia nisi inter pócula contracta plerumque vítrea est - przyjaźń zawarta przy kielichu jest zwykle szklana (krucha).

Amicitia semper prodest, amor aliquando etiam nocet - przyjaźń zawsze jest pomocna, miłość niekiedy nawet szkodzi - Seneka.

amicorum omnia communia - u przyjaciół wszystko jest wspólne - Pitagoras.

Amicos cito noli parare, quos autem paraveris, ne reicias - przyjaciół zbyt szybko nie pozyskuj, a tych, których juz pozyskałeś, nie odtrącaj - Solon.

Amicos screto admone, palam lauda - upominaj przyjaciół na osobności, chwal jawnie - Publiliusz Syrus.

Amicos secundae res optime parant, adversae certissime probant - przyjaciół pomyślność najlepiej pozyskuje, niepomyślność zaś najpewniej wypróbowuje - Pseudo-Seneka.

amicum perdere est damnorum maximum - stracić przyjaciela to największa ze strat.

Amicus alter ego - przyjaciel to drugie ja - Pitagoras.

amicus certus in re incerta cernitur - przyjaciela pewnego poznaje się w niepewnej sytuacji (biedzie) - Enniusz, Cyceron.

amicus optima vitae possesio - przyjaciel to największy skarb w życiu.

amicus Plato, amicus Sócrates, sed magis amica véritas - drogi mi Platon, drogi Sokrates, ale jeszcze droższa mi prawda.

amicus res secundae parant, res adversae prabant - rzeczy pomyślne przyjaciół przyciągają, niepomyślne ich sprawdzają.

amicus stultorum similis efficietur - przyjaciel głupich stanie się do nich podobny (kto z kim przestaje, takim się staje).

amicus verus rara avis est - prawdziwy przyjaciel jest jak rzadki ptak.

amicus vitae medicamentum - przyjaciel jest życia lekarstwem - Cyceron.

amor caecus - ślepa miłość - Teokryt.

Amor et deliciae generis humani - miłość i rozkosz rodzaju ludzkiego - Swetoniusz.

Amor et potestas impatiens est consortis - miłość i władza nie chcą towarzystwa.

amor facit quod ipsae res quae amantur, amanti aliquo modo uniantur et amor est magis cognitivus quam cignitio - miłość sprawia, że rzeczy umiłowane w pewien sposób jednoczą się z miłującym i miłośc jest bardziej poznawcz niż poznanie.

amor fati - miłość przeznaczenia.

Amor ingenii neminem umquam ivitem fecit- umiłowanie talentu nigdy nikogo nie uczyniło bogatym - Petroniusz.

amor magister optimus - miłość najlepszym nauczycielem - Pliniusz Młodszy.

Amor non est medicabilis herbis - miłości nie można wyleczyć ziołami - Owidiusz.

Amor meus pondus meum - miłość moja ciężarem moim - dewiza zakonu Augustianów.

amor non quaerit, amor reperit - miłość nie szuka, miłość znajduje.

amor omnibus idem - miłość dla wszystkich jednaka - Wergiliusz.

amor patriae nostra lex - miłość do Ojczyzny naszym prawem - (motto polskiej husarii).

amor tollit timorem - miłośc usuwa strach.

amor tussisque non celantur - miłości i kaszlu nie da się ukryć.

Amor ut lacrima ab oculo oritur, in pectus cadit - miłość jak łza od oka bierze początek, w serce zapada - Publiliusz Syrus.

Amor vincit omnia - miłość wszystko zwycięża.

amor vulgus - zwyczajna, pospolita miłość.

amo te, ama me - kocham cię, kochaj mnie.

a multis animalibus decore vincimur - wiele zwierząt przewyższa nas wdziękiem - Seneka.

anguis in herba - wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo) - Wergiliusz.

Animal hoc providum, sagax, multiplex, acutum, memor, plenum rationis et consilii, quem vocamus hominem, praeclara quadam conditione generatum est a supremo deo - to zwierzę przewidujące, bystre, różnorakie, ostre, pamiętliwe, pełne rozumu i rady, które nazywamy człowiekiem, zrodzone zostało w jakiś przesławny sposób przez najwyższego boga - Cyceron.

animam debet - winien jest swą duszę (zadłużony po uszy).

anima vilis - podła dusza; nędzna istota.

Animus aeger semper neque pati neque perpeti potest, cupere numquam desinit - chory umysł nigdy nie może ani cierpieć, ani pogodzić się z cierpieniem, nie przestaje nigdy czegoś pragnąć - Enniusz (cyt. przez Cycerona).

Animus est, qui divites facit - to dusza czyni ludzi bogatymi - Seneka.

Animus meminit praeteritorum, praesentia cernit, futura providet - umysł pamięta rzeczy przeszłe, widzi teraźniejsze, przewiduje przyszłe - Cyceron.

Animus solus, nec cum adest, nec cum discedit, apparet - tylko duch, ani gdy jest obecny, ani gdy odchodzi, nie jest widoczny - Cyceron.

Animus ut luxu solvitur, ita frugalitate firmatur - jak duch przez zbytek słabnie, tak przez umiar się wzmacnia - Minucjusz.

annus superior semper melior - rok ubiegły zawsze lepszy.

Annuntio vobis gaudium magnum: habemus papam - ogłaszam wam radość wielką: mamy papieża.

antiqua, quae nunc sunt, fuérunt olim nova - to, co jest dziś stare, było kiedyś nowe.

antiquus amor cancer est - stara miłość jest jak rak - Petroniusz.

Aperte mala cum est mulier, tum demum est bona - kobieta, kiesy jest zła, wtedy dopiero jest dobra - Publiliusz Syrus.

A potentioribus oppressu desiderat iustitiam - uciśniony przez możnych pragnie sprawiedliwości.

appetitus tendit in appetibile realiter consequendum ut sit ibi finis motus - pożądanie dąży do rzeczywistego osiągnięcia przedmiotu pożądania, aby tam nastapił kres ruchu.

Apprime in vita est utile, ut ne quid nimis - w życiu przedewszystkim jest korzystne, by nic za dużo;zachować umiar - Terencjusz.

a priori - z tego, co logicznie wcześniejsze, z założenia, z góry, uprzedzając fakty.

aptior est dulci mensa merumque ioco - stół i wino sprzyjają przyjemnemu spędzeniu czasu - Owidiusz.

Aptissima sunt arma senectutis artes execitationesque virtutum - najskuteczniejszą bronią przeciw starości są zainteresowania umysłowe i uprawianie cnót - Cyceron.

Apud Deum autem omniapossibilia sunt - u Boga wszystko jest możliwe - Jezus (wg ewangelii św. Mateusza).

aqua et panis est vita canis - woda i chleb to życie psa.

aqua fons vitae - woda źródłem życia.

Aqua haeret - woda się zatrzymuje;sprawa nie posuwa się dalej - Cyceron.

arbiter elegantiarum - mistrz dobrego smaku - Tacyt (o Petroniuszu).

ardua prima via est - pierwsza droga jest (zawsze) stroma (trudna).

Arduum res gestas scribere - trudno jest pisać historię - Salustius.

a rebus gerendis senectus abstrahit - starość odrywa od życia codziennego - Cyceron.

Argumenti causa - jako dowód.

arma virumque cano - opiewam oręż i męża - Wergiliusz (początek Eneidy).

arrectis auribus - z nastawionymi uszami.

ars alit artificiem - sztuka żywi twórcę.

ars amandi - sztuka kochania.

ars est celare artem - sztuka polega na ukryciu (wysiłków) sztuki.

Ars est homo additus naturae - sztuka to człowiek dodany do natury - Francis Bacon.

ars est philosophia vitae - filozofia jest sztuką życia.

ars longa, vita brevis - sztuka jest długa a życie krótkie.

ars non habet osorem nisi ignorantem - sztuka nie ma wrogów oprócz ignorantów.

Artes Liberales - Sztuki wyzwolone.

artes serviunt vitae, sapientia imperat - umiejętności służą życiu, mądrość nim włada.

Artibus ingenuis quaesita est gloria multis - dzięki sztukom pięknym wielu zyskało sławę - Owidiusz.

artificem commendat opus - dzieło zachwala mistrza.

Asinus asinorum in saecula saeculorum - osioł nad osłami na wieki wieków;wyjątkowy głupiec.

asinus asinorum - osioł nad osłami.

asinus ad lyram - osioł przy lirze (pasuje jak wół do karety).

asinus in tegulis - osioł na dachu (zła wróżba).

assidue addiscens ad senium venio - douczając się nieustannie dochodzę do starości.

Assiduo labuntur tempora motu non secus ac flumen - stałym biegiem płyną wieki, nie inaczej jak rzeka - Owidiusz.

a tergo - od tyłu.

At mihi cura non mediocris inest, fontes ut adire remotos atque haurire quam vitae praecepta beatae - nie lada gnębi mnie troska, abym mógł odwiedzić dalekie źródła i czerpać wskazania szczęśliwego życia - Horacy.

Attendite a falsis prophetis qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces -strzeżcie się fałszywych proroków, którzy przychodzą do was w owczej skórze, a wewnątrz są drapieżnymi wilkami - Jezus (wg ewangelii św. Mateusza).

a tuo lare incipe - zaczynaj od siebie.

Auctoritatem aut natura aut tempus affert - autorytet przynosi albo natura, albo czas.

Auctor lamentorum, profesionum sanguinis et universae in regno miseriae - sprawca płaczu, rozlewu krwi i powszechnej nędzy w królestwie.

audaces fortuna iuvat - śmiałym szczęście sprzyja - Wergiliusz.

audi multa, dic pauca! - słuchaj dużo, mów mało!

audi, vide, sile! - słuchaj, patrz, milcz!

audi, vide, tace si vis vívere in pace - słuchaj, patrz, milcz, jeśli chcesz żyć w spokoju.

audiatur et altera pars - trzeba wysłuchać i drugiej (przeciwnej) strony (w sporze, procesie etc.).

aurea dicta - złote słowa - Lukrecjusz.

Aurea mediocritas - złoty środek - Horacy.

Aurea pellis - złote runo - Seneka.

Aurea prima sata est aetas - pierwszy nastał złoty wiek - Owidiusz.

Aurea sunt vere nunc saecula: plurimus auro venit honos, auro conciliatur amor - prawdziwie złote są teraz wieki: za złoto uzyskuje się wysokie zaszczyty, za złoto kupuje się miłość - Owidiusz.

aurea mediocritas - złoty środek, najlepsza droga pomiędzy skrajnymi sytuacjami - Horacy.

Aures hominum novitate laetantur - uszy ludzi cieszą się nowinkami - Pliniusz Młodszy.

auribus frequenitius quam lingua utere - uszu używaj częściej niż języka.

aurum porum - czyste złoto.

Auro solent adamantinae atiam perfingi fores - złoto wyważa nawet diamentowe (bardzo twarde) drzwi - Apulejusz.

Aurum Tolosanum - złoto z Tolosy (symbol nieszczęścia i pecha).

Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium - kobieta albo kocha, albo nienawidzi; trzeciego nie ma - Publiliusz Syrus.

aut bibat, aut abeat - niech pije, albo niech sobie idzie - Cyceron.

aut Caesar, aut nihil - albo Cezarem, albo niczym - (dewiza Cezara Borgii).

aut odit, aut amat mulier, nihil est tertium - Kobieta albo kocha, albo nienawidzi, trzeciej ewentualności nie ma.

aut vincere, aut mori - albo zwyciężać, albo umierać.

avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia - chciwość i bezczelność to główne wady możnych.

ave, Caesar, morituri te salutant - witaj Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię (słowa, którymi gladiatorzy rzymscy pozdrawiali Cezara wkraczając na arenę).

Avaritia hominem ad quodvis maleficium impellit - chciwość popycha człowieka do wszelkich występków.

Ave Maria, gratia plena, benedicta tu in mulieribis et benedictus fructus ventris tiu, Jesus - zdrowaś Mario...

Ave maris stella - witaj, gwiazdo morza.

a verbis ad verbera - od słów do rękoczynów.

avidis, avidis natura parum est - dla chciwych mało i całego świata - Seneka.

avito vivit honore - żyje zaszczytami przodków.

 

B


balbus melius balbi verba cognoscit - jąkała jąkałę lepiej zrozumie.

balnea, vina, venus corrumpunt corpora nostra, sed vitam feciunt balnea, vina, venus - kąpiele, wino i miłość niszczą nasze ciała, lecz to one sprawiają, że żyjemy!

barba crescit, caput nescit - broda rośnie, rozumu nie przybywa (broda nikogo mędrcem nie czyni)

barba non facit philosophum - broda nie czyni nikogo filozofem.

barbam video, sed philosophum non video - brodę widzę, filozofa nie (mądry z pozoru).

barbarus hic ego sum, qui non intellegor ulli - tu jestem barbarzyńcą, którego nikt nie zrozumie - Owidiusz.

beata est vita non quae secundum voluptatem est sed secundum naturam - szczęśliwe życie to nie jest życie stosujące się do wymogów rozkoszy, lecz życie przebiegające zgodnie z naturą.

beate vivere est honeste vivere - żyć szczęśliwie znaczy żyć uczciwie.

Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram - błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię - (Ewangelia wg św. Marka).

Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt - błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą - (Ewangelia wg św. Mateusza).

Beatior in hoc itinere vivendi, qui paupertate se sublevat, non sub divitiarum onere suspirat - na tej dodze życia szczęśliwszy ten, kto wspiera się na ubóstwie, a nie stęka pod ciężarem bogactw - Minucjusz.

Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur - błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi - (Chrystus wg Ewangelii św. Mateusza).

pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum - błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie - (Ewangelia wg św. Mateusza).

Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur - błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni - (Ewangelia wg św. Mateusza).

Beati, qui non viderunt et crediderunt - błogosławieni, którzy nie widzieli a uwierzyli - Chrystus (wg Ewangelii św. Jana).

Beati, qui nunc fletis, quia ridebitis - błogosławieni, którzy teraz płaczecie, bo śmiać sie będziecie - (Ewangelia wg św. Łukasza).

beatius est magis dare quam accipere - przyjemniej jest dawać niż przyjmować.

beati pauperes spiritu - błogosławieni ubodzy w duchu - Jezus Chrystus.

Beatius est magis dare, quam accipere - więcej szczęścia jest w dawaniu niż w braniu - (Dzieje Apostolskie).

beatus qui tenet - szczęśliwy kto trzyma (ma).

bella gerant fortes, tu, Pari, semper ama! - niech mężni prowadzą wojny, ty, Parysie, kochaj niezmiennie! - Owidiusz.

bella res est morte sua mori - piękną rzeczą jest umrzeć swoją własną śmiercią.

belli causae (stant) - przyczyny wojny (są mocne).

Bellum ita suscipiatur, ut aliud nihil nisi pax quaesita videatur - wojnę należy tak podejmować, by nie wydawało się nic innego, jak tylko, że szuka się pokoju - Cyceron.

bellum nec timendum, nec provocandum - nie trzeba ani bać się wojny, ani jej prowokować.

bellum omnium contra /in/omnes - wojna wszystkich przeciw wszystkim.

bellum, pax rursum (in amore) - wojna, za chwilę znowu pokój (w miłości).

Bene adhibita ratio cernit, quid optimum sit; neglecta multis implicatur erroribus - rozum dobrze użyty poznaje, co jest najlepsze; zaniedbany wplątuje się w mnóstwo błędów - Cyceron.

bene diagnoscitur - to co dobrze zdiagnozowane, może być dobrze uleczone.

benedictus qui venit in nomine Domini - błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.

Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit - dobrze czyni ten, kto uczy się na cudzych błędach.

Beneficia nec dare scimus nec accipere - dobrodziejstw nie umiemy ani dawać, ani przyjmować - Seneka.

bene meritus - dobrze zasłużony.

bene mori praestat, quam túrpiter vívere - lepiej dobrze umrzeć, niż haniebnie żyć.

