Wbrew pozorom nie chodzi tu o palenie różnorakich substancji mniej lub bardziej psychoaktywnych, ale o wypalenie zawodowe, które pojawia się nie wiadomo kiedy.
Dopiero skutki, które obserwujemy są poważne i przyczyniają się do wielu chorób psychosomatycznych, a także mniejszego, a nawet zerowego zadowolenia z wykonywanej pracy.
Czym jest wypalenie
Wypalenie zawodowe to odpowiedź organizmu na stres, którego źródłem jest sytuacja pracy. Może być ono reakcją na długotrwałe przeciążenie obowiązkami, zbyt odpowiedzialne i trudne zadania lub wyczerpującą, monotonną i nudną pracę. W takich warunkach następuje utrata motywacji do pracy, a działania, pierwotnie wykonywane z pasją i przyjemnością, teraz są kojarzone z przymusem. Objawy, odnosząc się początkowo bezpośrednio do naszego funkcjonowania w pracy, stopniowo ogarniają pozostałe obszary życia człowieka.
Odczuwając dyskomfort psychiczny czy emocjonalny, po prostu nie kojarzymy go z sytuacją w pracy. Przed ujawnieniem swojej niechęci do pracy może powstrzymywać nas nie tylko ocena innych ludzi, ale też nasza własna samoocena. Jeśli nie mamy wiedzy na temat zjawiska wypalenia, możemy nawet czuć się winni z powodu swojej awersji do pracy. Sprzyjać temu będzie świadomość wysokiej stopy bezrobocia w naszym kraju i często sytuacja rzeczywistego braku wyboru innych warunków pracy.
Objawy wypalenia
Do objawów wypalenia zawodowego należy:
- doświadczanie apatii,
- obniżenia nastroju,
- odczuwane ustawiczne zmęczenie psychiczne lub fizyczne, mimo że sen trwa wystarczająco długo,
- utrata energii, entuzjazmu, pasji, zaprzestanie rozwoju zawodowego,
- znudzenie pracą,
- trudności w zmobilizowaniu się do niej,
- rosnące przekonanie o utracie własnych zdolności, kompetencji lub tendencja do negatywnego myślenia,
- usuwanie się coraz bardziej z życia społecznego, rodzinnego,
- odczuwanie coraz większej złości, irytacji wobec ludzi, z którymi pracujesz,
- poczucie utraty kontroli lub celu życia,
- niestabilność uczuć, większa konfliktowość, agresywność lub płaczliwość,
- towarzyszące im stwierdzenia: „nic mi się nie chce”, „to wszystko nie ma sensu”, „mam ochotę porzucić to wszystko”.
Jeśli możliwe jest rozpoznanie choć dwóch z tych objawów i wiązanie ich pojawienia się ze swoją pracą, prawdopodobne jest, że to wypalenie zawodowego.
Można wyróżnić trzy fazy wypalenia zawodowego
I ETEP - Dominują bóle głowy lub bezsenność, zaburzenia apetytu, chęć „ucieczki” w chorobę. Stan długotrwałego napięcia prowadzi do emocjonalnego, psychicznego lub fizycznego wyczerpania objawiającego się narastającym i długotrwałym poczuciem zmęczenia, które nie mija.
II ETAP - Pojawiają się zdehumanizowane formy zachowania się wobec współpracowników, podwładnych, klientów. Typowe są: cynizm, unikanie kontaktów, deprecjonowanie pracy innych. (Podwładni to „debile” i „jełopy”, współpracowniczka to „żmija” albo „suka”, nie wspominając o szefie...) Narastają trudności w komunikowaniu się.
III ETAP - Ten etap łączy wszystkie dotychczasowe oznaki wypalenia. Osoby w tej fazie stają się konfliktowe, agresywne bądź wycofane. Żyją w poczuciu izolacji, osamotnienia, pustki. Nabierają przekonania o braku własnych kompetencji, pogarsza się efektywność i jakość ich pracy. Mogą przeżywać silne lęki, poczucie krzywdy, chęć „porzucenia tego wszystkiego”. W skrajnych przypadkach przychodzą do gabinetu i krzyczą: „Nienawidzę moich uczniów! Rozumie pani? Nienawidzę ich!!!” Albo: „Zastrzelę każdego klienta, który wejdzie jutro do mojego biura!".
Przyczyny wypalenia w pracy
Wypalenie zawodowe może być reakcją na długotrwałe przeciążenie obowiązkami, zbyt trudne i odpowiedzialne zadania lub monotonną, nudną, wyczerpującą pracę.
