Charakterystyka prawna powszechnie zawieranej umowy pożyczki. Opis tego, do czego uprawnieni są: pożyczkobiorca i pożyczkodawca, oraz jakie obowiązki na nich ciążą.
Umowa pożyczki, tak powszechnej i chętnie zawieranej w praktyce życia codziennego jest uregulowana w kodeksie cywilnym. Odnoszą się do niej przepisy artykułów 720-724 kodeksu, wchodzące w skład księgi III kodeksu. Trzeba jednak pamiętać, że pożyczkę regulują także normy dekodowane z przepisów części ogólnej zobowiązań oraz że mają do niej zastosowania zasady ogólne prawa cywilnego.
W ramach wstępu warto poddać umowę pożyczki wstępnej charakterystyce. Jest to umowa, przez którą, zgodnie z art. 720 k.c., dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Z kolei po stronie biorącego rodzi się zobowiązanie do zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy. Rzeczy zwracane powinny być tego samego gatunku co rzeczy przejęte przez biorącego i powinny się charakteryzować tą samą jakością. Oczywiście jest to omówienie zagadnienia z typowo prawnego punktu widzenia. W praktyce znaczenie ma nie tyle sam tytuł własności, co możliwość wykorzystania przez pożyczkobiorcę pewnych wartości, stojących za przedmiotem pożyczki (najłatwiej to pojąć właśnie na przykładzie klasycznej pożyczki, której przedmiotem jest pewna suma pieniędzy).
Na podkreślenie zasługuje fakt, że w umowie pożyczki, odmiennie niż w przypadku użyczenia czy najmu, przyjmujący określone przedmioty jest zobowiązany nie do zwrotu tych samych przedmiotów, lecz takich samych, o wspomnianej już równej jakości.
Ustawa nie wprowadza obowiązku zawarcia umowy pożyczki w określonej formie. Pewną odmienność stanowi jednak art. 720 §2 k.c., zmieniony ustawą z 7 lipca 1994 roku. Według tego przepisu, umowa pożyczki, której wartość przekracza 500 PLN powinna być stwierdzona na piśmie. Jako, że zastrzeżenie tej formy przez ustawodawcę nastąpiło bez wprowadzenia rygoru nieważności takiej umowy pożyczki, należy rozumieć, że forma ta jest przeznaczona dla celów dowodowych. W takim razie, w związku z art. 74 §1, należy przyjąć, że jeśli dojdzie do zawarcia umowy pożyczki o wartości większej niż 500 złotych lecz nie będzie ona zawarta na piśmie, to wówczas w ewentualnym sporze nie będzie dopuszczony dowód ze świadków ani z przesłuchania stron na fakt zawarcia takiej umowy. Powinność stwierdzenia takiej pożyczki na piśmie dla celów dowodowych nie ma jednak zastosowania do umowy zawartej między przedsiębiorcami.
Przepisy kodeksu cywilnego starają się chronić biorącego pożyczkę w przypadku, kiedy otrzymane przez niego przedmioty w ramach pożyczki mają wady, powodujące dla niego szkodę. Wtedy, na osobie dającej pożyczkę ciąży obowiązek naprawienia powstałej szkody. Rygor naprawienia szkody jest jednak bardzo łagodny, ponieważ wyłączają go pewne okoliczności. Pierwsza z nich to sytuacja, kiedy sam pożyczkodawca nie wiedział o wadach przedmiotu pożyczki lub jeśli powiadomił o nich pożyczkobiorcę. Nie inaczej jest również w przypadku, kiedy biorący pożyczkę mógł z obiektywną łatwością stosowną, a niebezpieczną dla niego wadę dostrzec. Są to unormowania bardzo korzystne dla dającego pożyczkę, w praktyce często eliminujące obowiązek naprawienia przez niego szkody.
Dalsze korzystne unormowania zakłada art. 721 k.c., chroniący pożyczkodawcę przed ryzykiem niezwrócenia przedmiotu pożyczki (rzeczy takich samych gatunkowo i jakościowo jak rzeczy, których własność sam przeniósł na pożyczkobiorcę). Może on bowiem odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie takie, bardzo silne w swoim charakterze i o dużej doniosłości praktycznej, zostało ograniczone zastrzeżeniem. Zakłada ono, że uprawnienie odstąpienia od umowy i odmowy wydania przedmiotu pożyczki nie przysługuje, jeżeli pożyczkodawca wiedział o złym staniem majątkowym albo mógł się z łatwością dowiedzieć. Jako punkt w czasie właściwy do ocenienia tej wiedzy lub możliwości jej uzyskania ustawodawca wybrał chwilę zawarcia umowy pożyczki.
Pamiętamy, że przez umowę pożyczki, dający ją zobowiązuje się do przeniesienia na własność biorącego określoną pewną ilość rzeczy. Aby stan niepewności co do tego, czy pożyczkobiorca faktycznie zdecyduje się na żądanie wydania przedmiotu pożyczki i kiedy to nastąpi ustawa w art. 722 k.c. wprowadza zapis, że takie roszczenie pożyczkobiorcy o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem 6 miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany. Po upływie tego czasu ustaje obowiązek wydania przedmiotu pożyczki.
Na pożyczkobiorcy ciąży obowiązek zwrotu pożyczki w terminie zwrotu oznaczonym w umowie pożyczki. Jeśli umowa nie zawiera takiego terminu przyjmuje się, idąc za art. 723 k.c., że należy zwrócić przedmiot pożyczki w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Jak więc widać, ten przepis szczegółowy wyłącza zastosowanie art. 455 k.c., który zawiera regulację ogólną w ramach której świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania tego świadczenia. Obowiązuje jednak generalna reguła wyrażona w art. 458 k.c., zezwalająca pożyczkodawcy na żądanie zwrotu przedmiotu pożyczki prędzej, pomimo zastrzeżenia innego terminu. Odnosi się ona do sytuacji, kiedy albo dłużnik (czyli pożyczkobiorca) stał się niewypłacalny, albo zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu i to koniecznie na skutek okoliczności, za które pożyczkobiorca ponosi odpowiedzialność.
Na zakończenie artykułu, warto wskazać, że pożyczkobiorca może uchylić się od zwrotu pożyczki, jeśli minie dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia, ustalony według zasad ogólnych prawa cywilnego i mający swoje ustawowe zakotwiczenie w art. 118 k.c. Dziesięcioletni termin przedawnienia zostaje skrócony do lat trzech w przypadku, jeżeli dana umowa pożyczki została zawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Zapraszamy również na nasz portal Prawo Prosto, gdzie znajdą Państwo więcej materiałów prawnych.