Bene qui latuit, bene vixit - dobrze żył, kto żył ukryty, nieznany, na uboczu - Owidiusz.

bene quiescas - spoczywaj w pokoju.

Bibemus, tempus habemus et expendere noscimus - wypijmy jeszcze, mamy czas i umiejmy z niego skorzystać.

Bis ad eundem lapidem offendere - dwa razy potknąć się o ten sam kamień - Cyceron.

bis dat, qui cito dat - dwa razy daje, kto szybko daje.

bis de eadem re agere non licet - nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie.

bis repetita non placent - powtórki nie są mile widziane - Horacy.

Blanditia etiamsi vitiosa est et turpis in caetera vita, tamen in petitione est necessaria - pochlebstwo chociaż jest w życiu wstrętną wadą, jednak przy prośbie jest konieczne - Cyceron.

Blandus sermo datur canibus, dum praetereatur - przymilnie przemawia sie do psów, dopóki się ich nie ominie.

Bona conscientia turbam advocat, mala etiam in soliudine anxia atque sollicita est - czyste sumienie przyzywa cały tłum, nieczyste nawet w samotności jest pełne trwogi i niepokoju - Seneka.

bona fide - w dobrej wierze.

Bona mors est homini, vitae quae exstinguit mala - dobra dla człowieka jest śmierć, która gasi nieszczęścia życia - Publiliusz Syrus.

Bona non intelliguntur nisi deducto aere alieno - przez majątek rozumie się dobra po potrąceniu długów.

Bonarum rerum consuetudo pessima est - najgorszy jest nawyk do szczęścia - Publiliusz Syrus.

bona valetudo melior est quam maximae divitiae - dobre zdrowie jest więcej warte niż największy majątek.

Bona valetudo iucundior est iis, qui e gravi morbo recreati sunt, quam qui nunquam qegro corpore fuerunt - dobre zdrowie przyjemniejsze jest dla tych, którzy wyzdrowieli z ciężkiej choroby, niż dla tych, którzy nigdy nie byli chorzy - Cyceron.

Boni pastoris est tondere pecus, non deglubere - dobry pasterz powinien strzyc owce, a nie obdzierać ze skóry - Tyberiusz (wg Swetoniusza).

boni semper beati - dobrzy (ludzie) zawsze szczęśliwi - Cyceron.

Bono animo es!adsum auxilio - bąź dobrej myśli! Spieszę z pomocą - Plaut.

bono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici - dobremu panu ilu niewolników tylu przyjaciół, złemu panu ilu niewolników tylu nieprzyjaciół.

Bono viro republica, tamquamn Atlante caelum, niti videtur - republika wydaje się wspierać na dobrym mężu jak niebo na Atlasie - Cyceron.

Bonum ad virum cito moritur iracundia - w dobrym człowieku gniew szybko mija - Publiliusz Syrus.

Bonum est, quod omnes appetunt - dobro jest tym, czego wszyscy pragną.

bonum ex malo non fit - dobro nie rodzi się ze zła - Seneka.

bonum vinum laetificat cor hominis - dobre wino raduje serce człowieka.

Bonus animus in re mala dimidium est mali - dobra myśl w nieszczęściu to już złego połowa - Plaut.

Bonus tempore tantum a deo differt - dobry człowiek różni sie od boga tylko czasem trwania - Seneka.

Bos lassus fortius figit pedem - zmęczony wół mocniej stawia nogę; zmęczony wół szybciej pracuje - św. Hieronim.

Breve enim tempus aetatis satis longum est ad bene honesteque vivendum - krótki okres życia jest dostatecznie długi na to, aby żyć dobrze i uczciwie - Cyceron.

Breve et irreparabile tempus omnibus est vitae - dla wszystkich czas życia jest krótki i nie do odrobienia - Wergiliusz.

breve tempus aetatis satis longum est ad bene honestumque vivendum - krótki okres życia jest dostatecznie długi, by żyć dobrze i uczciwie.

Brevi manu - w skrócie (odęcznie).

Brevibus momentis summa verti - w krótkiej chwili zmienia się wszystko - Tacyt.

Brutae vi stupratae - stłumiony popęd do gwałcenia.

 

C

 

caeca invidia est - zazdrość jest ślepa.

caelum et terram commovere - poruszyć niebo i ziemię - (Księga proroka Aggeusza).

caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt - niebo i ziemie przeminą, ale słowa moje nie przeminą - (Ewangelia wg św. Mateusza).

cael(um) ipsum petimus (stultita) - głupotą naszą sięgamy do niebios (zenitu).

Caesar non supra grammaticos - Cezar nie jest nad gramatykami (Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków) - Kasjusz Dion.

caesarem stantem mori decet - cesarzowi przystoi umrzeć, stojąc.

calamitas virtutis occasio est - nieszczęście jest okazją do wykazania męstwa - Seneka.

calamitosus est animus futuri anxius et ante miserias miser - nieszczęsna jest dusza pełna trosk o przyszłość i nieszczęśliwa już przed nadejściem zgryzoty.

calcat iacentem vulgus - pospólstwo kopie leżącego.

calvitum non est vitium, sed prudentiae indicium - łysina to nie ułomność, lecz oznaka mądrości.

camelum videbis saltantem - zobacz tańczącego wielbłąda (usłysz bujdy).

Canis Domini - pies Pański.

Caput Stragis - pole klęski.

captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów, życzliwości.

carcer strictus - surowe więzienie.

caritate benevolentiaque sublata omnis est e vita sublata iucunditas - jeśli usuwa się z życia miłość i życzliwość, to usuwa się wszelką przyjemność - Cyceron.

carpe diem - chwytaj dzień (korzystaj z każdego dnia, nie marnuj mijających chwil) - Horacy.

carpe diem, quam minimum credula postero- używaj dnia, jak najmniej ufając przyszłości - Horacy.

carpent tua poma nepotes - owoce twojej pracy będą zbierać wnuki - Wergiliusz.

carum est, quod rarum est - drogie jest to co rzadkie.

castigator - człowiek, który karci, wymierza chłostę.

cave canem - strzeż się psa; uwaga, pies (napis spotykany na mozaikowych posadzkach w przedsionku domów rzymskich).

cave me domine ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo - strzeż mnie panie przed przyjaciółmi, z nieprzyjaciółmi sam dam sobie radę.

caveant consules (ne quid detrimenti respublica capiat) - niech konsulowie czuwają (aby rzeczpospolita nie doznała żadnego usczerbku) - (pierwsze słowa formuły, którą senat rzymski nadawał konsulom władzę dyktatorską w momentach krytycznych dla państwa).

Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo - Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.

cave ne cadas - strzeż się, abyś nie upadł.

cedant arma togae - niech oręż ustąpi przed togą (niech władza wojskowa ustąpi przed władzą cywilną, niech nastanie pokój) - Cycero.

celare fraudem fraus est - zatajenie oszustwa jest także oszustwem.

cernutur in agendo virutes - w działaniu rozpoznajemy cnoty.

certum est, quia impossibile est - jest pewne, ponieważ jest niemożliwe.

ceterum censeo Carthaginem delendam esse - poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć - Katon Starszy.

Cessate! - przestańcie!

cessante causa, cessat effectus - gdy znika przyczyna znika skutek.

charta non erubescit - papier się nie rumieni (papier jest cierpliwy, można pisać wszystko).

cibi condimentum est fames - głód jest przyprawą dla każdego posiłku.

cicer cum caule - groch z kapustą.

cinis et manes et fabula fies - popiołem i cieniem i wspomnieniem się staniesz - Persjusz.

clara non sunt interpretanda - jasne przepisy nie wymagają interpretacji.

clara pacta claros faciunt amicos - jasne (jednoznaczne, nie budzące wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.

Clericus maledictus - kapłan o złej reputacji.

Codex per signa - kod sygnałowy.

cogitationis poenam nemo patitur - nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli.

cogito ergo sum - myślę więc jestem - Kartezjusz.

cognosce te ipsum - poznaj samego siebie.

comedamus et bibamus cras enim moriemur - jedzmy i pijmy, wszak jutro pomrzemy.

concordia civium murus urbium - zgoda mieszkańców murem miasta.

concordia domi, foris pax - zgoda w domu, pokój na zewnątrz.

concordia res parvae crescunt, discordia vel maximae dilabuntur - zgodą małe rzeczy wzrastają, niezgodą choćby największe się rozpadają - Sallustiusz.

conditio sine qua non! - nieodzowny, konieczny warunek.

conflabunt gladios suos in vomeres - przekują swoje miecze na lemiesze - Izajasz.

Coniunctio - połączenie.

conquiescat in pace - niech odpoczywa w pokoju.

conscientia mille testes est - sumienie jest tysiącem świadków.

consensus facit legem - zgoda tworzy prawo.

Consolatio servitutis - pociecha niewoli.

consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drugą naturą - Cyceron.

consummatum est - stało się - (Ewangelia wg św. Jana).

contraria contrariis curantur - przeciwne leczy się przeciwnym (zasada medycyny klasycznej).

Consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie to druga natura - Arystoteles.

consummatum est - stało się - Jezus Chrystus.

Contra facta non valent argumenta - wobec faktów argumenty muszą ustąpić.

contra spem spero - wbrew obawom mam nadzieję.

contra vim mortis non est medicamen in hortis - nie ma zioła na potęgę śmierci.

contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy.

convenienter naturae vivere - żyć w zgodzie z naturą - Zenon z Kitionu.

Convuim delectatio non voluptalibus corporis magis quam coetu amicorum et sermonibus metienda - należy traktować przyjemność biesiadowania raczej jako spotkanie z przyjaciółmi i miłą rozmowę niż przyjemności, jakich dostarcza ciału - Cyceron.

cornix cornici oculum non effodit - kruk krukowi oka nie wykole.

corpus delicta - rozkoszne ciało.

corpus delicti - dowód przestępstwa - Prosper Farinacius.

corrumpunt mores bonos colloquia mala - złe rozmowy psują dobre obyczaje.

corvus albus - biały kruk.

crede, quod habes, et habes - wierz, że masz, a będziesz miał.

Credo in unum Deum - wierzę w Boga jedynego.

credo, quia absurdum - wierzę, bo to jest niedorzeczność (wierzę, bo tego nie da się zrozumieć) - (parafraza z dzieła Tertuliana).

credo ut intelligam - wierzę, aby rozumieć - św. Anzelm z Canterbury.

crescite et multiplicamini et replete terram - rośnijcie i rozmnażajcie się i napełniajcie ziemię - (Księga Rodzaju).

crescit sub pondere virtus - prześladowana cnota rośnie.

crescunt anni, decrescunt vires - przybywa lat, ubywa sił.

crimina morte extinguntur - przestępstwa ulegają wymazaniu przez śmierć.

crux interpretum - krzyż tłumaczy (miejsce w tekście trudne do przetłumaczenia).

cucullus non facit monachum - kaptur nie czyni mnicha.

cui bono? - na czyją korzyść ?; komu to miało przynieść pożytek?

cui flavam religas comam, simplex munditiis? - dla kogo wiążesz płowozłotą grzywę, prosto odziana? - Horacy.

cui prodest (scelus, is fecit) - komu przynosi (zbrodnia) korzyść (ten ją popełnił) - Seneka.

cuius regio eius religio - czyja władza, tego religia.

cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare - każdy człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi - Cyceron.

cum debita reverentia - z należnym poważaniem, szacunkiem.

cum grano salis - z ziarnkiem soli (z odrobiną rezerwy, sceptycyzmu).

cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi - Katon.

cum tacent, clamant - milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) - Cyceron.

cum ventis litigare - walczyć z wiatrem - Petroniusz.

Cuncto ergo sum - waham się, więc jestem.

cuneus cuneum trudit - klin wypycha klin (klin klinem).

cupida sum vocem tuam audienti - jestem żądna słuchania twego głosu.

cura, ut valeas! - trzymaj się.

Curiosus nemo est quin sit malevolus - nie ma człowieka ciekawego, który by nie miał złych intencji.

custodia ad domicilium - areszt domowy.

 

D

 

da daxtram misero - podaj prawicę nieszczęsnemu.

da locum melioribus - ustąp miejsca lepszym (od siebie).

da mi basia mille, deinde centum - pocałunków daj mi tysiąc i setkę - Katullus.

da mihi factum, dabo tibi ius - udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawo.

dabis improbe, poenas! - poniesiesz karę niegodziwcze - Wergiliusz.

Daemoni etiam vera dicenti non est credendum - Diabłu, nawet gdy mówi prawdę, nie należy wierzyć - św. Jan Chryzostom.

damnant quod non intelligunt - potępiają to czego nie pojmują - Kwintylian.

damnosa quid non inminuit dies? - czegóż nieszczęsny czas nie wykoślawi? - Horacy.

dare est docere reddere - dawać znaczy uczyć odwzajemniania.

dat bene, dat multum, qui dat com munere vultum - daje dobrze, daje wiele, kto daje z podarkiem uśmiech.

dat quae quisque potest - każdy daje, co może.

dat veniam corvis, vexat censura columbas - cenzura wybacza krukom, a gnębi gołębie.

data merces est erroris mei magna - wysoka była cena mojego błędu.

D.D., Dono dedit - dał w podarku.

de actu et visu - z doświadczenia i obserwacji.

Decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasaue fecerunt - przystoi chwalić po śmierci takich, którzy rzeczy trudnych i sławnych dokonali.

Defectio rationis - zanik rozsądku.

de fumo in flammam - z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.

de gustibus non est disputandum - gusty nie podlegają dyskusji (w sprawach gustów nie należy się spierać).

de hoc satis - dość już o tym.

Dei proprium est prolegere quos dignos indicat - właściwością Boga jest popierać tych, których uzna za godnych.

de lana caprina - o kozią sierść (spór o byle co) - Horacy.

delenda Carthago - Kartagina musi zostać zniszczona - Katon Starszy.

de maiore et minore non variant iura - prawa zmieniają się w zależności od większego lub mniejszego znaczenia osoby.

De mortuis aut bene, aut nihil - o zmarłych albo dobrze, albo wcale - Plutarch.

de mortuis nihil nisi bene - o zmarłym nic, tylko dobrze (o zmarłych nie mówi się źle) - Chilon ze Sparty.

dente superbo - wzgardliwym zębem (z lekceważeniem, z wyższością) - Horacy.

Deo gratias - Bogu niech będą dzięki.

Deprecor primum - najpierw przepraszam.

De profundis clamavi ad te, Domine - z głębokości wołam do Ciebie, Panie.

de suis homines laudibus libenter praedicant - o swojej chwale ludzie chętnie głoszą - Cezar.

de te fabula narratur - o tobie się mówi w bajce (do ciebie stosuje się to, co powiedziano) - Horacy.

de toto corpore fecerat linguam - uczynił język z całego ciała.

Deum sequere - idź za wezwaniem boga - Cyceron, Seneka.

deus ex machina - Bóg z maszyny (nadprzyrodzone zdolności dla widza).

Deus qui est sanctorum splendor mirabilis - Bóg, który jest cudownym blaskiem świętych.

Deus vult - Bóg tak chce!

dicere non est facere - mówić nie znaczy czynić.

dictum acerbum - gorzkie powiedzenie (gorzka prawda).

dictum sapienti est - mądremu wystarczy to, co powiedziano - Plaut.

dies diem docet - dzień uczy dzień.

dies irae - dzień gniewu - Sofoniasz (o dniu Sądu Ostatecznego).

difficile est satiram non scribere - (w tych warunkach) trudno nie pisać satyry - Juwenalis.

difficilis in otio quies - w bezczynności trudno o odpoczynek (próżniactwo nie daje odpoczynku).

diligentia comparat divitias - pilność zestawia bogactwa - Cyceron.

dimidium facti, qui coepit, habet - połowę dzieła wykonał, kto je rozpoczął - Horacy.

dira necessitas - okrutna konieczność - Horacy.

dis aliter visum est - inna jest wola bogów - Publiliusz Syrus.

discenda est virtus - cnoty należy uczyć - Seneka Młodszy.

disce puer - ucz się chłopcze.

disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto - ucz się, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj.