Pojawi się, gdy mamy do czynienia z zadaniami, których wykonanie jest nierealne lub sprzężone z niewielkim wpływem na sytuację, gdy mamy złą organizację czasu pracy, brak czasu prywatnego, gdy praca jest niezgodna z naszymi wartościami lub charakterem (zachowania agresywne lub uległe).
Będziemy na nie bardziej podatni, jeśli dążymy do perfekcji, jesteśmy „nadodpowiedzialni” lub po prostu nie potrafimy powiedzieć „nie”, nie mając ochoty angażować się w jakieś kolejne przedsięwzięcia. Jednym słowem, gdy zapominamy, że zasoby naszej energii psychicznej są ograniczone i mogą ulec wyczerpaniu.
Brak asertywności prowadzi do tego, że decydujemy się na coś, co nam nie odpowiada, myśląc „jakoś to będzie”, „szybko o tym zapomnę” itp., a tymczasem każde takie działanie jest istotnie osłabiające. Obniża poczucie własnej wartości, autonomii. Robienie „dobrej miny do złej gry” uczy zakłamywania sytuacji nawet przed samym sobą, powoduje coraz gorszy kontakt z rzeczywistością. Niebezpieczeństwo polega na tym, że mechanizm wypalenia zawodowego działa na zasadzie błędnego koła: symptomy wypalenia są jednocześnie jego przyczynami i skutkami. Oznacza to, że wypalenie będzie miało tendencje do pogłębiania się.
Radzenie sobie z wypaleniem
Istnieją różne sposoby zapobiegania stanowi wypalenia zawodowego i radzenia sobie z już zaistniałym. Bardzo ważne jest np. podejmowanie pracy zgodnej ze zdobytą wiedzą, umiejętnościami, a przynajmniej zainteresowaniami. Konieczne jest również podjęcie wysiłku w kierunku rozwoju własnej osobowości, adekwatnej samooceny, obiektywnej oceny rzeczywistości. Niezbędne są umiejętność mówienia „nie” oraz radzenia sobie ze stresem. Dzięki nim sytuacje trudne będą postrzegane jako wyzwanie, a nie jako zagrożenie lub strata. Musimy pamiętać o dobrych relacjach z bliskimi, to na ich pomoc i wsparcie możemy liczyć w trudnych sytuacjach.
W repertuarze środków zapobiegawczych, które można stosować, znajdują się m.in.:
- Wyznaczanie sobie realistycznych celów. Zamierzenia dalekosiężne uzupełnione celami cząstkowymi, wymiernymi i możliwymi do osiągnięcia, rozpisanymi na dzień, tydzień, miesiąc.
- Odpoczynek! Pożądane są zmiany formy aktywności, częste kontakty z osobami, które wprawiają cię w dobry nastrój, zrobienie czegoś, co nie jest związane z pracą zawodową.
- Jeśli w pracy jest wiele kontaktów z ludźmi – dbanie o momenty wyciszenia i wycofania się. Samotny spacer w parku czy lektura książki pozwolą spokojnie zebrać myśli i dadzą wytchnienie.
- Traktowanie spraw zawodowych mniej osobiście. Chodzi tu o zatracenie granic i nadmierne identyfikowanie się z problemami innych. Szukanie przeciwwagi dla spraw zawodowych, na przykład w rodzinie.
- Uczenie się czegoś nowego. Nie poddawanie się rutynie. Nauczenie się też nie tylko dawać, ale i brać – korzystanie z życzliwości i pomocy innych.
- Poznawanie siebie, swoich reakcji i ograniczeń! Nikt nie jest doskonały – najważniejsze, by rozumieć, co jest naszą mocną, a co słabą stroną.
- Zauważanie tego, co dobre, nawet jeśli są to drobne sprawy. Docenianie zalet i dobrej woli innych – łatwiej wtedy znieść nieuniknione porażki i frustrujące sytuacje.
- Kultywowanie odpowiedniego stylu życia - rozwijanie swojej osobowości i przede wszystkim zawsze staranie się być sobą – autentyczność daje poczucie wewnętrznej harmonii i spokoju.
Mam nadzieję, że uda Ci się odzyskać radość z Twojej pracy lub pomóc komuś kto zaczyna zatracać się w wypaleniu zawodowym.
Pozdrawiam Cię serdecznie
Dorota Wysokińska
Psychorada.pl - Internetowa Poradnia Psychologiczna
Konsultacje. Szkolenia. Poradniki.
Źródło: http://www.psychorada.pl/news.html
Licencja: Creative Commons - bez utworów zależnych