W rozmowach z moimi polskimi druhami w Internecie, nierzadko obserwuję taki punkt widzenia. “Wy, Rosjanie, jesteście bardzo sympatyczne; można powiedzieć, że nawet was lubimy. Ale nie rozumiemy i kategorycznie nie lubimy wasze patologiczne pragnienie podporządkować się jakiemuś jednemu liderowi” Rzeczywiście. My, Rosjanie, wyglądamy jak Polacy, odczuwamy i mówimy bardzo podobnie, i w ogóle jesteśmy genetycznie najbliższymi narodami. Lecz w tym, co dotyczy stosunku do najwyższej władzy i umiejętności podporządkować się jedynemu władcy, postępujemy absolutnie nie tak, jak Polacy. Ależ tak było nie zawsze. Co stało się główną przyczyną powstania tego niepodobieństwa? Odpowiedź na to pytanie daje historia, co postaram się Wam opowiedzieć.
Na początek XIII wieku Ruś składała się z oddzielnych księstw, każdym z których rządził własny książę. Wszyscy książęta formalnie podporządkowali się starszemu księciu, który rządził Kijowem, ale oni nierzadko ignorowali wymogi kijowskiego księcia, a czasami przeciwstawiały się mu. Właściwie, oni postępowali tak samo, jak duzi feudałowie w stosunku do swego króla, z tamtą tylko różnicą, że potęgą ruscy książęta dorównywali ówczesnym królom Zachodniej Europy. Na dodatek, książęta zawsze byli nie przeciw powojować między sobą w sporach za dziedzictwo. Najbardziej dużą w zatargach wewnętrznych tego czasu była bitwa przy rzeczce Lipice (1216), w której książę Mstysław po przezwiskie “Udany”, co posiadał wtenczas Nowogródem, rozgromił zjednoczoną armię Suzdalców i Perejasławców, którą dowodzili książęta-bracia Jurij i Jarosław. Więc, Ruś rozwijała się tymże sposobem, co i Zachodnia Europa, dopóki niewiadoma przed ten czas i nieprzezwyciężona siła z Wschodu nie zmusiła ją na długo zwrócić z europejskiej drogi rozwoju. A zaczynało się to tak.
W 1223 roku do księcia kijowskiego Mstysława przybiegł przestraszony połowiecki chan Kotjan, prosząc obronić go naród od niewiadomego i silnego wroga, co napadł na Połowców z południo-wschodu. Ta prośba o pomocy była skierowana również do Mstysława Udanego, który był zięciem chana Kotjana i rządził wtenczas Galiczem. Zwracając się do ruskich książąt, chan Połowców mówił: “Jeśli nam nie pomożecie, to Mongołowie dziś odbiorą naszą ziemię, a jutro odbiorą waszą” Toż na Książęcej radzie było podjęto decyzję razem z Połowcami przeciwstawić się Mongołom. Trochę później pojawili się posłowie od dowódców mongolskiej armii, Subadeja-bohatura i Dżebe-nojona, którzy prosili ruskich książąt nie pomagać Połowcam, obiecując za to nie napadać na Ruś. Lecz tym słowom nikt nie uwierzył, ponieważ Połowcy już jeden raz byli oszukane Mongołami. To stało się na krótko przed opisywanymi wydarzeniami, kiedy Połowcy wystąpili razem z Alanami przeciw zaborcom-Mongołom. Wtedy Subadej i Dżebe jakby porozumieli się o pokoju, lecz kiedy Połowcy oddalili się w stepie, Mongolowie do szczętu rozbili Alanów. Dlatego Połowcy zaproponowali zamordować tych posłów, co Ruscy, będąc dumnymi z powodu swojej wymyślonej niezwyciężoności, z zadowoleniem wykonali. A więc, wojna z Mongołami stała się nieuniknioną.
Na apel Mstysławów Kijowskiego i Udanego odezwały się potężni książęta Daniło Wołyński i Mstysław Czernihówski, ale taki sam potężny Jurij Suzdalski zrezygnował z uczestnictwa w tej wojskowej kampanii, bo bolała mu porażka od Udanego przy Lipice. Nie brał udział w bitwie i bratanek Jurija, książę Rostówski, ponieważ go drużyna zapóźniła (prawdopodobnie, że naumyślnie). Tak czy owak, zjednoczona rusko-połowiecka armia zebrała się przy brzegu Dniepru ku środku maja 1223 roku i wystąpiła przeciw Mongołom. Liczebność tej armii, według współczesnych badań, składała blisko 30 tysięcy wojowników. Przez dwanaście dni pochodu, ona dosięgła brzegu malutkiej rzeczki Кalka (w okolicy współczesnego ukraińskiego miasta Mariupol), gdzie po drugiej stronie rzeczki w owym czasie okazała się i główna armia Mongołów. Armia Mongołów miała mniejszą liczebność, blisko 20 - 25 tysięcy wojowników. Na dodatek, ona była zmęczona wielomiesięczną wojskową kampanią. Lecz to byli dobrze uzbrojeni, umiejętne wojownicy, z żelazną dyscypliną. Właśnie to uwarunkowało wynik bitwy. Jak trwała ta bitwa, pokazano niżej na schematach.
Mstysław Kijowski (5), nominalny głównodowodzący, ze swoją drużyną zajął kamienisty pagórek i spokojnie czekał na atak ze strony Mongołów. Z lewa, bliżej do rzeczki, rozmieścił się książę Mstysław Czernihówski (4). S prawej strony utworzyło się potężne łączenie Mstysława Udanego (3), Daniły Wołyńskiego (2) i Połowców (1). Mongołowie (6) zajmowali długi pagórek nad przeciwległym brzegiem. Raptem, nie uprzedziwszy książąt Kijowskiego i Czernihówskiego, Mstysław Udany (3) wydał rozkaz swojej drużynie, a także księciu Daniłowi (2) i Połowcam (1) atakować. Na pewno, on chciał samodzielnie rozgromić Mongołów (6) i tym zawstydzić swoich ostrożniejszych kompanów (4) i (5).
Mongołowie (6), doczekawszy się, kiedy rzeczkę przejdą Połowcy (1), zaatakowały ich ciężką kawalerią, która wzięła bardzo dobry rozbieg z pochyłego pagórka. Połowcy w panice zawróciły, zadeptując końmi drużyny Daniła i Mstysława, które jeszcze nie ukończyły przeprawę. Wyszedł doskonały mętlik, wskutek którego trochę później stanęły ratować się ucieczką książęta Mstysław Udany (3) i Daniło Wołyński (2). Wtedy Mongołowie (6) zmienili kierunek ataku i dowalili po wojskie Mstysława Czernihówskiego (4), który odważył się wziąć udział w bitwie i zaczął przeprawę: pobiegły z pobojowiska i Czernihówcy. Podczas tej ucieczki był zabity książę Mstysław Czernihówski.
Mstysław Kijowski (5) nie zaryzykował zostawić pozycje i pasywnie obserwował rozgromienie swej armii. Jednak i on doczekał się napadu: okazał się otoczony Mongołami (6), po trzech dniach oporu poddał się i był zabity.
Taka była pierwsza “lekcja siły”, która wyłożyli Ruscam Mongołowie. Na żal, wtedy ta lekcja przeszła na próżno. “Lekcje siły” zrozumieliśmy tylko po dwustu latach ich stałej repetycji.
Ruscy wojownicy XIII wieku
Mongolowie, XIII wiek
Schematy bitwy wykonał autor artykułu. Zdjęcia i rysunki z internet źródeł z wolnym dostępem.