Disciplina nulla manifesta - brak dyscypliny.

discipulus est proiris posterior dies - ostatni dzień jest uczniem pierwszego.

displicuit nasus tuus - twój nos się nie spodobał (stałeś się ofiarą kaprysu) - Juwenalis.

Diutius accusare fata possujnus, mutare non possumus - możemy skarżyć się na srogi los, zmienić nie możemy.

divide et impera - dziel i rządź (siej niezgodę, byś mógł łatwiej rządzić).

divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes - boska przyroda dała pola, ludzka sztuka zbudowała miasta - Warron.

divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem - Seneka Młodszy.

do, ut des - daję, abyś (i ty mi) dał.

docendo discimus - ucząc innych sami się uczymy - (parafraza z dzieła Seneki).

doctissimus - nadzwyczaj uczony.

doctor mirabilis-doktor niezwykły, godny podziwu.

D.O.M., Deo Optimo Maximo - Bogu Najlepszemu Największemu.

Domi leones, foris rulpeculae - w domu lwy, za domem - liszki.

Domine labia mea aperies et os meum annuntiabit laudem tuam - Panie, otworzysz wargi moje i usta moje głosić będą Twą chwałę.

dominus soli est dominus coeli et inferorum - właściciel gruntu jest właścicielem nieba i podziemi.

domus finis est usus - granicą domu jest doświadczenie - Cyceron.

domus propria, domus optima - własny dom, domem najlepszym.

donec eris felix multos numerabis amicos - tak długo jak jesteś szczęśliwy masz wielu przyjaciół - Owidiusz.

donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris - dopóki będziesz szczęśliwy będziesz miał wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy pochmurne będziesz sam - Owidiusz.

Do, ut des - dam jeśli ty dasz.

dubia in meliora partem interpretari debent - wszelkie wątpliwości powinny być interpretowane na korzyść.

dubito ergo sum - wątpię, więc jestem.

duce et auspice - pod dowództwem i kierownictwem.

Duc in altum - wypłyń na głębię.

ducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną - Seneka Młodszy (za Kleantesem).

dulce et decorum est pro patria mori - słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę - Horacy.

dulcis est somnus operanti - słodki jest sen dla pracującego - Kohelet.

dum spiro, spero - nie tracę nadziei, dopóki oddycham.

dum vivimus, vivamum! - dopóki żyjemy, żyjmy!

duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się kłóci, trzeci się cieszy.

duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo.

Duplici lingua praeditus, melet vicus uno spirans oreet habitu - dwoisty język mający i miód, i truciznę, ziejący jedną paszczą.

dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo.

durante vita - za życia.

 

E

 

e cantu cognoscitur avis - każdy ptak po swojemu śpiewa (poznajemy go pośpiewie).

edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus - jemy po to, by żyć, a nie żyjemy po to, by jeść - Plutarch.

e fructu arbor cognoscitur - drzewo może być rozpoznane po jego owocach.

ea est natura hominum - taka jest natura ludzka.

eadem aut turpia aut honesta - te same postępki mogą być albo haniebne, albo szlachetne - Seneka.

ebrietas est metropolis omnium vitiorum - pijaństwo jest siedzibą wszystkich wad.

ebrietas est voluntaria insania - pijaństwo jest dobrowolnym szaleństwem.

ecce homo! - oto człowiek! - Piłat (o Chrystusie).

ecce tibi lupus in sermone - o wilku mowa.

edamus, bibamus, gaudeamus! Post mortem nulla voluptas - jedzmy, pijmy, radujmy się! Po śmierci nie ma już przyjemności.

edimus ut vivamus , non vivimus, ut edamus - jemy po to by żyź, a nie żyjemy po to by jeść.

effugere non potes necessitates, potes vincere - rzeczy koniecznych uniknąć nie możesz, ale możesz je przezwyciężyć - Seneka.

effugiunt structos nomen honorque rogos - imię i godność unikną stosu.

ego mitto vos sicut oves in medio luporum - ja was posyłam jako owce między wilki.

ego nihil timeo, quia hihil habeo - nic nie mam, więc niczego się nie boję.

ego pro domo mea oro - mówię w obronie mojego domu.

Ego sum qui sum - Jestem, który jestem - (Jahwe o swoim imieniu).

Ego sum via et veritas, et vita - Ja jestem drogą, prawdą i życiem - Jezus Chrystus.

electi – wybrani.

Eo ipso - tym samym.

equi donati dentes non inspiciuntur - darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.

errare humanum est - błądzić (mylić się) jest rzeczą ludzką - Seneka Starszy.

est mihi cura futura - gnębi mnie troska o przyszłość.

est modus in rebus - mają rzeczy swą miarę (są granice, których nie należy przekraczać) - Horacy.

Est ubi gloria nunc Babylonia? - gdzież teraz jest sława Babilonu?

est vetus atque probus centum qui perficit annos - klasyk to ten, kto ukończy sto lat - Horacy (zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń).

et hoc genus omne - wszyscy i inni do nich podobni (lekceważąco).

et non commiscebantur ad invicem - i nie obcowali ze sobą.

et non facere facere est - i powstrzymanie się od działania jest działaniem.

et tu Brute, contra me - i ty Brutusie, przeciwko mnie (słowa, które umierający Cezar miał skierować do Brutusa, jednego z zabójców, dawnego przyjaciela).

etiam latrones suis legibus parent - i zbóje mają swoje prawa; rozbójnicy są posłuszni swoim prawom - Cyceron.

etiam sanato vulnere cicatrix manet - blizna zostaje także po wyleczonych ranach.

etiquette requires us to admire the human race - etykieta wymaga od nas, abyśmy podziwiali rodzaj ludzki.

Et quacumque viam dederit fortuna sequ amor - i jakąkolwiek drogę Fortuna nam wskazuje, nią podążamy - Wergiliusz.

ex iniurnia non oritur ius - z bezprawia nie rodzi się prawo.

ex malis eligere minima - (należy) wybierać mniejsze zło - Cycerona.

ex nihilo nihil - z niczego nic (nie powstaje) - Lukrecjusz.

ex oriente lux - światło ze wschodu (przychodzi).

ex unge leonem (pingere) - (malować) lwa według pazura (mistrz zdradza się w drobnym szczególe swego dzieła).

exceptio confirmat regulam - wyjątek potwierdza regułę.

exegi monumentum, aere perennius - zbudowałem pomnik trwalszy od spiżu (napisałem dzieło nieśmiertelne) - Horacy.

exempla - przykłady.

exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor - oby z kości naszych powstał mściciel - Wergiliusz.

expedit rei publicae, ut finis sit litium - leży w interesie publicznym, by położyć kres sporom.

experto credite - wierzcie temu, który sam doświadczył - Wergiliusz.

exsecutio iuris non habet iniuriam - egzekwowanie prawa nie jest bezprawiem.

extremis malis extrema remedia - na krańcowe zło - krańcowe środki .

Eventus acta probay - wynik chwali czyny.

 

F

 

faber est quisque suae fortunae - każdy jest kowalem swego losu.

fabula docet - bajka uczy (oto morał tej bajki).

fabulis non expletur venter - bajkami żołądka nie napełnisz.

fac et extusa - najpierw zrób, potem usprawiedliwiaj się.

fac et spera - działaj i miej nadzieję.

fac fideli sis fidelis - bądź wierny temu, kto wierny tobie.

fac simile - zrób podobnie.

fac te ipse felicem - uczyń sam siebie szczęśliwym.

facile dictu, difficile factu - łatwo powiedzieć, trudniej zrobić.

facile est enim tenores adhuc animos componere, difficulter reciduntur vitia, quae nobiscum creverunt - łatwo bowiem kształtować jeszcze młode dusze, trudno natomiast ukrócić wady, które urosły wraz z nami - Seneka.

facil(e) omnes, cum valemus, recta consili(a) aegrotis damus - my wszyscy, kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo dajemy dobre rady chorym.

facile remedium est ubertatis - z nadmiarem łatwo sobie poradzić (od przybytku głowa nie boli).

facilius est consolari afflictum, quam sustinere - człowieka nieszczęśliwego łatwiej jest pocieszać niż mu pomóc.

facilius oppresseris quam revocaveris (ingenia studiaque) - (talenta i nauki) łatwiej można stłumić, niż do życia przywrócić - Tacyt.

Facit est consolari afflictum quam sustinere - łatwiej jest pocieszać strapionego niż cierpieć.

facta est grando et ignis - powstał grad i ogień.

facta loquuntur - fakty krzyczą (mówią same za siebie).

facta non praesumuntur, sed probantur - faktów się nie domniemywa, lecz je udowadnia.

facta notoria - ogólne znane fakty.

facta sunt verbis difficilora - czyny są trudniejsze niż słowa.

factum est - stało się.

factum est factum - zrobiono to co zrobiono.

factum non fabula - fakt, nie bajka.

faecem bibat, qui vinum bibit - kto pije wino, niech wypije osad (kto naważył piwa niech sobie je sam wypije).

fallax in speciem - pozory mylą.

falsificatia errata - oszustwo z błędami.

falsus utinam vates sim - obym był fałszywym prorokiem - Liwiusz.

fama crescit eundo - plotka rośnie rozchodząc się - Wergiliusz.

fama nihil est celerius - nic nie jest szybsze od plotki.

fames artium magistra - niedostatek jest nauczycielem rzemiosła.

fames est optimus coquus - głód jest najlepszym kucharzem - Cyceron.

fas est et ab hoste doceri - wolno się uczyć nawet od wroga - Owidiusz.

fata prementia longos efficiunt, celeres fata benigna dies - zły los dni wydłuża, a pomyślny je skraca.

fata viam invenient - przeznaczenie znajdzie drogę - Wergiliusz.

favete linguis - milczcie w skupieniu - Horacy.

feci, quod potui, faciant meliora potentes - zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej (wierszowana parafraza słów wypowiadanych przez konsulów, gdy przekazywali swój urząd następcy).

felicitas multos habet amicos - szczęście ma wielu przyjaciół.

felix culpa - szczęśliwa wina - św. Augustyn (o grzechu pierworodnym).

felix qui potuit rerum cognoscere - szczęśliwy (ten), który może zrealizować coś; szczęśliwy kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy - Wergiliusz.

Ferrens Mars, aureos calvat contemnitaue fastus - Żelazny Mars depce i lekceważy złote przepychy.

ferro ignique - żelazem i ogniem; ogniem i mieczem.

fervet olla, vivit amicitia - garnek kipi, przyjaźń kwitnie.

festina lente! - spiesz się powoli (nie działaj pochopnie) - (Oktawian August cytowany przez Swetoniusza).

fiat iustitia et pereat mundus - sprawiedliwości musi stać się zadość, choćby miał zginąć świat.

fiat lux - niech się stanie światłość - (Księga Rodzaju).

fide, sed qui, vide - ufaj, ale uważaj komu ufasz.

fides punica - wierność punicka (wiarołomność).

fides sine operibus mortua est - wiara bez uczynków jest martwa - św. Jakub.

Figiendo pugnat, fugiendo vincit - uciekając walczy, uciekając zwycięża.

finis coronat opus - koniec wieńczy dzieło.

finita est comoedia - komedia skończona.

fortuna dictur caeca - mówi się, że los jest ślepy.

fortuna favet fortibus - los sprzyja dzielnym.

fortes fortuna adiuvat - śmiałym szczęście sprzyja - Terencjusz.

fugit hora - czas ucieka.

fumum vendere - sprzedwać dym (mamić obietnicami).

furtum sine affectu furandi non committitur – nie popełnia się kradzieży bez zamiaru jej dokonania.

 

G

 

Galilaee, vicisit! - Galilejczyku, zwyciężyłeś - (słowa te miał wedle legendy wypowiedzieć konający Julian Apostata).

galinarum lac - ptasie mleko.

gallina scripsit - nagryzmolić jak kura pazurem (dosł. kura napisała).

gallus in suo sterquilinio plurium potest - kogut na swojej kupie nawozu wszechwładny - Seneka.

gaudeamus igitur, iuvenes dum sumus! - radujmy się więc dopóki jesteśmy młodzi - (początek pieśni studenckiej).

gaude sorta tua - ciesz sie ze swego losu.

gaudet tentamine virtus - cnota raduje się, gdy jest wystawiona na próbę.

gaudi maeror comes - towarzysz radości - smutek.

gaudia principium nostri sunt saepe doloris - radości często są przyczyną naszego bólu.

gaudium certaminis - radość walki.

gaudium in litteris est - radość jest w nauce.

gemma gemmarum - klejnot nad klejnotami.

generosos animos labor nutrit - dla dusz szlachetnych trud jest pokrzepieniem.

Genitori, Genitoque laus et jubilatio, salus, honor, virtus quoque sit et benedictio - Bogu Ojcu i Synowi hołd po wszystkie nieśmy dni niech podaje wiek wiekowi hymn triumfu, dzięki, czci - św. Tomasz z Awinionu.

genius loci - duch opiekuńczy miejsca (osoby).

gens togata - obywatele rzymscy (dosł. lud w togach).

genus irritabile vatum - drażliwy ród poetów - Horacy.

gladiator in arena consilium capit - gladiator podejmuje decyzję na arenie.

gleatum sero dueli paenitet - uzbrojonemu nie czas narzekać na wojnę.

gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis - chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli - św. Łukasz.

gloriam qui spreverit, veram habebit - kto wzgardził sławą, zyskał sławę prawdziwą.

gloria patriae - chwała ojczyznie.

gloria victis - chwała zwyciężonym.

gloria virtuti resonat - sława jest echem cnoty.

gloriosae memoriae - sławnej pamięci.

Graecia capta ferum victorem cepit - podbita Grecja dzikich zwycięzców podbiła.

Graecia victa victorem vicit - Grecja zwyciężona zwycięzcę pokonała.

gradiam - stopniowo.

grata novitas - miła (jest) nowość.

gratia gratiam parti - uprzejmość rodzi uprzejmość.

gratias tibi (maximas) ago - (serdecznie) dziękuję.

gratis accepistis, gratis date - dsarmo otrzymaliście, darmo dawajcie - Jezus Chrystus.

graviora manent - trudniejsze dopiero przed nami - Wergiliusz.

gravissimum est imperium - najcięższa jest władza.

gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo - kropla drąży skałę nie siłą, lecz ciągłym spadaniem - Owidiusz.

 

H

 

habeas tibi - zatrzymaj to sobie.

habet suum venenum blanda oratio - zawiera swój jad i przymilna mowa.

habent sua fata libelli - i książki mają swoje losy - Terentianus Maurus.

habita fides ipsam plerumque fidem obligat - okazane zaufanie zobowiązuje zwykle do wzajemnej ufności.

habita tecum - wniknij w siebie.

habita ut migraturus - mieszkaj, jakbyś miał odejść.

hac urget lupus hac canis -z jednej strony grozi wilk, a z drugiej pies .

hac via - tą drogą.

haec est fides - oto wierność.

haec habui dicere - to właśnie chciałem powiedzieć.

haec hactenus - wystarczy już o tym.

Haec lex! - takie jest prawo!

haec lex valet in omnes - to prawo dotyczy wszystkich.

haec res tibi cordi sit - miej tę sprawę na sercu.

haec Sibyllae foliis obscuriora - to mniej zrozumiałe od wyroczni Sybilli.

haeret res - w tym rzecz.

hanc personam induisti, agenda est - wziąłeś na siebie tę rolę, więc ją graj.

hanc tibi cane cantilenam - zaśpiewaj sobie tę piosenkę.

Hannibal ante portas - Hannibal pod bramami - (wyrażenie oznaczające bliskie niebezpieczeństwo).

haud equidem tali me dignor honore - co do mnie, nie czuję się godzien takiego zaszczytu.

haud ignota loqur - nie mówię rzeczy nieznanych.

haud semper errat fama - nie zawsze myli się powszechna opinia.

haurit aquam cribo, qui discere vult sine libro - sitem czerpie wodę, kto chce uczyć się bez książek.

Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset - któż by znał Hektora, gdyby Troja była szczęśliwa.

heu me miserum! - o, ja nieszczęśliwy!

helluo librorum - mól książkowy (dosł. pożeracz książek).

hereditas viventis non datur - nie przyznaje się spadku po żyjącym.

Hic domus Dei est - tu jest dom Boży.

hic haeret aqua - tu zatrzymała się woda (w tym cała trudność).

hic et nunc - tu i teraz.

hic esse et illic simul non possumn - nie mogę być tu i tam jednocześnie.

hic est depositus - tutaj został złożony.

hic iacet lepus - tu leży zając (w tym cała trudność).

hic sunt leones - tu przebywają lwy (oznaczenie na mapach nieznanych krain).

hic vivimus ambitiosa paupertate omnes - tu żyjemy wszyscy w dumnym ubóstwie - Juwenalis.

historia magistra vitae - historia (jest) nauczycielką życia.

hoc est vivere bis, vita posse priore frui - to jest żyć dwa razy, cieszyć się życiem przeżytym - Marcjalis.

hoc erat in votis - to było w moich życzeniach - Horacy.

hoc erit post me, quod ante me fuit - to samo będzie po mnie, co przede mną było.

hoc fac - tak czyń.

hodie Caesar, cras nihil - dziś jesteś Cezarem, jutro niczym.

hodie mihi, cras tibi - dzisiaj mnie, jutro tobie.

homine regente - kierowane przez człowieka.

hominem non odi, sed eius vitia - nie człowieka nienawidzę, lecz jego błędów.

hominem quaero - szukam człowieka - Fedrus.

homines soli animalium non sitientes, bibimus - my ludzie jedyni ze stworzeń nie pragnąc, pijemy.

hominem te memento - pamiętaj, że jesteś (tylko) człowiekiem - (słowa, które powtarzał szeptem niewolnik, stojący na wozie za zwycięskim wodzem, odbywającym tryumf w Rzymie).

homines quod volunt credunt - ludzie wierzą w to w co chcą wierzyć - Juliusz Cezar.

homines sumus, non dei - jesteśmy ludźmi, nie bogami - Swetoniusz.

hominis est errare, insipientis in errore perseverare - ludzką rzeczą jest błądzić, głupców rzeczą trwać w błędzie.

hominimum causa omne ius constitutum est - wszelkie prawo zostało ustanowione ze względu na ludzi.

hominis est errare, insipientis in errore perseverare - rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie.

hominum optimorum - spośród najlepszych ludzi.

homo doctus in se semper divitias habet - człowiek uczony zawsze posiada bogactwo w sobie.

homo est animal sociale - człowiek jest zwierzęciem towarzyskim.

Homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inoonotantiae imago, invidiae et calamitatis trutina - człowiek jest wzorem bezsilności, łupem czasu, igraszką losu, obrazem niestałości i szalą zawiści i niedoli.

homo homini consulere debet - człowiek człowiekowi powinien pomagać.

homo homini deus est - człowiek człowiekowi bogiem.

homo homini lupus est - człowiek człowiekowi jest wilkiem - Plaut.

homo improbus beatus non est - człowiek nieuczciwy nie jest szczęśliwy.

homo longus raro sapiens - człowiek bardzo wysoki rzadko bywa mądry.

homo nudus cum nuda iacebat - nagi mężczyzna leżał z nagą kobietą.

Homo proponit, Deus disponit - człowiek projektuje, Bóg decyduje.

homo, qui homine calamitoso est misericors, meminit sui - człowiek, który okazuje miłosierdzie wobec człowieka nieszczęśliwego, sam o sobie pamięta - Publilius Syrus.

homo res sacra homini - człowiek dla człowieka świętością.

homo sacra res homini - człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka - Seneka.

homo sum, humani nihil a me alienum puto - jestem człowiekiem, nic, co ludzkie, nie jest mi obce – Terencjusz.

homo toties moritur, quoties ammiti suos - człowiek tyle razy umiera, ile razy traci swoich bliskich - Publiliusz Syrus.

honesta fama melior pecunia - szczera opinia lepsza niż pieniądze.

honesta res est laeta paupertas - szacowna to rzecz pogodne ubóstwo - Seneka Młodszy.

honesta vita beata est - zaszczytne życie jest szczęśliwe.

honores mutant mores, sed raro in meliores - zaszczyty zmieniają obyczaje, lecz rzadko na lepsze.

honos habet onus - zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.

horrible dictu - strach powiedzieć.

hospes hospiti sacer - gość to świętość dla gospodarza.

hospes, hostis - (każdy) obcy, (to) wróg.

humana ferre - znosić cierpliwie przypadłości ludzkie.

humana non sunt turpia - co ludzkie, to nie hańbi.

humanum amare est, humanum autem ignoscere - rzeczą ludzką jest kochać i ludzką też przebaczać - Plaut.

humanum est mentiri - kłamstwo jest właściwe człowiekowi.

Hunc mundum tipice laberinthus denotat ille. Intranti largus, redeunti, sed nimis artus - nasz swiat wyobraża symbolicznie ów labirynt. Obszerny dla wchodzącego, lecz zbyt ciasny dla chcącego wyjść.

 

I

 

iactantius maerent, qui minus dolent - wyrażają swój ból bardziej okazale ci, którzy mniej cierpią.

Iam lucis orto sidere - już zajaśniała gwiazda poranka.

ibi patria, ubi bene - tam ojczyzna, gdzie (jest) dobrze - Cyceron.

ibi victoria, ubi concordia - tam zwycięstwo, gdzie zgoda.

idem - ten sam.

id est (i.e.) - to znaczy.

id quod erat demonstrandum - to, co było do udowodnienia.

id quod interest - to, co stanowi różnicę.

ignavia corpus hebetat, labor firmat - nieróbstwo osłabia ciało, a praca je krzepi.

ignavia est iacere, dum possis surgere - tchórzostwem jest leżeć, kiedy można powstać.

ignavis semper feriae - dla leniwych zawsze święto.

igni ferroque - ogniem i mieczem.

ignis, mare, mulier - tria mala - ogień, morze, kobieta - trzy nieszczęścia.

ignis non exstinguitur igne - ognia nie gasi się ogniem.

ignoratia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi (nikt nie może się zasłaniać nieznajomością prawa).

ignoti nulla cupido - nieznane nie nęci (nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje) - Owidiusz.

Ille vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed atiam virtute aunt nobiles - owi są prawdziwymi szlachcicami, którzy są szlachetni nie tylko urodzeniem, lecz także cnotą.

imbrobus est, qui amico non prodest quamquam potest - niegodziwcem jest ten co chociaż może, to nie pomaga przyjacielowi.

impares nascimur, pares morimur - rodzimy się nierówni, umieramy równi - Seneka.

impos animi - słaby na umyśle (głupiec) - Plaut.

imperare sibi maximum imperium est - rządzić sobą jest największą władzą - Seneka.

impossibilium nulla obligatio est - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.

impostor - człowiek zdobywający tron w wyniku oszustwa.

In absentia - w czasie nieobecności.

in aenigmate - w zagadce.

in anima vili - na duszy lichej (np. o doświadczeniach naukowych przeprowadzanych na zwierzętach).

in aqua scribis - piszesz na wodzie (realizacja czegoś jest wątpliwa).

in arena aedificas - budujesz na piasku (plany oparte na nierealnych podstawach).

in articulo mortis - w obliczu śmierci.

in Bellonae hortis nascuntur semina mortis - w ogrodach Bellony (bogini wojny) rodzą się nasiona śmierci.

in cauda venenum - trucizna jest w ogonie (złośliwość zawarta jest na końcu niewinnie zaczynającego się listu, przemówienia, wiadomości).

incidis in Scyllam vitare Charybdim - wpadasz na Scyllę chcąc ominąć Charybdę (z deszczu pod rynnę).

incredibile visu - niepodobna uwierzyć własnym oczom.

in dubio mitius - w razie wątpliwości należy postępować łagodniej.

In flagranti - na gorącym uczynku.

ingrata patria, ne ossa quidem habebis - niewdzięczna ojczyzno, nie będziesz miała nawet (moich) kości - (słowa przypisywane Scypionowi Afrykańskiemu oskarżonego później o przekupstwo).

iniura non excusat iniuram - bezprawie nie usprawiedliwia bezprawia (jako odwetu).

in hoc signo vinces - pod tym znakiem zwyciężysz - (te słowa pod świecącym krzyżem na niebie miał usłyszeć Konstantyn Wielki przed stoczeniem bitwy z Maksencjuszem).

in labore virtus et vita - w pracy cnota i życie.

in lacte matris praebibere - wyssać z mlekiem matki - św. Augustyn.

in magnis et voluisse sat est - w rzeczach wielkich wystarczy chcieć (wystarczającą zasługą w wielkich sprawach są już same dobre chęci) - Propercjusz.

in medio stat veritas - prawda leży pośrodku.

In memoriam infantium ex sanguine regali - pamięci dzieci królewskiej krwi.

in merito - w rzeczy samej.

innocentia - niewinność, prawość.

In nomine Patris, et Filii et Spiritus Sancti - w imię Ojca i Syna, i Ducha Świetego odpuszczam ci twoje grzechy.

In nova fert animus mutatas dicere formas corpora - pragnę mówić o kształtach, co w innezmieniły się ciała - Owidiusz.

In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro - wszędzie szukałem spokoju i nigdzie nie znalazłem, jak tylko w kąciku z książką.

in patribus infidelium - w kraju niewiernych (przen. we wrogim otoczeniu).

In pedes - powstańcie.

in perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkę.

in perpetuum - na zawsze.

in persona - osobiście.

in principio creavit Deus caelum et terram - na początku Bóg stworzył niebo i ziemię - (Księga Rodzaju).

in principio erat Verbum - na początku było Słowo - św. Jan.

in promptu - na poczekaniu.

in saecula saeculorum - na wieki wieków.

in silvam ligna ferre - znosić drewno do lasu - Horacy.

in summo gradu - w najwyższym stopniu.

In statu immobili - w stanie spoczynku.

inter arma silent leges - w czasie wojny milczą prawa.

inter arma silent Musae - wśród broni milczą Muzy.

Inter arma silent leges - w czasie wojny milczą prawa - Mariusz (wg Plutarcha).

inter malleum et incudem - między młotem i kowadłem - Orygenes.

inter pocula - przy kielichu

intra moros - wewnatrz murów miasta.

intricata, composita, cantata - uknute, skomponowane, zaśpiewane.

invidia gloriae assiduus comes est - zawiść jest stałym towarzyszem sławy.

invidia gloriae umbra est - zazdrość jest cieniem chwały.

Invidia opinionis - zawiść sławy, rozgłosu.

in vino veritas - w winie prawda (wino rozwiązuje język).

invitum qui servat, idem facit occidenti - kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał - Horacy.

ipsa sua melior fama - lepszy od swej reputacji - Owidiusz.

ira furor brevis est - gniew jest krótkim szaleństwem - Horacy.

ira initium insaniae est - gniew początkiem szaleństwa jest.

ira odium generat - gniew rodzi nienawiść.

ira sine viribus vana est - gniew nie poparty siłą jest próżny - Seneka Starszy.

irremeabilis unda - fala, od której nie ma powrotu (o Styksie - rzece umarłych); śmierć - Wergiliusz.

is fecit, cui prodest - ten zrobił, komu to przynosi korzyść.

ite, missa est - idźcie, ofiara spełniona.

Iter initiationis - droga wtajemniczenia.

iucundi acti labores - miłe są prace zakończone - Cyceron.

iucundi peracti labores - miłe są trudy przepędzone.

iudex est lex loquens - sędzia jest mówiącym prawem.

iurare in verba magistri - przysięgać na słowa nauczyciela (ślepo wierzyć) - Horacy.

iustitia civitatis fundamentum - sprawiedliwość fundamentem państwa.

iustitia omnibus - sprawiedliwość dla wszystkich.

iustitias vestras iudicabo - sprawiedliwość waszą sądzić będą.

 

L

 

labor fallit curas - praca oszukuje troski.

labor omnia vincit - praca wszystko przezwycięża - Wergiliusz.

labores pariunt honores - trudy przynoszą zaszczyty.

labuntur anni - upływają lata.

lacrimae celeriter arescunt - łzy szybko wysychają.

lacrimis adamanta movebis - łzami nawet kamień skruszysz.

Lacrimosa dies illa qua resurget ex favilla iudicanto homo reus: huic ergo parce deus! Pie Iesu domine dona eis requiem - pełen łez ów dzień, kiedy powstanie z popiołu na sąd winowajca człowiek. Bądź mu więc miłościw, Boże! Miłościwy Panie Jezu, daj im odpoczywanie.

laesa maiestas - zdrada stanu.

laetificat stultum grandis promissio multum - wielka obietnica ogromnie głupca cieszy.

lapides clamabunt - kamienie wołać będą - Jezus Chrystus (na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów).

lapis super lapidem non reliquentur hic - kamień na kamieniu tu nie pozostanie - Jezus (o Jerozolimie).

lapsus memoriae - błąd pamięci.

laetitia exsultare - skakać z radości.

laetius est, quoties magno sibi constat honestum - Sukces tym słodszy, im więcej trudów włożono w jego osiągnięcie.

lapides clamabunt - kamienie wołać będą.

lapsus lingue - przejęzyczenie.

larga manu - szczodrą ręką.

latet anguis in herba - wąż ukrywa się w trawie (ukryte niebezpieczeństwo) - Wergiliusz.

latrante uno latrat statim et alter canis - gdy jeden pies zaszczeka, drugi natychmiast króluje.

laudamus veteres, sed nostris utimus annis - chwalimy dawne lata, lecz żyjemy w naszych - Owidiusz.

laudant, quod non intellegunt - chwalą to, czego nie rozumieją.

Laudatio - pochwała.

laudator temporis acti - chwalca przeszłości (ten, kto gloryfikuje przeszłość nie doceniając czasów obecnych) - Horacy.

laus alit artes - pochwała karmi sztukę.

lavare manus - umywać ręce.

L.C., loco citato - w miejscu cytowanym.

legem nocens veretur fortunam innocens - przestępca boi się prawa, niewinny - losu.

leges ab omnibus intellegi debant - ustawy powinny być zrozumiałe przez wszystkich.

leges bonae ex malis moribus procreantur - dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów.

Leges lego, reges rego iudices iudico - ustanawiam prawa, władam królami, sądzę sędziów.

leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt - ustawy przedkładają dobro ogółu nad dobro jednostek.

lenior et melior fis accedente senecta - zbliżając się do starości stajemy się łagodniejsi i lepsi.

lex dilationes exhorret - prawo nie znosi zwłoki.

lex est, quod notamus - to co piszemy, stanowi prawo.

lex iubet ea, quaefacienda sunt, prohibetque contraria - prawo nakazuje to, co należy czynić, a wzbrania rzeczy przeciwnych.

lex neminem cogit ad impossibilia - prawo nikogo nie zmusza do rzeczy niemożliwych.

lex retro non agit - prawo nie działa wstecz.

libertas est inaestimabilis - wolności nie zmierzy się pieniędzmi.

libera te ex inferis - uchroń siebie przed piekłem.

libri amici, libri magistri - książki przyjaciółmi, książki nauczycielami.

littera docet, littera nocet - litera uczy, litera szkodzi.

littera scripta manet - słowo zapisane pozostaje.

litterae non erubescunt - pismo się nie rumieni - Cyceron.

longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla - dzięki radom droga jest długa, dzięki przykładom - krótka i skuteczna.

lucidus ordo - jasny układ (treść) - przejrzysta konstrukcjia utworu - Horacy.

lupus in fabula - wilk w bajce (o wilku mowa, a wilk tuż) - Terencjusz.

lux in tenebris - światło w ciemnościach - św. Jan.

 

M

 

macte anime - z nowym męstwem.

macte animo! - chwała duchowi, odwadze; śmiało, odwagi! - Publiusz Stacjusz.

macte animo, iuvenis! - bądź mężny, młodzieńcze!

magister artium - mistrz nauk "wyzwolonych" humanistycznych.

magister elegantiarum - mistrz wytworności.

magna cum laude - z wielką chwałą.

magna di curant, parva neglegunt - o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają.

Magnae mentes in ardua quaeque obstinatus - wielkie dusze/duchy tym bardziej zaciekłe, im większe trudności.

magna est vis conscientiae - wielka jest siła opinii.

magna ex parte - po większej części.

magna neglegentia culpa est - wielkie niedbalstwo to wina.

magna opera - wielkie dzieła.

magna otia caelia - wielka jest obojętność nieba.

magna pars - duża część.

magna pars fui - byłem większą częścią, brałem czynny udział.

magna petis - żądasz (zbyt) wielkich rzeczy.

magna promittitis - wiele obiecujecie.

magnas inter inops - nędzny pomiędzy skarbami.

magnas it fama per urbes - fama idzie przez wielkie miasta - Wergiliusz.

magna servitus est magna fortuna - wielką niewolą jest majątek.

magne res est amor - wielka to rzecz - miłość.

magnis nominis umbra - cień wielkiego imienia (cień dawnej świetności) - Lukan.

magnorum non est laus sed admiratio - wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić.

magnum bonum - wielkie dobro.

magnum ignotum - wielka niewiadoma.

magnum in parvo - wiele w małym (wiele treści zawartych w krótkiej wypowiedzi, utworze).

Magnorum non est laus sed admiratio - wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić.

magnum opus - wielkie dzieło.

magnum vectigal parsimonia - oszczędność to wielki dochód.

magnus gubernator et scisso navigat velo - dobry sternik płynie nawet z poszarpanym żaglem.

magnus ille, qui in divitiis pauper est - wielki ten, kto będąc bogatym, żyje jak ubogi - Seneka.

magnus in minimus - wielki (człowiek) w małych (sprawach).

magnus ope minorum - wielki (dzięki) pomocy mniejszych.

maior e longinquo reverentia - oglądane z daleka wszystko wygląda ładnie - Tacyt.

malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est - źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia - Seneka (za Epikurem).

maiores nostri - nasi przodkowie.

maiori cede - ustąp większym.

maiorque videtur et melior vicina seges - i lepsze, i większe wydaje się zboże sąsiada.

mala herba cito cresit - złe zioło wyrasta szybko.

mala emptio semper ingrata - zły zakup zawsze niemiły.

mala fama - zła sława.

mala fide - w złej wierze, nieuczciwie.

mala gallina - malum ovum - marna kura - marne jajko.

maleficiorum societas nulla est - nieważna jest spółka, zawiązana w celu popełnienia bezprawnych czynów.

malitia supplet aetatem - natężenie zła uzupełnia wiek (młodociany przestępca, który popełnił wyjątkowo zły czyn, może być sądzony jak dorosły).

malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est - źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia - Seneka Młodszy.

manduca, iam coctum est - jedz, już usmażone.

manifesta non egent probatione - oczywiste nie wymaga dowodu.

manifestum non eget probatione - oczywiste nie wymaga dowodu.

manus manum lavat - ręka rękę myje - Seneka.

Manus terminatoris - reka wykonawcy (oprawcy,kata).

maximae fortunae minime crede - największemu szczęściu wierz najmniej.

mea culpa, mea maxima culpa - moja wina, moja bardzo wielka wina.

mediaterra - ziemia wspólna, powszechna.

medicus curat, natura sanat - lekarz leczy, natura uzdrawia.

medio tutissimus ibis - najbezpieczniej przejdziesz środkiem - Owidiusz.

Melior est canis vivus leone mortuo - lepszy jest żywy pies niż lew nieżywy.

meliores, prudentiores, constantiores nos tempus facit - czas czyni nas lepszymi, roztropniejszymi i bardziej statecznymi.

memento mori - pamiętaj o śmierci.

Memento, salutis Auctor quod nostri quondam corporis, ex illi bata virgine nascendo, formam sumpseris. Maria mater misericordiae, tu nos ab hoste protege, et hora mortis suscipe - pomnij, o Stwórco wszechświata żeś przyjął niegdyś kształt ciała naszego, kiedy Cię na świat Prześwięta Panna wydała.

memento te hominem esse - pamiętaj, że jesteś człowiekiem.

memini tui, memento mei - pamiętam o tobie, pamiętaj o mnie.

me nemo ministro fur erit - nie będę pomocnikiem złodzieja; nikt przy mojej pomocy kraść nie będzie - Juvenalis.

mens sana in corpore sano - w zdrowym ciele zdrowy duch - Juvenalis.

messis quidem multa, operarii autem pauci - żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało - Jezus Chrystus.

minus nobis videmur posse, quam possumus - wydaje się nam, że możemy mniej niż możemy.

mirabile dictu - aż dziw powiedzieć.

miscere utile dulci - łączyć przyjemne z pożytecznym - Horacy.

miserabiliter infectus - podle zarażony(otruty).

modicae fidei, quare dubitatis? - czemu zwątpiłeś, małej wiary - św. Mateusz.

modus vivendi - sposób życia.

moechus - cudzołożnik.

more antiquo - starym obyczajem.

more maiorum - obyczajem przodków.

mors certa, hora incerta - śmierć jest pewna, ale (jej) godzina nieznana.

mors est quies viatoris, finis est omnis laboris - śmierć jest spoczynkiem podróżnego, jest kresem mozołu wszelkiego.

mors malum non est, sola ius aequum generis humani - śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki - Seneka.

mors omnia iurata solvit - śmierć rozwiązuje wszystkie prawa.

mors malum non est, sola ius aequum generis humani - śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki - Seneka.

mors meta malorum - śmierć kresem cierpień.

mors sola - tylko śmierć.

mors ultima ratio - śmierć jest ostatecznym argumentem.

mortui sunt, ut liberi vivamus - umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie.

mos maiorum - obyczaj przodków (zastępujący starożytnym Rzymianom kodeks cywilny).

mos pro lege - zwyczaj zastępuje prawo.

Motus corporis - ruch ciał.

Motus spiritualis - duchowy bodziec, motyw.

mulier ideo bene olet, quia nihil olet - kobieta wtedy ładnie pachnie, gdy wcale nie pachnie - Cyceron.

mulieres in Ecclesiis taceant - kobiety mają milczeć w kościele - św. Paweł.

multi multa sciunt, nemo omnia - wielu wie dużo, wszystkiego nie wie nikt.

multum in parvo - wiele w małym.

multum, non multa - dużo, a niewiele (wiele pod względem ilości, niewiele pod względem jakości; mało, ale dokładniej) - Pliniusz Młodszy.

mundi est propria virtus - cnota jest właściwością świata - Cyceron.

mundus vult decipi, ergo decipiatur - świat chce być oszukiwany, więc niech będzie oszukiwany.

Mundus senescit - świat się starzeje.

muros erigunt, mores neglegunt - wznoszą mury, a lekceważą obyczaje.

mutatis mutandis - zmieniając to, co powinno być zmienione.

mutato nomine de te fabula narratur - o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem - Horacy.

 

N

 

nam ita nobis placet - bo tak nam się podoba.

nam numquam tacet - bo nigdy nie zachowuje milczenia.

nam tua res agitur, paries cum proximus ardet - przecież o twoją sprawę chodzi, gdy pali się dom sąsiada.

narrata refero - opowiadam usłyszane.

nascuntur poetae, fiunt oratores - (ludzie) stają się mówcami, poetami się rodzą.

natale solum dulce - rodzinna ziemia słodka.

nati melioribus annis - urodzeni w lepszych czasach.

natura aliud alii iter ostendit - druga natura inną drogę pokazuje.

natura horret extrema - natura nie znosi skrajności.

natura horret vacuum - natura wzdraga się przed próżnią.

naturae convenienter vive! - żyj zgodnie z naturą.

naturae lusus - wybryk natury.

natura incipit, ars dirigit, usus perficit - natura zaczyna, sztuka kieruje, praktyka wygładza.

naturales necessitates - naturalne potrzebny.

naturalia non sunt turpia - to, co naturalne nie przynosi wstydu.

navigare necesse est, vivere non est necesse - żeglowanie jest rzeczą konieczną, życie - niekonieczną - Pompejusz Wielki.

nec Caesar supra grammaticos - nawet Cezar musi poddać się regułom gramatyki.

necesse est multos timeat quem multi timent - wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi - Seneka.

Necessitas imminens agendi - potrzeba bezpośredniego działania.

Necessitas in loco, spes in virtute, salus in victoria - konieczność walki nakazana przez mijsce, nadzieja w męstwie, ratunek w zwycięstwie - hetman Żółkiewski.

nec Hercules contra plures - i Herkules nie poradzi przeciwko wielu.

nec locus, ubi Troia fuit - nie ma śladu po miejscu, gdzie była Troja.

nec plus ultra - nic nad to; do wyczerpania możliwości (szczyt możliwości).

nec tecum possum vivere, nec sine te - nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie.

neglegentia culpa est - lekceważenie jest winą.

Neminem captivabimus, nisi iure victim - nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego - Jagiełło.

nemo ante mortem beatus - nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią - Solon.

nemo est casu bonus - nikt nie jest dobry przez przypadek - Seneka Młodszy.

nemo ignavia immortalis factus est - nikt nie stał się nieśmiertelny poprzez gnuśność.

nemo iudex (testis) idoneus in propria causa - nikt nie jest odpowiednim sędzią (świadkiem) we własnej sprawie.

nemo potest duobus dominis servire - nikt nie może służyć dwom panom - Jezus Chrystus.

nemo propheta in patria sua - nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.

nemo regere potest nisi qui et regi - tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym - Seneka.

nemo sapiens, nisi patiens - nie jest mądry ten, kto nie jest cierpliwy.

nemo scit, ubi calceus urat, nisi qui eum portat - tylko ten wie, gdzie go trzewik ciśnie, kto go nosi.

nemo sine vitiis est - nikt nie jest bez winy.

nemo tenetur ad impossibile - nikt nie może być zmuszony do rzeczy niemożliwych.

nemo timendo ad summum pervenit locum - nikt nie doszedł do celu poprzez strach.

nemo usque ad mortem beatus mansit - nikt aż do śmierci nie był szczęśliwy.

ne puero gladium - nie dawaj dziecku miecza.

nervus belli pecunia (est) - nerwem wojny (jest) pieniądz - Cyceron.

nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua - niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni - Jezus Chrystus.

ne quid nimis - aby nie zanadto - Terencjusz.

Nescis, mi fili, diem neque horam - nie znasz, synu ni dnia, ni godziny - św. Mateusz.

nescit vox missa reverti - słowo, które raz wyleciało, nie umie powrócić.

ne sutor supra crepidam iudicet - niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika - Pliniusz Starszy.

nigra et amara - czarną i gorzką.

nil admirari - niczemu się nie dziwić - Horacy.

nihil citius senescit quam gratta - nic nie starzeje się szybciej niż wdzięczność.

nil desperandum - nie należy rozpaczać - Horacy.

nihil est ab omni parte beatum - nie ma rzeczy ze wszystkich stron szczęśliwej (nie ma całkowitego szczęścia) - Horacy.

nihil est tam angusti animi quam amare divitias - nic tak nie świadczy o małostkowości jak umiłowanie bogactwa.

nihil fit sine causa - nic nie dzieje się bez powodu.

nihil homini certum est - nic człowiekowi nie jest pewne.

nil nisi bene - mów dobrze lub wcale.

nihil novi - nic nowego.

nil novi sub sole - nic nowego pod słońcem - Kohelet.

nihil obstat - nic nie stoi na przeszkodzie.

nihil sequitur geminis ex particularibus unquam - nic nigdy nie wynika z dwu odrębnych przypadków.

nil admirari - niczemu się nie dziwić - Horacy.

nil desperandum - nie należy rozpaczać, nie trzeba tracić nadziei - Horacy.

nil homini certum est - dla człowieka nie ma nic pewnego - Owidiusz.

nil melius (est) quam cum ratione tacere - nie ma nic lepszego nad rozsądne milczenie.

nil mirari, nil indignari, sed intellegere - nie dziwić się, nie oburzać, lecz zrozumieć.

nil mortalibus ardui est - nic dla człowieka nazbyt strome.

nil nisi bene - (mów) nie inaczej, tylko dobrze.

nitimur in vetitum - dążymy do tego co zakazane - Owidiusz.

nolens volens - chcąc nie chcąc.

Noli esse incredulus, sed fidelis - nie bądź niedowiarkiem, lecz wierzącym !

noli me tangere - nie dotykaj mnie.

nolite iudicare, et non iudicabimini - nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni - Jezus Chrystus.

Nolite possidere aurum neque argentum neque pecuniam in zonis vestris - nie zdobywajcie złota ani srebra, ani miedzi do swych trzosów - św. Marek.

noli turbare circulos meos - nie zamazuj moich kół - Archimedes.

nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt - kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną - Terencjusz.

nomen omen - nazwisko (stanowi) wróżbę.

nomina sunt consequentia rerum - nazwy maja logiczny związek z rzeczami.

nomina sunt odiosa - nazwiska są nienawistne (w pewnych okolicznościach nie należy wymieniać nazwisk) - Cyceron.

non bis in idem - nikogo nie należy karać po raz drugi za to samo.

non compos mentis - niespełna rozumu; nie przy zdrowych zmysłach.

Non enim est aliquid absconditum quod non manistetur, nec factum est occultum sed ut in polam venial -nie ma bowiem nic ukrytego, co by nie miało wyjść na jaw - św. Marek.

Non est ad astra mollis e terris via - nie jest łatwa droga z ziemi do gwiazd.

non est beatus, esse se qui non putat - nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa - Seneka.

non est bonum esse hominem solum - nie jest dobrze człowiekowi być samemu.

non est potestas nisi a Deo - wszelka władza pochodzi od Boga - św. Paweł.

non est viri timere sudorem - nie przystoi mężczyźnie bać się trudu - Seneka.

non fui, fui, non sum, non curo - nie byłem, byłem, nie ma mnie więc nie dbam o to (napis nagrobny).

non in solo pane vivit homo - nie samym chlebem człowiek żyje - (Księga Powtórzonego Prawa).

non licet - nie wolno; nie godzi się.

non licet omnibus adire Corinthum - nie każdemu jest dane odwiedzić Korynt - Horacy.

non liquet - nie jest jasne; nic stąd nie wynika.

non meta, sed iter - nie cel, tylko droga.

non mortem timemus, sed cogitationem mortis - nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci - Seneka.

Non nobis, Domine!non nobis, sed no minis tui ad-gloriam! - nie dla nas, Panie, nie dla nas, lecz dla chwały imienia Twego!

non nova, sed nove - nie (jest to rzecz) nowa, ale w nowy (sposób podana).

non omnes omnia possumus - nie wszystko potrafimy (wiemy) - Wergiliusz.

non omne quod licet honestum est - nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe.

non omne quod nitet aurum est - nie wszystko, co się świeci jest złotem.

non omnis moriar - nie wszystek umrę (będę żył w moich utworach) - Horacy.

non qui parum habet, sed qui plus cupiti pauper est - nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten kto pragnie więcej - Seneka.

non plus ultra - nic nadto, szczyt doskonałości.

non satis unius opinio - nie wystarczy jedna opinia.

non scholae, sed vitae discimus - uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia.

Non solum spiritus, sed corpus morietur - nie tylko duch, lecz (także) ciało umrze.

non tam bene cum rebus humanis agitur, ut meliora pluribus placeant - sprawy ludzkie nie idą aż tak dobrze, żeby się podobało większości to, co lepsze.

non ut edam vivo, sed ut vivam edo - nie żyję po to żeby jeść, lecz jem po to, żeby żyć.

non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum - nie szata zdobi człowieka, ale człowiek szatę.

nosce te ipsum - poznaj samego siebie.

nostera gloria orno terra - nasza chwała ozdabia ziemię.

nostro periculo - na nasze ryzyko.

nota bene - zwróć uwagę.

novus fructus, novus luctus - nowe dzieci, nowy kłopot.

nuda veritas - naga prawda - Horacy.

nugae - błahostki.

nulla aetas ad discendum sera - żaden wiek nie jest do nauki zbyt późny.

nulla dies sine linea - ani jeden dzień bez kreski - Pliniusz Starszy (o malarzu Apellesie).

nulla invidia sine amore - nie ma zazdrości bez miłości.

nulla poena sine lege - nie ma kary bez przepisu prawa.

nulla sine Deo mens bona est - bez Boga żadna myśl nie jest dobra - Seneka.

nulla res tam necessaria est quam medicina - nic nie jest tak potrzebne jak medycyna.

nulla vis maior pietate vera est - nie ma większej siły niż prawdziwa miłość.

nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez przepisu prawa (nie jest przestępstwem czyn, którego nie przewiduje ustawa karna).

nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit - nie było (jeszcze) wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.

num custos fratris mei sum ego? - czyż jestem stróżem brata mego? - (Księga Rodzaju).

numquam periculum sine periculo vincitur - niebezpieczeństwo nigdy nie zostanie pokonane bez ryzyka.

nunc est bibendum! - pora pić! (czas uczcić niespodziewany sukces!) - Horacy.

nuptiarum sunt occasiones - jedno wesele jest okazją do drugiego.

 

O

 

ob eam rem - z tego powodu.

obest plerumque iss, qui discere volunt, auctoritas eorum, qui docent - powaga tych, którzy uczą, staje się przeszkodą dla tych, którzy chcą się uczyć.

obiectum quaestionis - przedmiot rozważania.

obiit sine prole - zmarł bezpotomnie.

obiter dictum - powiedziane mimochodem.

obligatio impossibilium - zobowiązanie, którego nie można wypełnić.

obligatio sub fide nobili - zobowiązany pod słowem honoru.

obligatio semel extincta non reviviscit - zobowiązanie, które raz wygasło, nie odżywa.

oblivio signum neglegentiae - zapomnienie jest znakiem lekceważenia.

obolus - datek, ofiara.

obscura persona - wątpliwy człowiek.

obsequium amicos, veritas odium parit - ustępliwość rodzi przyjaciół, szczerość - wrogów - Terencjusz.

obtrectatio frequens - stała nieżyczliwość.

ob turpem causam - z wstydliwego powodu.

occasio furem facit - okazja czyni złodzieja.

occidit, occidit spes omnis - upadła, upadła wszelka nadzieja.

occurrunt homines, nequeunt occurrere montes - spotykają się ludzie, a góra z górą się nie spotka.

oculum pro oculo, dentem pro dente - oko za oko, ząb za ząb.

oculus domini saginat equum - pańskie oko konia tuczy.

oculis plus vident quam oculus - kilka oczu zobaczy więcej niż jedno.

oderint, dum metuant - niech nienawidzą, byle tylko się bali - Lucjusz Akcjusz.

odi et amo - kocham i nienawidzę.

odi profanum vulgus et arceo - nienawidzę nieo?wieconego tłumu i unikam go - Horacy.

o fallacem hominum spem! - jak złudną jest nadzieja - Cyceron.

Offensivum auribus nostris - obrażającego nasze uszy.

Offernostras preces in conspectu Altissimi ut cito anticipent nos misericordiae Domini, et apprendas draconem, serpentem Maior sum quam cui possit Fortuna nocere-jestem zbyt mocny, by los mógł mi zaszkodzić - Owidiusz.

officium officio provocatur - grzeczność jest powodowana grzecznością.

o imitatores, servum pecus! - o naśladowcy, trzodo niewolników! - Horacy.

oleum et operam perdidi - straciłem olej (w lampce oliwnej) i pracę; pracowałem nadaremnie - Plaut.

omissis - zatajony, opuszczony(fachowe wyrazenie kopistów).

Omne animal triste post coitum - każde stworzenie smutne po obcowaniu - Arystoteles.

omne ignotum pro magnifico - wszystko co nieznane, (wydaje się) wspaniałe - Tacyt.

omne trinum perfectum - wszystko, co potrójne (jest) doskonałe.

omne vivum ex ovo - wszystko co żyje (powstaje) z jaja.

omne vivum ex vivo - wszystko co żyje (powstaje) z istoty żywej.

Omnes enim causae effectuum naturalium dantur per pineas, angulos et figuras. Aliter enim impossibile est scire propter quid in illis - wszystkie bowiem skutki naturalne mają dane przyczyny poprzez linie, kąty i figury. Inaczej bowiem niemożliwa jest wiedza o ich przyczynie.

omnes homines aequales sunt - wszyscy ludzie są równi.

omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt - wszyscy chcą być zdrowi, ale często robią rzeczy, które szkodzą ich zdrowiu.

omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt - Wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą - Jezus Chrystus.

omnia levi momento pendent - wszystko wisi na włosku - Liwiusz.

omnia mea mecum porto - wszystko co moje noszę z sobą.

omnia orta occidunt et aucta sensecunt - wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się - Salustiusz.

omnia possibilia sunt apud Deum - u Boga wszystko jest możliwe - Jezus Chrystus.

omnia reliquit servare rem publicam - wszystko porzucił, by ratować republikę - dewiza orderu Cyncynata uważanego za wzór starorzymskich cnót obywatelskich.

omnia subiecta sunt naturae - wszystko podlega naturze - Demokryt, Epikur.

Omnia suo tempore - wszystko w swoim czasie.

omnia vincit Amor et nos cedamus Amori - miłość wszystko zwycięża - i my ulegnijmy miłości - Wergiliusz.

omnis ars naturae imitatio est - każda sztuka jest naśladowaniem natury - Seneka Młodszy.

omnis conventio ius facit inter partes - każda umowa tworzy prawo między stronami.

omnis homo mendax - każdy człowiek jest kłamcą - (Księga Psalmów).

omnis mundi creatura, quasi liber et pictura nobis est in speculum - każde na świecie stworzenie, jakoby księga i obraz, jest dla nas odzwierciedleniem.

omnis qui se exaltat, humiliabitur - każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony - św. Łukasz.

omnium artium mediciuna nobilissima est - medycyna jest najszlachetniejszą z nauk - Hipokrates.

optimum medicamentum quies est - spokój jest najlepszym lekarstwem.

Opus magnum - wielkie dzieło.

opus vitae - dzieło życia.

o quam misericors est Deus, pius et iustus - o jakże miłosierny, sprawiedliwy i łagodny jest Bóg!

ore rotundo - zaokrąglonymi ustami (mówić z dobrą dykcją) - Horacy.

o sancta simplicitas! - o święta naiwności!

o tempora! o mores! - o czasy! o obyczaje! - Cyceron.

otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura - życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka - Seneka.

O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo! - o jakże zbawiennie, jak słodko i miło jest siedzieć w samotności i milczeć, i rozmawiać z Bogiem!

 

P

 

pacta clara, boni amici - (gdy) układy są jasne, (są) dobrzy przyjaciele

pacta sunt servanda - należy przestrzegać umów.

pallida mors - blada śmierć.

panem et circenses - chleba i igrzysk.

parasimile - porównanie.

parcere subiectis et debellare superbos - oszczędzać poddających się i poskramiać pysznych - Wergiliusz.

parcus assidet insano - skąpiec bliski szalonemu.

parentes carissimus habere debemus - rodziców, za najdroższych mieć musimy.

pares cum paribus facillime congregnatur - równi z równymi łączą się najlepiej.

parieti loqueris - mówisz do ściany.

parturient montes, nascetur ridiculus mus - zległy w połogu góry, a rodzi się śmieszna mysz - Horacy.

parva domus, parva cura - mały dom, mała troska.

pater est, quem nuptiae demonstrant - ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo.

Pater noster, qui es in caelis, ne nos inducas in tentationem. Sed libera nos a malo - Ojcze nasz, któryś jest w niebie, nie wódź nas na pokuszenie, ale zbaw nas ode złego.

patriam amamus non quia magna est, sed quia nostra - ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że nasza.

pauci electi - nieliczni wybrani

pauperrimi non semper misserimi - najubożsi nie zawsze najbardziej nieszczęśliwi.

Pax anima sua - pokój jego duszy.

Pax et bonum - pokój i dobro.

pax melior est quam iustissimum bellum - pokój jest lepszy niż większość sprawiedliwych wojen.

peccant enim mortaliter, cum peccant cum quocumque laico, mortalius, vero quando cum Clerico in sacris ordinibus constituto, maxime vero quando cum Religioso mundo mortuo - grzeszą bowiem śmiertelnie, gdy grzeszą z jakimś człowiekiem świeckim, śmiertelniej zaś, gdy z zakonnikiem zmarłym dla świata.

peccavi sine malitia - grzeszyłem w dobrej wierze.

pecunia non olet - pieniądze nie śmierdzą - Wespazjan.

pecuniae imperare non servire oportet - pieniądzom należy rozkazywać, a nie służyć.

pedibus in sententiam ire - głosować nogami (w senacie).

Penitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum - czyńcie pokutę, nadejdzie bowiem królestwo niebieskie.

per aspera ad astra - przez ciernie do gwiazd.

Per Dominum moriemur - z powodu Pana umrzemy.

pereat mundus, fiat iustitia - niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.

per fas et nefas - godziwymi i niegodziwymi sposobami (nie przebierając w środkach).

perfer et obdura - znoś i panuj nad sobą.

per scientam ad salutem aegroti - uleczyć chorobę poprzez wiedzę.

persona non grata - osoba niechciana.

pereant qui ante nos nostra dixerunt - niech przepadną ci, którzy uwagi nasze wypowiedzieli już przed nami - Eliusz Donat.

pereat mundus, fiat iustitia - niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.

periculum in mora - niebezpieczeństwo w zwłoce (potrzebna szybka pomoc) - Liwiusz.

per pedes apostolorum - na wzór apostołów; pieszo.

periculum in mora - niebezpieczeństwo w zwłoce.

per mundum discurrit vagabundus - swobodnie wędruje po świecie.

per speculum et in aenigmate - poprzez obraz i w zagadce.

personae sine gratia - osoby nie ułaskawione.

pictura est laicorum litteratura - malarstwo jest literaturą dla ludu.

Picturibus atque poetis quodlibet audendi semperfuit aequa potestas - malarze i poeci mają prawo ważyć się na wszystko - Horacy.

piscem natare doces - rybę uczysz pływać.

plaudite, cives! - oklaskujcie, obywatele! - wezwanie aktorów rzymskich do publiczności po odegraniu komedii.

plenus venter non studet libenter - pełny brzuch niechętnie studiuje (najedzonemu nie idzie nauka).

plures crapula quam gladius perdidit - pijaństwo zabieja więcej ludzi niż miecz (niż od miecza ginie).

plurimos annos! - sto lat! (dosł. wielu lat!).

plus dat, qui cito dat - (ten) daje więcej, kto szybko daje.

PM, Piae memoriae - świętej pamięci.

poetae nascuntur, oratores fiunt - poeci rodzą się, mówcą można zostać - Cyceron.

post cenam non stare sed mille passusm meare - nie odpoczywaj po obiedzie, ale przejdź milę.

post factum - po fakcie.

post mortem est nulla voluptas - po śmierci nie ma już przyjemności.

post vinum lac testamentum fac - po winie mleko, pisz testament.

potior est, qui prior est - to pierwszy, ten lepszy - Terencjusz.

potius mori quam foedari - prędzej śmierć niż pohańbienie.

potius sero quam numquam - lepiej późno niż wcale - Liwiusz.

praeclarum est latinae scire - chwalebnie jest znać łacinę.

praeterita mutare nemo potest - nikt nie może zmienić przeszłości.

praevenire melius est quam praeveniri - lepiej jest uprzedzać, niż być uprzedzonym.

preces armatae - usilna prośba.

presente medico nihil nocet - w obecności doktora nic nie może się stać.

prima facie - na pierwszy rzut oka.

Primum cogitare, deinde agere - najpierw myśleć, potem działać.

primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić - Hipokrates.

primum vivere, deinde philosophari - najpierw (móc) żyć, potem filozofować.

Primus in orbe deos fecit timor - Bogów na świecie najpierw stworzył strach - Petroniusz.

primus inter pares - pierwszy wśród równych sobie; czyli cesarz między senatorami.

Principiis obsta! - niszcz zło w zarodku!

principes mortales, res publica aeterna - pierwsi w państwie są śmiertelni, republika - wieczna.

principium contentionis - źródło niezgody.

principis obsta - przeciwwstawiaj się początkom (niszcz zło w zarodku) - Owidiusz.

prior tempore, potior iure - pierwszy w czasie - silniejszy wobec prawa (pirerwszeństwo w czasie daje lepsze prawa).

prius quam exaudias ne iudices - nie sądź zanim wysłuchasz.

privatissime - jak najbardziej prywatnie.

pro arte et studio - w obronie sztuki i nauki.

pro captu lectoris habent sua fata libelli - los książek zależy od pojętności czytelników.

pro domo sua - w obronie mojego domu.

probatio vincit praesumptionem - dowód obala domniemanie.

probitas laudatur et alget - uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna - Juwenalis.

Profundere sanguinem - przelać krew królów?

prohibenda est ira in puniendo - przy wymierzaniu kary nie należy kierować się gniewem.

promoveatur ut amoveatur - w związku z utratą stanowiska niech otrzyma wyższą rangę.

propria manu - własnoręcznie.

proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris - właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić. tego, kogo się obraziło - Tacyt.

pro captu lectoris habent sua fata libelli - los książek zależy od pojętności czytelników - Terencjusz Maurus.

pro publico bono - dla dobra ogółu.

pro signo recipiendi - na znak przyjęcia, potwierdzenia.

provocatio auctoritatis - nieustraszone wyzwanie.

Pulchra enim sunt ubera quae paululum supereminent et tument modice, nec fluitantia licenter, sed leniter restricta, repressa sed non depressa - piękne bowiem są piersi nieco sterczące i umiarkowanie pełne, i nie swobodnie falujące, lecz łagodnie podtrzymane, ściągnięte, lecz nie ściśnięte (starożytny ideał piękna).

pulvis es et in pulverem reverteris - prochem jesteś i w proch się obrócisz - (Księga Rodzaju).

pulvis et umbra sumus - jesteśmy pyłem i cieniem - Horacy.

 

Q

 

quae finxere, timent - co sobie uroili, tego się boją.

quem di diligunt, adolescens moritur - ukochanie przez bogów umierają młodo - Plaut.

quae nocent, docent - to, co szkodzi - uczy.

quae non sunt prohibita permissa intelleguntur - to, co jawnie nie zakazane, uważa się za dozwolone.

quae peccamus iuvenes, ea luimus senas - za grzech młodości płacimy na starość.

quae potui, feci, faciant meliora potentes - co mogłem, zrobiłem, niechaj lepiej zrobią ci, którzy mogą.

quae tua sunt, tibi habe; quae mea sunt, redde mihi - to, co twoje sobie zachowaj; to, co moje, oddaj mi.

quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova - to co teraz jest stare, kiedyś było nowe - Kwintylian.

quaelibet vulpus caudem suam laudat - każdy lis swój ogon chwali.

quaerite et invenietis - szukajcie a znajdziecie.

qualis artifex pereo - jakiż artysta ginie w mojej osobie - Neron (wg Swetoniusza).

qualis pater, talis filius - jaki ojciec, taki syn.

qualis rex, talis grex - jaki król, taka trzoda (jaki pan, taki kram).

quandoque bonus dormitat Homerus - niekiedy i wielki Homer drzemie (nawet u Homera zdarzają się słabsze miejsca) - Horacy.

quem di diligunt, adolescens moritur - wybrańcy bogów umierają młodo - Plaut (za Menandrem).

quem Iuppiter vult perdere, dementat prius - kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera - Eurypides.

Que usque tandem ab utere, Catilina, patientia nostra? Quam diu etiam furor iste tuus non eludet? Quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? - kiedy w końcu przestaniesz, Katylino, wystawiać na próbę naszą cierpliwość? Jak długo jeszcze będziesz z nas drwił, szaleńcze? Co wreszcie położy kres wybrykomzuchwałego furiata?

Qui animam corpori per vitia conturbationesque commiscent, utrinque quod habet utile ad viyam necessarium demoliuntur, animamque lucidam ac nitidam carnalium voluptatum limo perturbant, et corporis munditiam atque nitorem hac ratione miscentes, inutile hoc ad vitae officia ostendunt - ci, którzy poprzez grzechy i wzburzenia łączą duszę z ciałem, z obu stron niszczą to, co potrzebne i konieczne do życia: i duszę czystą i jasną mącą błotem żadz cielesnych, i szpecąc tym sposobem czystość i szlachetność ciała, czynią je bezużytecznym do wypełnienia obowiązków życia.

quia nominor leo - bo nazywam się lew.

Quia propheta tuo Jesu Dei filius - qui potest profundere sanguinem regiorum? - skoro twój prorok Jezus jest Synem Bożym - kto może przelewać krew królów?

qui asinum non potest, stratum caedit - kto nie może bić osła bije worek - Petroniusz.

qui accussare volunt, probationes habere debent - ci, którzy chcą oskarżać, muszą mieć dowody.

qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit - sanctus est) - Kto pije - ten śpi, kto śpi - nie grzeszy, kto nie grzeszy - jest święty, a więc: kto pije, jest święty.

Quic quid nix celat, solis calar omne revelat - cokolwiek śnieg skrywa, ciepło słońca odkryje.

qui fecit coelum et terram - który stworzył niebo i ziemię.

Qui non habet caballum vadat cum pede - kto nie ma konia, idzie pieszo.

qui habet commoda, ferre debet onera - kto ma korzyść, ten powinien ponosić ciężary.

qui non laborat, non manducet - kto nie chce pracować, niech nie je - św. Paweł.

qui omnibus diffidit, is numquam amicos sibi comparabit - kto nikomu nie wierzy, ten nigdy nie zdobędzie przyjaciół.

qui rogat, non errat - kto pyta nie błądzi.

qui tacet, consentire videtur - kto milczy, zdaje się zgadzać.

qui scribit, bis legit - kto pisze, czyta dwa razy.

qui tacet, consentire videtur - kto milczy, zdaje się zezwalać.

qui vult dare parva non debet magna rogare - ten kto daje niewiele niepowinien oczekiwać wiele.

quicquid discis, tibi discis - czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.

Quid est veritas? - jaka jest prawda?

Quid facis? Cur in casam manuisti? Cur ad ludum non isti? - Co robisz? Dlaczego przebywasz w domu? Dlaczego nie poszedłeś do szkoły?

quid leges sine moribus? - cóż znaczą ustawy bez obyczajów?

quid opus est verbis? - na co tu słowa?

quid rei est? - w czym rzecz?

quid stultius est quam incerta pro certis habere? - cóż jest głupsze niż uważać rzeczy niepewne za pewne.

quid vesper ferat, incertum est - nie wiadomo, co przyniesie wieczór.

quidquid agis, prudenter agas et respice finem - cokolwiek czynisz, czyń rozważnie i myśl o wyniku.

quidquid discis, tibi discis - cokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.

quidquid latine dictum sit, altum viditur - cokolwiek powiedziane po łacinie wydaje się wzniosłe.

Quidquid pertinens vicarium, parthenogenesem, filium spiritemque sanctum - co się tyczy zastepcy (Chrystusa), niepokalanego poczęcia, Syna i Ducha Świętego.

quiescere iuventus nescit - młodzież nie może trwać w spokoju.

qui non est adversum vos, pro vobis est - kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami - Jezus Chrystus.

qui non est mecum, contra me est - kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie - Jezus Chrystus.

quis fallere possit amantem? - kto zdoła oszukać tego, kogo kocha?

quod capita tot sententiae - ile głów tyle myśli (poglądów).

quod felix, fastum fortunatumque sit - oby to było szczęśliwe, sprzyjające, pomyślne.

quod discis, tibi discis - czego się uczysz, dla siebie się uczysz.

quod homines, tot sententiae - ile ludzi, tyle zdań (co głowa to rozum).

quod licet Iovi, non licet bovi - co wolno Jowiszowi, tego nie wolno wołowi.

quod medicina aliis, aliis est acre venenum - lekarstwo dla jednego może być trucizną dla innego.

quod me nutrit me destruit - to co mnie żywi zabija mnie.

quod non erat in votis - co nie było mi sądzone.

quod nullum est, nullum producit effectum - co jest nieważne, nie wywoła żadnych skutków.

quod scimus, gutta est, ignoramus mare - co wiemy kroplą jest, czego nie wiemy - morzem.

quod sine die debetur, statim debetur - co się należy bez oznaczenia terminu, należy się bezzwłocznie.

quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris - nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe.

quod verum est, meum est - co jest prawdziwe, jest też moje - Seneka Młodszy.

quorum pars magna fui - w czym odgrywałem wielką rolę, w czym brałem duży udział - Wergiliusz.

Quorum primus seraphico calculo purgatus et ardore celico inflammatus totum incendere videbatur. Secundus vero verbo predicationis fecundus super mundi tenebras clarius radiavit - pierwszy z nich, z anielskiego wyboru oczyszczony i natchniony niebiańskim zarem, zdawał się rozniecać płomienie. Drugi zaś, napełniony słowem modlitwy, promienniej zajaśniał ponad ciemnościami świata - (o św. Franciszku z Asyżu i św. Dominiku).

quot capita, tot sensus - ile głów, tyle opinii - Horacy.

quot homines, tot sententiae - ilu ludzi, tyle opinii.

Quo vadis Domine - Dokąd zmierzasz Panie? - św. Piotr.

quo-usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? - jak długo jeszcze bedziesz nadużywać, Katylino, naszej cierpliwości? - Cyceron.

 

R

 

rapienda rebus in malis praeceps via est - w nieszczęściu należy obierać drogę ryzykowną.

raptus - rozbój, uprowadzenie.

raptus puellae - porwanie dziewicy.

requiescat in pace - niech spoczywa w pokoju (R.I.P.) - popularny napis na grobowcach.

rara avis - rzadki ptak.

raram fecit mixturam cum sapientia forma - piękno rzadko idzie w parze z mądrością.

rara occasio - rzadka okazja.

rata pars - odpowiednia część.

rata portio - część proporcjonalna.

ratio discessit - zdrowy rozsądek odszedł.

ratio dubitandi - podstawa do wyrażenia wątpliwości.

ratio (legis) est anima legis - uzasadnienie (ustawy) jest duszą ustawy.

rationale animal est homo - jesteś istotą rozumną.

ratio scripta - sens pisanego słowa.

ratio sufficiens - racja wystarczająca.

realiter - w rzeczywistości.

re bena gesta - dobrze wykonawszy pracę.

rebus in adversis melius sperare memento - w trudnych warunkach miej nadzieję na lepsze.

rebus in angustis facile (est) contemnere vitam - będąc w nieszczęściu, nietrudno pogardzać życiem.

rebus in arduis - w trudnych okolicznościach.

rebus sic stantibus - kiedy sprawy tak się przedstawiają; w takim stanie rzeczy.

recenter paratum - świeżo przygotowane.

redde legiones Vare - oddaj legiony Warusie - Swetoniusz.

redde, quod debes - oddaj coś winien.

relata refero - powtarzam usłyszane.

rem tene, verba sequentur - opanuj treść (temat), a słowa sie znajdą - Katon Starszy.

reo absente - pod nieobecność oskarżonych.

repetitio est mater studiorum - powtarzanie jest matką wiedzy.

Requiem aeternam dona eis, Domine, et lux perpetua luceat eis. Amen - wieczne odpoczywanie racz im dać, Panie, a światłość wiekuista niechaj im świeci. Amen

res gestae - dokonane czyny (czyny bohaterskie).

res iudicata pro veritate accipitur - prawomocny wyrok przyjmuje się jako prawdę.

res nullius cedit primo occupanti - rzecz niczyja przypada pierwszemu znalazcy.

respice finem - patrz końca.

respiciens post he, hominemmemento te - oglądając się za siebie, pomnij, żeś i człowiekiem.

res publica mihi carior est quam vita mea - republika jest mi droższa od mojego życia.

res sacra miser - nieszczęśliwy jest rzeczą świętą - Seneka.

res severa est verum gaudium - prawdziwa radość jest rzeczą poważną - Seneka.

rex regnat, sed non gubernat - król panuje, ale nie rządzi.

rictibus - niech się skręca ze śmiechu aż do rozpuku.

ridentem dicere verum - śmiejąc się prawdę powiedzieć; z uśmiechem mówić prawdę - Horacy.

rixari de asini umbra - spierać się o cień osła - spierać się o rzecz błachą, głupstwa.

Roma Aeterna, caput mundi - Wieczny Rzym, stolica świata.

Roma locuta, causa finita - Rzym przemówił, sprawa zamknięta.

Rustica gens optima flens - wsiowe chłopstwo najlepsze, gdy płacze (najgorsze, gdy wesołe).

 

S

 

sacculus plenus aranearum - sakiewka pełna jest pająków.

sacer nepotibus cruor - krew przeklęta dla potomnych.

sacra celerius absolvenda - obrzędy trzeba szybciej kończyć.

sacra populi lingua est - język ludu jest świętością.

sacra profanis (secernere; discernere) - (oddzielić) sprawy święte od świeckich.

saeculi, non hominis virtus - dostojność wieku, a nie człowieka.

saeculi vitia, non hominis - ułomność epoki, a nie ludzi.

saepe enim causa moriendi est timide mori - często przyczyną śmierci jest lęk przed śmiercią.

saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia - często pod brudnym płaszczem jest (skrywa się) mądrość.

saepe morborum gravium exitus inceri sunt - skutki poważnej choroby są często nie do przewidzenia (nieznane).

saepe venit magno faenore, tardus amor - późna miłość przychodzi częstokroć z wielką gwałtownością.

saepe viri fallunt, tenerae non saepe puellae - często oszukują mężczyźni, rzadko delikatne dziewczęta - Owidiusz.

salus animarum suprema lex - dobro dusz jest najwyższym prawem i nakazem (zasada kanoniczna).

salus populi suprema lex (esto) - dobro narodu (niech będzie) najwyższym prawem - Cycero.

salus rei publicae suprema lex (esto) - dobro rzeczpospolitej (niech będzie) najwyższym prawem.

salva me ab ore leonis - uchroń mnie od paszczy lwa.

sapere aude - odważ się być mądrym - Horacy.

sapienti sat - mądremu wystarczy - Plaut.

satis verborum - dość słów.

sceleritas vitae - nikczemność życia,zbrodnie.

scientia nobilitat - wiedza uszlachetnia.

scio me nihil scire - wiem, że nic nie wiem - Sokrates.

se contentus est sapiens - mędrzec zadowala się sobą - Seneka.

secretum confessionis - tajemnica spowiedzi.

sedativum (zwykle w l.mn. sedativa) - środki uspokajające, kojące.

Sederunt principes et adversus me loquebantur, iniqui. Persecuti sunt me - siedzieli książęta i przeciw mnie szemrali, niegodziwi. Prześladowali mnie.

sed fugit interea, fugit irreparabile tempus - lecz tymczasem ucieka, ucieka niepowetowany czas.

semel emissum volat irrevocabile verbum - słowo raz wypuszczone fruwa bezpowrotnie; słowo wypowiedziane nie powraca - Horacy.

semper avarus eget - skąpcowi zawsze mało.

semper fidelis - zawsze wierny.

seniores priores - starsi pierwsi; starsi mają pierwszeństwo.

sensum, non verba spectamus - patrzymy na sens, a nie na słowa.

sensus politicus - zmysł polityczny.

si ad naturam vives, numquam eris pauper - jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi - Seneka Młodszy.

sic transit gloria mundi - tak przemija chwała świata.

si decem habeas linguas, mutum esse addecet - nawet gdybyś miał dziesięć języków, powinnieneś je trzymać za zębami.

si Deus pro nobis, quis contra nos? - jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? - św. Paweł.

si dis placet - jeśli bogom się podoba.

si duo faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo - Terencjusz.

si duo gusto, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo.

si non iurabis, non regnabis - jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował.

si parva licet componere magnis - jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi - Wergiliusz.

si tacuisses, philosophus mansisses - gdybyś milczał, byłbyś filozofem.

sic transit gloria mundi - tak przemija chwała tego świata.

si tu vales, bene est, ego valeo - jeżeli ty jesteś zdrowy, to dobrze, i ja jestem zdrów.

si vis amari, ama - jeśli chcesz być kochanym, kochaj - Seneka Młodszy.

si vis pacem, para bellum - jeśli chcesz pokoju, gotuj się do wojny - Wegecjusz.

si vis pacem, para iustitiam - chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość.

sic itur ad astra - tak się idzie do gwiazd (tak się dąży do sławy) - Wergiliusz.

sicut mater, ita et filia eius - jaka matka, taka córka - Ezechiel.

signum temporis - znak czasu.

silentium! - spokój!

silentium strictissimum - najsurowszy nakaz milczenia.

silentium strictum - absolutne milczenie.

si licet magnis componere parva - jeśli można sprawy małe porównywać z wielkimi.

silva rerum - las rzeczy.

similis simili gaudet - podobny cieszy się podobnym.

sine amicitia vita est nulla - bez przyjaźni życie jest niczym.

sine ira est studio - bez gniewu i życzliwości (obiektywnie) - Tacyt.

sine labore non erit panis in ore - bez pracy nie będzie co włożyć do ust.

sine pretio nulla venditio - bez oznaczenia ceny nie ma sprzedaży.

siste, viator! - zatrzymaj się wędrowcze!

sit nox cum somno, sit sine lite dies - niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni - Marcjalis.

sit tibi terra levis - niech ci ziemia lekką będzie - Marcjalis.

sit vernia verbo - niech mi wolno będzie powiedzieć za pozwoleniem.

Si vitam inspicias haminum, si denicque mores, cumculpant alios, nemo sine crimine vivit - jeśli przyjrzysz się życiu i obyczajom ludzi,którzy wciąż doszukują się winy u innych, zobaczysz, że nikt nie jest bez winy.

sol lucet omnibus - słońce świeci dla każdego - Gajusz Petroniusz Arbiter.

sola cogitatio furi faciendi non facit furem - sam zamiar popełnienia kradzieży nie czyni jeszcze złodziejem.

sola ratio perfecta beatum facit - tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym - Seneka Młodszy.

Spiritus flat ubi vult - Duch tchnie, kędy chce - św. Jan.

sponte sua - z własnej woli.

sputum - ślina, plwociny.

stante pede - natychmiast.

sputum - ślina, plwociny.

stante pede - natychmiast.

status quo ante - stan, jaki istniał przedtem.

stricte - dokładnie.

STTL, Siti tibi terra levis - niech tobie ziemia będzie lekką.

stultum facit fortuna, quem perdere vult - kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni - Publiliusz Syrus.

stupra virginum et amores meretricum - o gwałtach dziewcząt i miłostkach nierządnic.

suae quisque fortunae faber est - każdy jest kowalem własnego losu.

sub conditione - pod warunkiem.

sub Iove (frigido) - pod Jowiszem (zimnym) - pod gołym niebem - Horacy.

sublimatio ultima - ostateczne oczyszczenie, przen. uszlachetnienie, udoskonalenie (pojęcie alchemiczne).

sub specie aeternitatis - z punktu widzenia wieczności.

summum ius, summa iniuria - najwyższe prawo, to najwyższa niesprawiedliwość - zbyt formalnie wymierzona sprawidliwość może stać się krzywdą - Cyceron.

sunt certi denique fines - są wreszcie określone granice (we wszystkim jest miara; są określone granice, których nie należy przekraczać).

sunt lacrimae rerum - są łzy rzeczy (nawet rzeczy płaczą) - Wergiliusz.

superbientem animus prosternet - pycha poprzedza upadek - Petroniusz.

superflua non nocent - nadmiar nie szkodzi.

sursum corda - nie traćcie ducha; serca w górę - Jeremiasz.

sus Minervam docet - świnia uczy Minerwę (uczy głupi mądrego).

sustine et abstine - Znoś i panuj nad sobą - Epiktet.

summa summarum - podumowując.

suum cuiquae (placet) - każdemu (podoba się) swoje.

 

T

 

tabula in naufragio - ostatnia deska ratunku (dosł. deska w katastrofie morskiej).

tabula rasa et plana et polita - czysta tablica, płaska i gładka.

taceamus igitur - milczmy więc.

tace, sed memento - milcz, ale pamiętaj.

tacet, sed loquitur - milczy, ale mówi.

tacito consensu - za milczącą zgodą.

tacitisque senescimus annis-starzejemy się wraz z cichym lat upływem - Owidiusz.

taedium vitae - wstręt do życia; znużenie życiem - Geliusz.

tale quale (est) - takie, jakie jest.

tam deest avaro quod habet, quam quod non habet - chciwemu tak samo mało jest tego, co ma, jak i tego, czego nie ma - Publiusz Syrus.

tandem bono causa triumphat - wreszcie słuszna sprawa zwyciężyła

tam mulam est habere nummos, non habere quam malum est - równie źle jest, kiedy się ma pieniądze, jak i kiedy się ich nie ma.

tamquam ab iniustris possessoribus - jako nieprawym posiadaczom.

tanta animorum imbecillitas est, ubi ratio discessit - tak wielka jest słabość umysłu, gdy ktoś utraci zdrowy rozsądek.

tanta vis probitatis est, ut eam (...) in hoste etiam diligamus - taka jest siła uczciwości, że szanujemy ją nawet u przeciwnika.

tanti est, quantum habet - tyle wart, ile ma.

tantum cibi et potionis adhibendum est, ut reficiantur vires, non opprimantur - należy jeść i pić tak, by odzyskać siły, a nie je nadwyrężyć.

tantum doluerunt, quantum doloribus se inseruerunt - (ludzie) tyle doznają boleści, ile się im poddają.

tantum possumus, quantum scimus - tyle możemy, ile umiemy.

tarde mutantur et nos mutamur in illis - kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi.

tarde venientibus ossa - spóźnionym dostają się kości.

Te Deum laudamus - Ciebie, Boga, wychwalamy.

tempora labuntur (tacitisque senescimus annis) - czas upływa (a my starzejemy się wraz z cicho biegnącymi latami) - Owidiusz.

tempora mutantur et nos mutamur in illis czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.

tempora si fuerint nubila, solus eris - jeśli czasy będą chmurne, będziesz sam.

tempus fugit, aeternitas manet - czas ucieka, wieczność trwa - Wergiliusz.

terde venientibus ossa - dla spóźnionych - kości (kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi).

terribilis est locus iste - straszliwe jest to miejsce.

tertius gaudens - trzeci radujący się (gdzie dwóch się kłóci tam trzeci korzysta).

testatio - świadectwo, poświadczenie.

testis unus, testis nullus - jeden świadek, żaden świadek.

tibi et igni - dla ciebie i dla ognia (przeczytaj i natychmiast spal).

tibi persuade esse te mihi carissimum - przekonaj siebie, że ty jesteś mi najdroższy.

timeo Danaos et dona ferentes - obawiam się Danaów nawet jeśli przynoszą dary - Wergiliusz.

tolle et lege - bierz i czytaj.

tota vita discendum est mori - przez całe życie trzeba się uczyć umierać - Seneka Młodszy.

Totus Tuus - cały Twój.

trahit sua quemque voluptas - każdego ciągnie jego namiętność (każdy ulega swoim namiętnościom, skłonnościom) - Wergiliusz.

trahimur omnes studio laudis - wszyscy pragniemy sławy.

tres faciunt collegium - trzech tworzy kolegium - formuła prawa rzymskiego, wg. której potrzeba przynajmniej trzech osób dla utworzenia związku, rozpoczęcia obrad etc.).

Treuga Dei - Rozejm Boży.

tua res agitur - ciebie rzecz dotyczy; chodzi o ciebie - Horacy.

tu autem Domine miserere nobis - Ty zaś, Panie, zmiłuj się nad nami

tum podex carmen extulit horridulum - wtedy zadek wydał z siebie straszliwą pieśń(przen. popełnić niewybaczalną gafę).

tu ne cede malis, sed contra audentior ito - nie ulegaj nieszczęściom, lecz śmiało idź naprzód - Wergiliusz.

tu quoque, mi fili? - ty także, mój synu.

tu quoque, Brute? - ty także, Brutusie - Cezar.

tuta timens - bojąc się (nawet) rzeczy bezpiecznych - Wergiliusz.

tutor loco parentis habetur - opiekun zajmuje miejsce rodzica.

 

U

 

uberrima fide - w najbardziej uczciwy sposób.

ubi amici, ibi opes - gdzie przyjaciele, tam bogactwa.

ubi bene, ibi patria - gdzie dobrze, tam ojczyzna.

ubi concordia, ibi victoria - gdzie zgoda, tam zwycięstwo.

ubicumque dulce est, ibi et acidum invenies - wszędzie, gdzie jest słodkie, jest i kwaśne.

ubi deest peplum, non est perfectum gaudium - gdzie brak kobiety, tam nie ma pełnej rado?ci (dosł. gdzie brak stroju, radość niepełna).

ubi emolumentum, ibi onus - gdzie prawa (przywileje), tam i obowiązki.

ubi fumus, ibi ignis - gdzie dym, tam i ogień.

ubi ius, ibi onus - gdzie prawo, tam obowiązek.

ubi ius, ibi societas - gdzie prawo, tam i społeczeństwo.

ubi leones - (tam) gdzie (mieszkają) lwy - o krańcach świata.

ubi lex, ibi poena - gdzie prawo, tam i kara.

ubi mel, ibi apes - gdzie miód, tam pszczoły.

ubi nihil est, Caesar iure suo excidit - gdzie nie ma niczego, tam cesarz traci swe prawa.

ubi onus, ibi sonus - gdzie ciężar, tam jęk.

ubi periculum, ibi lex - gdzie niebezpieczeństwo, tam prawo.

ubi rerum testimonia adsunt, quid opus est verbis? - tam, gdzie sprawa sama za siebie mówi, po co słowa.

ubi societas, ibi ius - gdzie społeczeństwo, tam i prawo.

ubi timor, ibi pudor - gdzie strach, tam i wsyd.

ubi tu Gaius, ibi ego Gaia - gdzie ty Gajusie, tam i ja, Gaja - słowa wypowiadane przez pannę młodą podczas ceremonii zaślubin w Rzymie.

ubi velis, nolunt; ubi nolis, volunt - kiedy chcesz, nie chcą; kiedy nie chcesz, chcą.

ubi vita, ibi poesis - gdzie życie, tam i poezja.

ultra posse nemo obligatur - nikt nie jest obowiązany uczynić więcej, niż może.

unum castigabis, centum emendabis - potępiając jeden błąd naprawisz ich sto.

unus pro multis - jeden za wszystkich.

usus est tyrannus - zwyczaj tyranizuje, wywiera przymus.

usus magister est optimus - doświadczenie jest najlepszym nauczycielem - Cyceron.

ut ameris, amabilis esto - bądź miły, to będziesz kochany.

ut fata trahunt - jak kierują losy; na los szczęścia.

utilam falsus vates sim! - obym był fałszywym prorokiem!

utile dulci miscere - łączyć przyjemne z pożytecznym.

utinam falsus vates sim! - obym był fałszywym prorokiem! - Liwiusz.

ut pictura poesis - poemat jest jak obraz - Horacy.

ut salutus, ita salutaris - jak pozdrowisz, tak zostaniesz pozdrowiony.

ut sementem feceris, ita metes - jak posiejesz, tak zbierzesz.

ut sit exiguum caput et siccum prope pelle ossibus adhaerente, aures breves et argutae, oculi magni, nares patulae, erecta cervix, coma densa et cauda, ungularum soliditate fixa rotunditas - aby łeb był drobny i szczupły, o skórze przylegającej niemal do kości, uszy krótkie i ostre, ślepia wielkie, chrapy szerokie, kark wyprostowany, grzywa gęsta i ogon, mocno ukształtowane krągłe kopyta (o zaletach konia).

ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! - abyś był lekki w nocy, krótko jedz.

 

V

 

vade mecum - idź za mną.

vade retro! - cofnij się! - Publiusz Terencjusz.

vae misero mihi! - biada mi nieszczęsnemu! - Terencjusz.

Vae, vae, qui regis filiam das in manu leonis! Vae, qui profanos gloriam - biada temu, kto oddaje córkę królewska w ręce lwa! (biada temu, kto sławę plugawi).

vae victis! - biada zwyciężonym! - Plaut.

valedictio sodomae - sodomickie pozdrowienie.

vanitas vanitatum et omnia vanitas - marność nad marnościami i wszystko marność - Kohelet.

variatio delectat - odmiana sprawia przyjemność.

varium et mutabile semper femina - niestałą i zmienną jest zawsze kobieta - Wergiliusz.

venefex - truciciel.

Venefica - trucicielka.

venerabilis - czcigodny, szanowny.

veni, vidi, vici - przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem - Cezar.

Venimus, vidimus, Deus vicit - przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwyciężył - Jan III Sobieski (pod Wiedniem).

ventis verba das - puszczasz słowa na wiatr.

ventum seminabunt et turbinem metent - wiatr siać będą, a zbierać burzę - Księga Ozeasza.

vercundia omnium virtutum custos est - skromność jest strażnikiem wszystkich cnót.

verba docent, exempla trahunt - słowa uczą, przykłady pociągają.

verba et voces - słowa i głosy (i nic więcej); puste słowa.

verba vana aut risui apta non loqui - słów próżnych lub śmiech wzbudzających nie wypowiadać.

verba veritatis - słowa prawdy (bez ogródek).

verba volant, scripta manent - słowa ulatują, to co zostało napisane zostaje.

verbis parvam rem magnam facere - (dosł. słowa czynią z małej rzeczy wielką) robić z igły widły.

Verbum caro, panem verum verbo carnem efficit: filque sanquis Christi merum, et si sensus deficit, ad firmandum cor sincerum sola fides sufficit - słowem więc wcielone ciało chleb zamienia w ciało swe, wino Krwią jest Chrystusową, darmo wzrok to widzieć chce tylko wiara, Boża mowa pewność o tym w serca śle.

verbum nobile debet esse stabile - słowo szlacheckie powinno być pewnym.

veritas odium parit, obsequium amicos - szczerość rodzi nienawiść, ustępliwość - przyjaciół - Terencjusz.

veritatem dicam, quam nemo audebit prohibere - prawdę powiadam, której nikt nie zdoła kłamu zadać.

verum dicere - powiedzieć prawdę.

verum gaudium res severa est - prawdziwa radość jest rzeczą poważną - Seneka.

verus amicus rara avis est - prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem.

vestigia terrent - odstraszają (mnie) ślady (innych, którym się nie powiodło) - Horacy.

via doloris - droga udręki.

vice versa - na odwrót.

videmus nunc per speculum et in aenigmate - teraz widzimy poprzez obraz i w zagadce.

video lupum - widzę wilka (o wilku mowa, a wilk tuż).

video meliora proboque, deteriora sequor - widzę rzeczy lepsze i pochwalam je, idę jednak za gorszymi - Owidiusz.

videre nostra mala non possumus - nie możemy dostrzec własnego zła.

vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam - czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny - Jezus Chrystus.

vim vi repellere licet - siłę wolno odeprzeć siłą.

vince in bono malum - zło dobrem zwyciężaj - św. Paweł.

vindica te tibi - uratuj siebie dla siebie.

vino pellite curas - winem odpędździe troski - Horacy.

vinum incedit iras - wino zapala gniew.

virgo intacta - dziewica.

viribus unitis - połączonymi siłami.

virtus ad beate vivendum sufficit - cnota wystarcza do szczęścia - Seneka.

virtus est perfecta ratio - cnota jest doskonałym rozumem - Cyceron.

virtus sola homines beatos reddit - tylko cnota czyni ludzi szczęśliwymi.

vis maior - siła wyższa.

vis vim vi pellit - siła siłę siłą wypędzi.

vita bevis est, ars longa, et spes fragilis - życie krótkie, sztuka długa a nadzieja krucha.

vita brevis, ars longa - życie krótkie, sztuka długa.

vita mancipio nulli datur, omnibus usu - życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku - Lukrecjusz.

vita sicarii - życiorys zbira.

vita sine libertate nihil est - życie bez wolności jest niczym..

vita sine litteris mors est - życie bez wiedzy jest śmiercią.

V.I.T.R.I.O.L.(vista inferiora terrae rectificando invenies ocultum lapidem) - badaj nizsze sfery Ziemi, udoskonalaj je, a znajdziesz ukryty kamień (filozoficzny).

vivat, crescat, floreat! - niech żyje, niech wzrasta, niech kwitnie!

vive memor, quam sis aevi brevis - żyj, pamiętając, jak krótkowieczny jesteś.

vivere est cogitare - żyć znaczy myśleć.

vivere est militare - życie jest walką - Seneka.

vivere nolit, qui mori non vult - kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć - Seneka.

vivitur parvo bene - małym żyje się dobrze.

vixi et quem dederat carsum fortuna peregi - żyłem i doświadczyłem tego, co dał mi los.

volenti nihil difficile - dla chcącego nic trudnego.

volenti non fit iniura - chcącemu nie dzieje się krzywda - Domicjusz Ulpian.

vos estis sal terrae; vos estis lux mundi - wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata - Jezus Chrystus.

vox clamantis in deserto - głos wołającego na pustyni - Księga Izajasza.

vox populi vox Dei - głos ludu głosem Boga - Alkuin.

vulgare amici nomen, sed rara est fides - słowo „przyjaciel” jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka.

vulnerant omnes, ultima necat - wszystkie ranią, ostatnia zabija.

vultus animi index - twarz odbiciem duszy.

 

Bibliografia:

 

  1. Mała Encyklopedia Kultury Antycznej - PWN 1990 r.

  2. Nowy Leksykon PWN - PWN 1998 r.

  3. Słownik Wyrazów Obcych PWN - PWN 1991 r.

  4. Vademecum Historyka Starożytnej Grecji i Rzymu - PWN 1995 r.

  5. Cambridge Latin Course. Book I, II, Fourth edition, Cambridge Universitite Press, 2002.